Alþýðumaðurinn - 16.08.1960, Síða 2

2
ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudagur 16. ágúst 1960
x>»oooeococcoooo<ft
ALÞÝÐUMAÐURINN
Útgefandi:
Alþýðuflokksfélag Akureyrar
Ritstjóri:
BRAGI SIGURJÓNSSON,
Bjarkarstíg 7. Sími 1604.
VerS kr. 50.00 á ári.
Lausasala kr. 1.50 blaSiS.
Prentsm. Björns Jónssonar hj.
Meí oii móti
Segja má, að enn sé almenn-
ingur engan veginn fullráðinn í,
hvern dóm hann skuli leggja á
efnahagsráðstafanir ríkisstj órnar-
innar, en alltaf kemur betur og
betur í ljós, að honum þykir rétt,
að þær fái að sýna sig sem bezt,
og auglj óst er, að fullyrðingar
stjórnarandstöðunnar um marg-
víslega galla aðgerðanna hafa
ekki verið teknar of hátíðlega,
enda þegar sýnt sig, að þær voru
a.m.k. ýktar, svo að ekki sé meira
sagt.
Fyrst og augljósast hefir fólk
rekið augun í það, að spádómarn-
ir um atvinnuleysi hafa alls ekki
rætzt. Alls staðar virðist mikil at-
vinna nema þar sem afli hefir
brugðizt, en slíkt reiknast vitan-
lega engum efnahagsráöstöfunum
til gjalda.
í öðru lagi virðist almenningi
engum blöðum um það að fletta,
að afnám styrkjakerfisins hafi
þegar hreinsað andrúmsloft fjár-
málalífs okkar talsvert, þótt betur
megi, ef duga skal, enda aðeins að
byrja að verka.
Þá er augljóst, að svartamark-
aðsbrask með gjaldeyri og allur
sá óþrifnaður, sem af því stóð, er
úr sögunni, eins og er, en ferða-
mannastraumur erlendis frá hefir
nokkuð drýgt gjaldeyristekjur
okkar, og verður slíkt að reiknast
teknamegin hj á gengisbreyting-
unni.
Enn er fullyrt af þeim, sem
gerzt þekkja, að gjaldeyrisstaða
bankanna hafi batnaÖ verulega
við efnahagsaðgerðirnar og hlut-
föllin milli innlána og útlána orð-
ið hagfelldari. Skylt er að vísu að
taka fram, að um þessi mál ber
stjórnaraðstöðu og stjórnarand-
stöðu mjög á mifli og fyrir leik-
menn er erfitt að henda fullar
reiður á þessum málum, eh varla
er hægt að loka augunum fyrir
því, að hér var farið inn á að-
gerðir, sem bankarnir töldu nauö-
synlegar, og enn hefir ekkert frá
þeim heyrzt í þá átt, að þeir telji
ekki rétt stefnt. Virðast því rök
stjórnarsinna sennilegri, svo að
ekki sé tekið dýpra í árinni.
Dýrtíð hefir að sjálfsögðu auk-
izt, enda sáu allir slíkt fyrir. Sums
staðar virðist hækkun vöruverðs
meiri en ætla má afleiðingu af
gengisbreytingunni, og hvarflar
þá að manni sú hugsun, að geng-
islækkunarverðhækkunin sé látin
klæða aðra meiri, ef verðlagseftir-
lit er slælegt, svo sem margir telja
að sé. Er hér einn vandinn á ferð-
inni, þegar verðlagseftirlit er víða
í höndum aðila, sem ekki hafa á-
huga fyrir að ríkjandi efnahags-
aðgerðir blessist, en ekki mun
Aldrei aftur skattland eða nýlenda
Góðir íslendingar!
Ég hefi nú undirritað eiðstaf
og veitt kjörbréfi viðtöku. Mér er
það fagnaðarefni að byrja nýtt
kjörtímabil án þeirra átaka, sem
jafnan fylgja kosningum. Af
hrærðum huga þakka ég það
traust, sem mér er sýnt og þann
góða hug í garð okkar hjóna, sem
við sízt getum án veriö. Ég heiti
því enn, að gera mér far um að
rækja forsetastörfin til heilla fyr-
ir land og þjóð.
