Alþýðumaðurinn - 12.08.1947, Síða 2

ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudagur 12. ágúst 1947
Sjónarmið
Jafnaðarmanna
(Ágrip aj rœðu, er jlutt var ú kajfikvijldi
í Alþ'ýðuflokksjélagi Húsavíkur s. I. vetur.)
Margt ketnur í hug vorn á langri
leið. Margar eru þær spurningar, er
kreíjast svars, og mörg viðfangseín-
in, er leysa verður.
Ein af spurningum þeim, er leitað
hafa á hug minn, er þessi: Hvers
vegna ert þú jafnaðarmaður? Þess-
ari spurriingu hefi ég reyut að svara
frá mínu sjónarmiði, og ég held, að
allir, Sem einhverja stjórnmálaskoð-
tm hafa, hefðu gott af því að gera
sér þess ljósa grein, hvers vegna þeir
aðhyllast eina stjórnmálaskoðun
fremur en aðra.
Ef til vill gætu sérfræðingar í sál-
arfræði og uppeldismálum ráðið það
af skapgerð minni, uppeldi og ævi-
starfi, hvaða flokk ég fyllti, og víst
er um það, að margir kennarar
fylgja jafnaðarstefnunni að málum.
Og sjálfsrfgt ltefir það við nokkuð að
styðjast, að ýmsar ytri aðstæður
valdi miklu um, hvar í stjórnmála-
flokki einstaklingarnir lenda.
En hvað sem unt það má segja,
ætla ég nú með nokkrunt orðum að
lofa ykkur að heyra, hvernig ég svara
áðurgreindri spurningu frá mínu
sjónarmiði.
Þess má þó fyrst geta, að ég ólst
upp við fátækt, erfiði og allsleysi
eins og svo margir íslenzkir æsku-
menn á þeim dögum. Þó mynduðu
hin kröppu kjör æskuáranna ekki
neina lífsbeiskju hjá mér, öfund eða
hefndarhug til þeirra, er betur máttu,
eins og stundum á sér stað um þá,
er lenda forsælumegin í lífinu á
æskuárum sínum. Eg fann að vísu
oft sárt til þess, hvað það er að vera
fátækur og smár, en kenndi það
hvorki einstaklingum né ranglátu
þjóðskipulagi.
Eftir að mér óx fiskur um hrygg
og ég gat farið að bera mig saman
við aðra menn á líku reki og við lík-
ar aðstæður, fann ég ekki, að minn
hlutur væri fyrir borð borinn, meira
en efni stóðu til. Eg fann, að háir
sem lágir vildu yfirleitt skara eld. að
sinni köku og neyttu til þess þeirra
ráða, er fyrir hendi voru, þó á nokk-
uð misjafnlega heiðarlegan hátt.
Virtist mér þetta eitt af lögrnálum
náttúrunnar og ekkert við því að
segja.
þær rnundir fluttist, ég til Ilúsavíkur
Um stjórnmál og fékgsmál hugs-
aði ég ekki, svo að orð sé á gerandi,
fyrr en ég var orðinn 25 ára. En um
og kynnlist fljótlega Bókasafni S.-
Þingeyinga og hinum landskunna
bókaverði þess, Bcnedikt Jónssyni
frá Auðnum. Hann kom mér til að
lesa ýmsar bækur um félagsmál og
leiðbeindi mér um val bóka. Bene-
dikt var mjög hrifinn af kenningum
hins merka ameríska sljórnmála-
manns, Henry Georgs, og lánaði mér
ýms af rilum hans lil leslurs. Þótti
mér þegar mikið koma til gagnrýni
þessa skarpgáfaða manns á viðskipta-
málum, skattamálum og fleiri þjóð-
félagsmálum. Jafnframt las ég rit
ýmsra annarra, er sýndu fram á
ranglæti hins ríkjandi þjóðskipu-
lags, hvernig hinn sterkari hafði neytt
aðstöðu sinnar til að kúga og fé-
fletta smælingjann og hversu auðug-
ir einstaklingar og fámennar yfir-
stéttir höfðu um aldaraðir eða jafn-
vel frá því sögur hófust þrælkað
fjöldanum og lifað af erfiði hans.
