Ægir - 01.06.1991, Qupperneq 12

296
ÆGIR
6/9'
Einar Arnalds:
Skipstjórnarfræðsla á íslandi
Stýrimannaskólinn í Reykjavík 100 ára
Forsagan.
Siglingatækni var að sjálfsögðu
mjög frumstæð, eins og farkostirn-
ir, um það leyti sem fyrstu land-
námsmennirnir komu til íslands.
Stuðst var við ófullkomna þekk-
ingu í stærðfræði og stjörnufræði
og við leiðsagnir ýmiss konar. Það
var ekki fyrr en á 13. öld að not-
kun áttavita varð almenn í heimin-
um. Tæknikunnátta íslendinga í
sjávarútvegi og siglingum breyttist
lítið um aldir og eftir lok þjóð-
veldisaldar fór þekkingu á þessum
sviðum raunar hnignandi. Til þess
lágu ýmsar ástæður, svo sem
skortur á heppilegum viði í land-
inu til skipasmíða. A tímum einok-
unarverslunarinnar á 17. og 18.
öld varð hnignunin mest enda
verslun og siglingar til annarra
landa í höndum útlendinga. Það
er ekki fyrr en hillir undir 19. öld-
ina að þetta fer að breytast.
19. öldin.
Árið 1787 var slakað á hömlum
einokunarverslunarinnar og 1855
var verslunin síðan gefin alfrjáls.
Þar með sköpuðust skilyrði fyrir
Islendinga að takast sjálfir á
hendur siglingar og verslun við
útlönd. Árið 1800 keypti Ólafur
Thorlacius kaupmaður á Bíldudal
skonnortu sem hann lét sigla með
saltfiskfarm til Spánar. Skipið er
talið fyrsta alíslenskt hafskip frá
því 1581 að skip í eigu biskups-
stólsins á Hólum fórst. Um líkt
leyti urðu framfarir í fiskveiðum:
útgerð hófst á þilskipum að ein-
hverju marki. Bjarni riddari Sívert-
sen í Hafnarfirði hóf þilskipaút-
gerð um 1800 og litlu síðar þeir
Ólafur Thorlacius á Bíldudal og
Guðmundur Scheving í Flatey.
Þessar auknu siglingar og fisk-
veiðar leiddu í Ijós bagalega fá-
kunnáttu og menntunarskort
íslendinga á þessu sviði. Til
úthafssiglinga þurfti meiri kunn-
áttu en flestir íslenskir skipstjórn-
armenn bjuggu yfir og nú var
sífellt sótt á fjarlægari mið til fisk-
veiða; reynslan sýndi brátt að
öryggi skips og skipshafnar var
stefnt í voða ef þekkingu á sigl-
ingafræðum skorti. Krafa um
aukna menntun tengdist líka við-
leitni manna til að koma á ei'1
hverjum tryggingum eða skipa
ábyrgð. Ef tryggja átti skip hlaut
þess að vera krafist að skípstjórn-
andinn hefði þekkingu til a
stjórna skipinu.
Ekki munu vera til heimildir um
skipstjórnarlærða íslendinga Á'rr
en á 17. öld. Þessara manna er
getið í annálum og fátt eitt vita
um þá annað en það sem þar
stendur og ekki Ijóst hvort þe,r
hafa numið sín fræði í skóla eða a
erlendum skipstjórnarmönnui11
um borð í hafskipum. Fyi'stLl
íslendingarnir sem heimildir erLl
um að hafi lært sjómannafræð'^
erlendum skólum og síðan kon1
heim og nýtt þekkingu sína vl
Stýrímannaskólans í Reykjavík 1891 leystist það til frambúðar.