Allsherjargoðinn vann í heiðn-
um sið eið að baugi, — kristnir
lögréttumenn síðar bókareið, en
sá eiöur, sem mér var stafaður,
hljóðar á þessa leið: „Ég undir-
ritáður, sem kosinn er forseti ís-
lands um kjörtímabil það, er hefst
1. ágúst 1960 og lýkur 31. júlí
1964 heiti því, að viðlögðum
drengskap mínum og heiðri, að
halda stjórnarskrá lýðveldisins
íslands.“ Þennan eið vinna allir,
sem fara með umboö þjóðarinnar
á Alþingi, í stjórn landsins, dóm-
arastöðu og forsetaembætti. Form-
ið skiptir ekki aöalmáli, hvort
heldur er unnin lögeiður að
baugi, eiður með hönd á helgri
bók eða drengskaparheit. Eiður-
inn er hið hæsta heit, sem heiður
manns leyfir ekki að sé rofið. Vér
höfum allir þeir, sem ég áður
takli, heitbundið oss til „að halda
stjórnarskrá lýöveldisins ís-
lands“. Ég veit þess ekki dæmi að
^ einn eða neinn hafi færzt undan
þeirri heitstrengirig. Vissulega er
það skír vottur þess, að vér ís-
lendingar séum einhuga um
stjórnskipun lýðveldisins í aðal-
dráttum. Er það mikill styrkur og
stoð fámennrar þjóðar, sem ný-
Ræða Ásgeirs Ásgeirssonar forseta íslands
við embættistökuna 1. ágúst.
nema takmörkuðum hópi manna
ljóst, að verðlagseftirlitið var í
stjórnartíð' Hannibals Valdemars-
sonar mjög notað af honum til að
koma fylgjendum sínum og Sósí-
alistaflokksins í stöður, og hafa
sumir þessara manna því miður
takmarkaðan áhuga fyrir skyld-
um sínum við almenning nú, hvað
sem var í tíð vinstri stjórnarinnar.
Eitt af því, sem orðið hefir
mestur þyrnir í augum manna af
efnahagsaðgeröunum eru hinir
háu útlánsvextir bankanna, og
vissulega hafa þeir orðið mörgum
mjög erfiöur baggi. Hins er ekki
að dyljast, að þrátt fyrir hina háu
vexti er þó mikil eftirspurn á
lánsfé, svo að hún virðist að
nokkru ef ekki öllu afsanna, að
ekki hafi verið nauðsynlegt fjár-
málakerfisins vegna að hækka
vexti verulega.
Þegar rætt er um miklar verð-
hækkanir, má ekki gleyma, að ým-
islegt var gert til að bera þau
höggin nokkuð af. Má þar nefna
afnám eða lækkun tekjuskatts,
lagfæring útsvarsálaga launþeg-
um í vil, stórhækkun fjölskyldu-
bóta og annarra bóta almanna-
trygginga, svo að hið helzta sé
nefnt.
Þannig vegur almenningur og
metur þessa sumarmánuði kosti
og galla efnahagsráðstafananna
síðustu, og eins og sagt var í upp-
hafi, þá virðist það ríkjandi skoð-
un hans, að þær eigi að fá frið til
að sýna sig til fulls, enda óneitan-
lega skynsamleg ályktun.
lega hefir endurheimt sitt full-
veldi.
Að sjálfsögðu hindrar þetta
drengskaparheit engan frá því, að
berjast fyrir breytingum á stjórn-
skipunarlögum landsins. En það
bindur alla jafnt við að fara að
lögum eftir réttum þingræðisregl-
um í baráttu fyrir breytingum og
umbótum. Ég hef ekki orðið þess
var, að komið hafi fram tillögur
um breytingar, sem varða grund-
vallaratriði stj órnskipunarinnar.
Tillögur um takmörkun eða af-
nám' kosningaréttar væru þess
eðlis. Höfuðátökin um stjórnskip-
un landsins liafa síöustu þrjátíu
árin staðið um skipun kjördæmis
og kosningaréttar, en ætíð stefnt
til jöfnunar, en ekki ójafnaöar.
Nýlega hefir þessi deila verið
leyst til nokkurrar frambúðar, að
ég ætla. Og á ég þó ekki við, að
aldrei þurfti að lagfæra það, sem
úr skorðum gengur. Löggjafar-
starfi frjálsra manna er aldrei
lokið til fulls.
HöfuÖbreytingin á stjórnskipu-
lagi Islands frá því er stjórnar-
skrá var gefin er, eins og öllum er
ljóst, endurreist lýðveldis árið
1944. Um það var íslenzk þjóð
einhuga, þrátt fyrir ágreining um
aukaatriði. En þær raddir heyr-
ast fram á þennan dag, að lítt sé
við unandi, hvað dregizt hefir að
færa stj órnskipunarlögin í heild
til samræmis við lýðveldisstofn-
unina. Ég fæ ekki heldur séð, að
lengur þurfi að tefja, nú þegar
kjördæmamálið er leyst, og rutt
úr vegi annarra umbóta, sem
minni ágreining valda.