Áður en hér var komið sögu,
hafði ég á einhvern hátt tileinkað
mér þá skoðun — hvort sem það nú
hafa verið áhrif frá kristinni lífs-
skoð.un eða vegna lesturs á heim-
spekisögu próf. Ágúsls H. Bjarna-
sonar — að hverjum manni bæri
skylda til að stuðla að hamingju
meðborgara sinna, eftir því sem á-
stæður lians leyfðu, enginn ætti að
leggja stein í annars götu af illvilja
eða öfund. Með öðrum orðum: Líf-
ið væri að þróast á jölrðunni og tak-
markið væri sem mest hamingja fyr-
ir sem flesta.
Að vísu verður hamingjan ekki
höndluð eða keypl með eintómum
efniskenndum verðmætum, því að
eins og segir í vísunni: „Hamingjan
býr í hjarta manns; höpp eru ytri
gæði.“ En visst lágmark ytri gæða
er þó skilyrði fyrir hamingju. Mað-
ur, sem þjáist af sulli, kulda eða
klæðleysi getur tæplega verið ham-
ingjusamur eða notið annarra verð-
mæta hfsins. Eg komst þá einnig að
þ’eirri niðurstöðu, og reynsla síðari
ára hefir algerlega sannað hið sama,
að allir íbúar þessarar jarðar eiga
að geta öðlast það lágmark verald-
legra gæða, sem ég nefndi áðan. Eng-
inn þarf, ef rétt er á haldið, að þjást
af hungri, lculda né klæðleysi, slíkt
er aðeins fyrirkomulagsatriði, — að
vj'su býsna flókið, en þó ekki erfið-
ara en svo, að hægt er að leysa það.
En einn aðal þrándur I götu þeirrar
lausnar var sérhagsmtmastreitan, og
það ástand, að einstakir menn og fé-
lög áttu auðlindir og framleiðslu-
tæki en ekki ríkið.
Þar sem ég taldi það skyldu mína
að fylla flokk þeirra manna, er skapa
vilja sem mesla hamingju fyrir sem
flesta, var næst að athuga, hver sá
flokkur væri er helzt vildi að því
vinna. Það voru auðvitað jafnaðar-
mannaflokkar lundanna, studdir af
verkamönnum og smábændum. Sjálf-
ar mynda þessar stéttir alþýðu allra
landa x megindráttum og það væru
einmitt fyrst og fremst kjör þessa
fjölda, sem þurfti að bæta. Jafnáð-
armenn liöfðu það fyrst og fremst
á stefnuskrá sinni að skipuleggja
framleiðsluna og nota hana með
skynsamlegri dreifingu í þarfir fjöld
ans. Með þessum mönnum lilaut ég
að lenda í flokki. En nú var svo kom-
ið um þessar mundir, að jafnaðar-
menn höfðu skipzt í tvennt: kornm-
únista og lýðræðisjafnaðarmenn.
Þá greindi að vísu ekki á um tak-
markið,, — hamingju og vellíðan
fjöldans —- heldur leiðina að mark-
inu. Konnnúnistar vildu byltingu að
rússneskri fyrirmynd, hvað sem hún
kostaði og hverju sem fórnað yrði,
en höfðu enga trú á umbótum,- töldu
þær jafnvel skaðlegar, því að þær
tefðu fyrir byltingmgunni. Lýðræðis
jafnaðarmenn vildu hins vegar fara
löglega að öllu og sætla sig við hæg-
fara þróun, ef nauðsyn krefði, en
styrkja flokk sinn og efla, láta hann
vaxa sig sterkan og vinna sér fylgi
með rökstuddum umbótákröfum fyr-
ir fjöldann og stefna ákveðið en ör-
ugglega að settu rnarki. Milli þessara
flokka varð ég þá einnig að velja.
Og það var ekki erfitt verk.
