Ægir - 01.04.1913, Blaðsíða 2

42
ÆGIR
að lögmenn og lögrétta á dögum Guð-
brands biskups töldu það »ójbarfa og mikla
hœttu ad Islendingar œtlu kaupfar 1«
Fjórði kaflinn er um afleiðingarnar, þar
segir svo:
Festist því sú venja að eingöngu var verzlað við
Noreg. Þar af leiddi svo að íslendingar kyntust
lítt öðrum þjóðum og héngu við Noreg, hver ó-
svinna sem þar var höfð í frammi við þá. Olli
þessu hugsunarlaus fastheldni við venjuna. Þeir
leituðu eigi að neinu ráði verzlunar við aðrar þjóðir
en Norðmenn, jafnvel þótt lagt væri á þá landaura-
gjald og þeir væri skyldir til landvarnar með kon-
ungi og fyrir þá væri lagt farbann þegar konungi
sýndist. Sigling Austmanna hingað og verzlun dró
og mjög auð út úr landinu, því að verzlunarhagur-
inn gekk að miklu leyti til þeirra. Liggur það og
f hiutarins eðli, að þeir hættu eigi að verzla, þótt
konungur legði gjald á verzlunina, alla þá stund
sem þeir græddu á henni. Svo má lengi illu venj-
ast að gott þyki, segir máltækið; hefir það jafnan
sannast á íslendingum. Og Einar Þveræingur
bjargaði þeirra málstað ekki nema einu sinni. Þeir
léðu erlendu valdi þegar í upphafi fangstaðar á sér
og urðu þv( síðar teknir tófutaki. Þessar voru hinar
fyrstu afleiðingar þess, að íslendingar önnuðust eigi
sjálfir alla flutninga sfna frá upphafi. Sá veldur
miklu sem upphafinu veldur.------------
Noregskonungar höfðu haft einokun yfir verzlun
allri á Finnmörk frá ómunatíð. Var þeim því kunn
hugmyndin og ágóðinn. Þótti þeim því óskaráð,
er fram liðu stundir, að reyna að koma þvf lagi á
verzlunina bæði víða í Noregi og öllum eylöndum,
sem lutu Noregskonungi. Enda kom að því um
sfðir. Þó byrjuðu þeir á að banna erlendum mönn-
um sigling til þessara landa. Komu slíkar ráðstaf-
anir fyrst fram 1294, en ísland er fyrst nefnt 1302.
Þá er öllum erlendum mönnum bannað „að flytja
sitt góðs eðr senda norðr um Björgvín eðr annars-
staðar til sölu í herað, eðr gjöra félag til íslands
eðr annara skattlanda konungsins". Er þetta bann
ftrekað rúmum 40 árum sfðar. Ekki sáu íslend-
ingar, hvert stefndi og ekkert gerðu þeir því til
þess að afstýra yfirvofandi hættu. Hefði þó þá enn
verið tfmi til að manna sig upp og auka skipastól-
inn. En stundarhagurinn var eigi í bráðum voða
og létu þeir því kyrt. Þeir voru hagvanir í Noregi
sem fyr var ritað og kom eigi til hugar að slfk
verzlunarstefna konungs mundi ná til sfn, alla þá
stund sem þeim og Austmönnum var látið heimilt
að verzla eftir vild. En þess var eigi langt að bíða
að konungur legði bann og kvaðir á íslendinga og
Austmenn. Svo er sagt f Flateyjarannál að Magn-
ús konungur Eirfksson hafi gefið Hákoni syni sín-
um Noreg en Eiríki Svíþjóð, en „sjálfum sér ætlaði
hann til rfkis Hálogaland, fsland, Færeyjar og
Hjaltland". Þá snerust Norðlingar til mótstöðu og
fóru þá Eyfirðingar til Noregs á ferju, sem þeir
keyptu af Þverárstað; en skip þeirra var gert upp-
tækt, þegar þangað kom og menn handteknir. Að
öllum Ifkindum hefir það verið gert í lagaleysi, en
konungi mun hafa verið ljúft að bæla alla mótstöðu
niður með harðri hendi. Tókst það og fullkomlega.
Komst þá á sú verzlun, er Konráð Maurer segir
fólgna f þessu: ad binda verzlun íslands við sér-
stakt konungsleyfi, ad lfggja gjald á kaupmenn f
konungsþágu (sekkjagjald), og f þriðja lagi að ein-
oka alla verzlun landsins við Björgvin.
Landsmenn urðu með öðrum orðum að láta sér
lynda að konungur tæki sér sjálfum til matar tutt-
ugasta hvern fisk af verzlun þeirra. Þeir höfðu þá
hvorki skipakost né manndáð til þess að rísa í
móti.
Af þessum böndum á verzlun og siglingum og
álögum leiddi nú það, að smámsaman dró úr kaup-
ferðum íslendinga og Austmanna. Beztu mennirnir
drógu sig f hlé og atvinnan lenti að mestu í hönd-
um misindis lausakaupmönnum. Og að lokum lenti
hún nær eingöngu í höndum erlendra manna, Eng-
lendinga og Þjóðverja. Versnaði viðskiftahagur ís-
lendinga að vfsu eigi við þetta, en lokið var nú
með öllu skipakosti þeirra litlu fyr en Kristján 4.
bolaði þessa menn burt, Þóttist hann gera það til
þess að þegnar hans fengi haginn af verzluninni.
Hann var eigi að hugsa um íslendinga hag, en
þeir höfðu þá gengið svo frá sér, að þeir urðu að
láta sér alt lynda sem títt er um sigraða nienn.
Var þeim nú runninn í merg og bein skoðun lög-
manna og lögréttu, er þau kærðu skipakaup Guð-
brandar fyrir konungi og töldu óþarfa og mikla
hættu að Islendingar ættu kaupfar. Hver er hugur
manna nú?
Skipalaust eyland hlýtur að komast f ánauð.
Væ victis!
Fimti kaflinn heitir »Skipalaust land«
og er m. a. bent á afdrif hinna íslensku
landnema á Grænlandi sem að minsta
kosti óbeinlínis mun hafa verið að kenna
algjörðu samgönguleysi við önnur lönd.
Eg hefi áður rakið það nokkuð, hvað Noregs-
konungar buðu þjóð vorri, er hún var mjög svo