Ég hef fullyrt, að lýðræði og
þingræði, sem er grundvallar-
regla íslenzkrar stj órnskipunar,
standi hér föstum fótum. — Is-
land hefir reynzt oss „farsælda
Frón“ frá því þjóðin öðlaðist full-
veldi árið 1918, og lengur þó.
Sama verður, því miður, ekki
sagt um allar þjóðir, sem fengu
skammgott fullveldi á þeim ár-
um.
Nú fer önnur frelsis- og full-
veldisalda um heiminn, og er þess
óskandi að hinar mörgu nýlendu-
þjóðir, sem nú eru leystar úr
böndum, reynist vaxnar þeirri á-
byrgð, sem frelsinu fylgir. Ný-
lendupólitík átjándu og nítjándu
aldar var svartur blettur á hinum
hvíta kynstofni, og hefir þó snú-
izt mjög á betri veg, víðast hvar,
á þessari öld. Það sem mestu
veldur er, að hugarfarið er breytt
frá því sem áður var á einveldis-
og landvinningatímum. Stór-
veldi, sem áður voru miskunnar-
lítil, vilja hvorki né treystast leng-
ur til að halda niðri gulu og
blökku fólki með vopnavaldi.
Þessi alda fer nú með miklum
þyt og hraða um allar álfur, og
finnst mörgum nóg um. En það
er erfitt að dæma um það, hvenær
þjóð sé búin að ná fullum þroska
til sjálfstjórnar, og vísast að svo
verði ekki fyrr en eftir að öll tjóð-
ur eru leyst. Vér megum ekki
heldur halda, að vort vestræna
skipulag henti öllum bezt, hversu
fjarskyldir sem eru.
Því minnist ég þessa, að ísland
var einnig svo kölluð nýlenda um
langt skeið. En vér erum þjóð,
sem á sögu, sem vér kunnum að
rekja. Vér höfum ríka ástæðu til
að þakka friÖsamlega þróun vorra
mála fram á þennan dag. Vér höf-
um ríka ástæðu til að lofsyngja
forfeður vora og örlög, svo sem
þjóðskáldin hafa gert. Lýðræði
og þingræði er hér ekki innflutt-
ur, erlendur varningur. Þó hin
norræna þingstjórn og eigið lög-
gjafavald gengi hér til viðar um
stund, varðveittist betur í Eng-
landi og yngdist upp aftur í frels-
isstríði Bandaríkjanna og með
franskri stjórnarbylting, — þá
tók krafan um endurreist Alþing-
is og síðar lýðveldis með vorri
þjóð á sig svip Ulfljóts og hins
forna þjóðveldis. Þegar grafið
var fyrir hornsteinum nýrrar
stjórnskipunar, — kom niður á
gamlan grunn, — traustan og vel
hlaðinn. Það er því, sem vér eig-
um að þakka betri aðstöðu en
ýmsar aðrar þjóðir, sem þó þrá
frelsi jafn heitt.
Hin fornu goðorð og þing svara
til kjördæma. Goðunum var skylt
að vernda hag og rétt sinna þing-
manna, en þeim aftur heimilt að
segja sig í þing með öðrum goða,
ef vanhöld yrðu á. Slíkt þegnfrelsi
var áður óþekkt, og svarar til þess
að geta kosiÖ frjálst um fulltrúa
J til Alþingis.
j Alþingi fór í upphafi með lög-
gjafar- og dómsvald, þó það sé
nú aðskiliö að ráði erlendra
stjórnspekinga. Þó er þing-
mertnska og dómarastarf náskylt,
ef betur er að gáð og vel á að
fara. Fyrir dómstól eru mál sótt
og varin. Dómarinn er bundinn af
gildandi lögum, en getur þó beitt
þeim með linkind. Lög eru al-
menn og geta aldrei komið að
fullu í stað mannúðar og vits-
muna.
Á Alþingi eru mál einnig sótt
og varin. Þá er lýðræði og þing-
ræði hætta búin, ef menn missa
trúna á það, að frjálsar, opinber-
ar umræður í hlöðum, á mann-
fundum og Alþingi hafi nokkurt
gildi. Alþingi setur lög, sem binda
dómsvaldið að vissu marki, —
lög, sem fjalla um öll mannleg
skipti, og lög til varnar og áfellis
eftir hegðun manna. — Hver
þingmaÖur er í senn málafærslu-
maður og dómari. Málafylgjan
má því aldrei kæfa dómgreindina,
ef jafnvægi og réttlæti á að ríkja
með þjóðinni. Allt hið sama má
segja um framkvæmdavaldið,
nema nauösynina á að beita þar
fullri dómgreind sé öllu ríkari.