Eg vissi nægilega mikið í sögu
þjóðanna til að vera það ljóst. að
stjórnmálabyltingar verða yfirleitt
ekki nema með stórfelldum blóð-
fórnurn á báðar hliðar, eyðingu ó-
hemjulegra verðmæta og ósegjanleg-
um hörmungum hlutaðeigandi þjóð-
ar um lengri eða skemmri tíma. Og
að lokum, árangurinn mjög vafa-
samur. Hann færi alveg eftir því, í
hverra höndum völdin lenlu að lok-
inni byltingu. En slíkt væri alveg
undir liælinn lagt. í öllum byltingar-
flokkum er jafnan fullt af alls konar
ævinlýramönnum, sem einskis svif-
ast til að hrifsa til sín völdin, hve-
nær sem tækifæri gefst. að ónefndum
öllum þeim, sem þátt taka í bylting-
um og uppreisnum lil að svala fúl-
fnennsku og morðfýsn. Jafnvel slíkir
menn geta komizt hátt og náð völd-
um að lokinni Jjy Itingu. Og livað
yrði um ahnenn mannréttindi, svo
sem máifrelsi, ritfrelsi og skoðána-
frelsi undir stjórn slíkra manna?
Slíkan flokk vikli ég ekki fylla,
hversu háleitt mark, sem hann setli
sér. Þá vildi ég heldur vinna með
þeim mönnum, sem með alúð og
þrautséigju stefna að því eftir lög-
legum leiðum að bæta kjör almenn-
ings og skapa almennan skilning á
rétti smælingjans' til mannsæmandi
lífs, þó að hægt gengi og margar
torfærur yrrðu á veginum.
Þegar ég lít yfir starf Alþýðu-
flokksins hér á landi á liðnum árum
og alla þá örðugleika, sem hann hef-
ir átt við að berjast, bæði til hægri
og vinstri, er það eitt, sem mig furð-
ar mest á, og það er, hve miklu góðu
Alþýðuflokkurinn hefir til vegar
komið fyrir íslenzkan verkalýð, síð-
an liann byrjaði starf silt, þrátt fyrir
það. þótt hann hafi lengsl af verið
minnsti flokkurinn, ög því mátt
vænta,.að liann yrði áhrifaminnstur.
Eg ætla ekki að eyða tima í að telja
þau afrek upp, enda munu þau ykk-
ur nokkuð kunn. Aðeins vil ég benda
á eilt. sem æ mun lifa: Jón Baldvins-
son var einn á þingi af hálfu jafnað-
armanna, þegar fyrstu lögin um
hvíldartíma á togurum voru sam-
þykkt fyrir hans snjöllu forgöngu og
slarfslægni. Við, sem farin erum að
eldast, eigunvauðvell með að sjá, hve
gífurlegar breytingar hafa orðið í
félagsmálum okkar og á kjörum al-
þýðunnar í landinu síðustu áratug-
ina, og við vitum, að allar þær um-
bætur eru að langmestu leyti starfi
Alþýðuflokksins að þakka. Hinir
yngri meðal okkar ættu að festa sér
þetta Vel í minni.
Nú eru hin pólitísku veður næsta
válynd — má jafnvel segja. að hér
sé eins og sténdur pólitísk óáran.
Reynt hefir verið undanfarna mán-
uði eftir ýmsum leiðum að mynda
starfhæfa stjórn, en allar slíkar til-
I
raunir hafá til þessa að engu orðið.
Nú síðast hefir formanni AÍþýðu-
flokksins verið falið að gera tilraun
til stjórnarmyndunar. — Engu skal
hér spáð um það, hvernig sú íilraun
fer, eða 'hverjar afleiðingar hún
kann að liafa, illar eða góðar fyrir
Alþýðuflokkinn.
En hversu sem til teksl þá vildi ég
að lokum mega óska þess Alþýðu-
flokknum til lianda, að hann eigi
jafnan á að skipa í starfi sínu fyrir
hinar vinnandi stéttir þessa lands,
skynsömum, réttlátum, fórnfúsum,
þjóðhollum og góðfúsum mönnum.
Þá hygg ég, að íslenzk alþýða, og.