Með lögum skal land byggja.
Þetta er norrænt spakmæli, æva-
fornt og ekkert nútíma vígorð, —
hið fyrsta boÖorö þingræðisins.
í nærfellt fjórar aldir höfðu ís-
lendingar einir lög í stað kon-
ungs. Konungdæmi hefir hér
aldrei staðið á innlendri rót, enda
hentar það sízt fámennri þjóð. En
lögin standa ekki sjálf eins og
innantóm hertygi, án nokkurs
'riddara. Ef erfðavenjur og hugar-
far fólksins fyllir ekki út í þau,
þá er hætt við eyÖing og ólögum.
Því tekur það jafnan langan
þroskaferil, að skapa traust lýð-
ræði og öruggt þingræði. Þroski
allrar alþýðu manna við langvar-
andi sjálfstjórn í héraði og á alls-
herjarþingi er undirstaöan. —
Þingræði með almennum kosn-
ingarétti, sem er hin eina trygg-
ing til langframa gegn gerræði,
verður ekki komiö á með snöggri,
blóðugri bylting. Til þess eru
dæmin ljósust, og vér megnum
fagna því af heilum hug, að þurfa
ekki að grípa til slíkra örþrifa-
ráða. Þjóðin segir til um sinn
vilja á fjögra ára eða skemmri
fresti, og það hefir enginn minni
hluta á Alþingi rétt á að kalla sig
þjóðina milli kosninga. Um stytt-
ing þessa kjörtímabils liafa aldrei
komið tillögur. Vér treystum því,
að sá hugsunarháttur liafi um
aldir þróazt með þjóðinni af nor-
rænni kristilegri rót, að stjórn-
skipun vor standi af sér hverja
hryöju.
Það hugarfar og sá þjóðar-
þroski, sem bezt tryggir lýðræði
og þingræði, leiðir einnig af sér
hæfilega dreifing auðs og valda.
Ég segi hæfilegan jöfnuð, því það
er staðreynd að dug og gáfum
veröur aldrei hnífjafnt skipt með
mannfólkinu. En hitt er jafnsalt,
að auösöfnun og valdagræðgi
komast oft á það stig, að ekki er í
neinu hlutfalli við neinn manna-
mun þó við berum saman þann,
sem mest og hinn, sem minnst er
gefiö. Þessari hættu bandar hinn
almenni kosningaréttur og þing-
ræðið frá þjóöfélaginu.
Það er almennt vitað og viður-
kennt, að kjör einstaklinga og
stétta eru hér á landi jafnari en
meðal hinna stærri þjóða. Þó
kemur mér ekki til hugar að full-
yrða, að rétt sé hlutað. Á þessum
vettvangi eru aðalátökin. Lífsbar-
áttunni er aldrei lokið. Margur
kann að vera gramur og bölsýnn,
þegar hann her sinn hag saman
við hugsjón sína. En ef við berum
núverandi ástand saman við af-
komu almennings eins.og hún var
fyrir fimmtíu árum, að ég ekki
segi heilli öld, þá birtir fyrir aug-
um og kemur í ljós, að vér erum á
réttri leið, og getum verið ásátt
við það þjóöskipulag í höfuðbar-
áttum, sem skilar slíkum árangri.
Stéttir verða jafnan við líði, ef
vér skiptum eftir atvinnugreinum,
og álitamál, hvernig skipt skuli
þjóðartekjum. — Það verður
hvorki mælt né vegiö á sama hátt
og dauðir hlutir, enda mun ég
ekki hætta mér lengra út á þann
vígvöll stjórnmálanna. En hitt
hika ég ekki við að fullyröa, að ef
vér lítum á íslenzka þjóð frá sjón-
armiði íslenzks máls og menning-
ingar, þá er stéttamunur hér
minni en með nokkurri annarri
þjóð á líku stigi. Hreint og kjarna-
gott mál gerir hér engan stétta-
mun, og hámenning fyrirfinnst
innan allra starfsgreina. Þar á er
engin háskólaeinokun, og ef um
skríl er að ræða, þá er hann sízt
bundinn við stéttaskipting.
Á þessu stéttleysi manndóms og
menningar byggjum vér trúna á
það, að Islendingum takist að
leysa hvern þann vanda, sem að
höndum ber, á þingræðislegan
hátt. Þjóðin er ung á mælikvaröa