Alþýðumaðurinn - 19.12.1961, Síða 16

16 — Alþýðumaðurinn
JÓLABLAÐ
Þriöjudagur 19. desember 1961
Að Þeistareykjum
(Framhald af bls. 5.)
Tveir menn voru nú að undirbúningsstörfum
þarna, mæla út girðingarstæði, en innan tíðar var
væntanlegur vinnuflokkur til að setja girðinguna
upp.
Við gengum nú í „bæinn“ á Þeistareykjum,
bárum svefnpoka í svefnloft og tókum upp eldun-
arfæri. Síðan fórum við feðgar að leita vatns, en
uppgönguauga lítið er í túnkarganum niður af
rústum hins gamla Þeistareykjabæjar. Heldur er
það óræsilegt vatnsból og vatnið ívolgt með
brennisteinskeim. Lengra niður frá var enn að
vísu nóg vatn í grunnri tjörn vestur undir hrauni,
en það var snertuspölur. í þurrkasumrum þornar
sú tjörn og getur orðið erfitt að fá vatn á þessum
slóðum. Er ekki ósennilegt, að vatnið hafi verið
nokkurt vandamál Þeistareykjabúum, meðan býl-
ið var í byggð.
A •rústum Þeistareykjabæjar er nú kofi, sem
gangnahestar voru hafðir í um nætur til skamms
tíma, en nú munu klárarnir gista leitarmannakof-
ann, sem var, síðan leitarmannaskálinn nýi reis:
timburbygging vegleg í A-stíl, járnklædd á
steyptum grunni.
Á elzta leitarmannakofanum, þeim í rústum
Þeistareykjabæjar, lá reimleikaorð, og eitt sinn
sá leitarmaður er þar hugðist dvelja einn um
nótt, draug dingla snjóugum fótum inn um inn-
gönguaugað og berja þeim klökugum saman. Brá
leitarmanni svo við þetta, að hann æddi út í hríð
og náttmyrkur og brauzt til byggða um nóttina
við illan leik. Annars á hinn eiginlegi Þeista-
reykjadraugur að vera í mórauðu hundslíki og
nefndist Þeistareykjamóri, en að sögn er hann
nú löngu hættur að gera vart við sig.
Er við höfðum hitað okkur kvöldhressingu,
sáum við, hvar húsráðandi kom neðan Þeista-
reykjagrundir. Reyndist þar kominn Valtýr bóndi
Guðmundsson á Sandi og tók hann okkur fork-
unnarvel, þótt við hefðum gert okkur heimakom-
in. Litlu á eftir kom ýtustjóri, annar Aðaldæling-
urinn til, og skömmu síðar kom Þórarinn Jó-
hannesson, bóndi í Krossdal í Kelduhverfi og
eftirlitsmaður sandgræðslu í Þingeyjarþingi.
Kom hann með stóran vörubíl, er sonur hans ók,
lestaðan girðingarstaurum.
Þar sem brugðið gat til beggja vona um gott
morgunveður, þótti okkur Akureyrai'búum ráð
að nota kvöldið, þótt raunar væri komið fast að
nótt, og ganga á Bæjarfjall. Gerðum við svo.
Þetta er lágt fjall og auðgengt, því að það má
heita gróið með geirum upp á brún. Hafa jarð-
hiti og hveragufur gert sitt til að skapa þennan
gróður sem og hinn blómlega gróður á Þeista-
reykjagrundum. Kynlegt er að sjá, hve víða jarð-
gufur koma fram, upp eftir allri hlíð og jafnvel
uppi í fjallsbrún, en aðalhverasvæðið liggur í
sprungu frá austri til vesturs norðan undir Bæjar-
fjalli við rætur þess og hlunkar þar og dunkar í
mörgum leirhverum, en gular og grænar brenni-
steinshrúkur auka á litbrigði landsins.
Uppi er Bæjarfjall gróðurlítið og klapparhæð
skammt ofan brúna er svo vandlega vindsorfin,
að varla sést þar sandkorn, hvað þá jarðvegsögn.
Er ekki ósennilegt, að Vetur kóngur dansi þar
stundum faldafeyki.
Af Bæjarfjalli er víðsýnt norður um Keldu-
hverfi og Axarfjörð, og austur á öræfi, en í vest-
ur byrgja Lambafjöll útsýn. Eru þau æði brúna-
þung frá Þeistareykjum að sjá með myndarleg-
um hamraflugum, en suður af þeim lyftir Gusti
kolli sínum, og mun þar gustsamt oft og tíðum.
Drjúgur sýnist spölurinn frá Gusta og að Þeista-
reykjum, og ekki hefir Stóri-Gísli, síðasti ábú-
andi Þeistareykja, verið mösulbeina, ef sönn er
sú sögn, sem geymzt hefir í Þingeyjarþingi, að
hann hafi um vetur borið konu sína á handlegg
sér þá leið, er hana þraut gönguna, sjúka, þegar
þau voru á heimleið frá messu að Grenjaðarstað.
Mun og annar staður á Norðurlandi vart hafa
átt lengri kirkjuleið en Þeistareykir, meðan þeir
voru í byggð.
Meðan við virðum fyrir okkur útsýnina af
Bæjarfjalli, rifja ég upp í huganum þau þrjú
skipti, sem ég hefi áður komið á þennan stað:
Fyrst sem unglingur í fjallrekstri, lykkja, sem
lögð var á leið í vorhlýrri næturþoku og komið
í þetta undraland í upprofi morgunsólar, þegar
þokan gufaði upp af hrauni og sandi, fjöll stukku
alsköpuð út úr ósæinu, en grænar grundir með
hvítum hverareykjum komu manni, sem vakað
hafði á annan sólarhring við rúning og fjárrekst-
ur, síðasta spölinn um gróðurlausa sanda í hvítri
ullarþoku, til að finnast tíminn stjaldra við í
spurn og furðu.
Næst um hásumardag í glaðasól og stafalogni
eftir skemmtilega för um Gæsadal, á Jónstind á
Gæsafjöllum og síðan um götuslóða sunnan með
Kvíhólafjöllum. Um grundir Þeistareykja dreifði
sér þá fjöldi fjár á beit og varð næsta flemsturs-
fullur við komu hinna óboðnu gesta inn í öræfa-
kyrrðina. Þá virtist mér Þeistareykjagrundir rót-
þéttar eins og ræktargott tún, nú hafði ég tekið
eftir því, er ég gekk um þær fyrr um kvöldið, að
víða var í þeim mikill mosaþófi. Var gróðrinum
að hraka eða hafði ég ekki litið landið sömu raun-
sæisaugum fyrr?
Loks um síðsumarkvöld í upprofi eftir hlýja
sunnanskúr. Bláir skuggar undir Skeiðinni í
Lambafjöllum. Roðagyllt ský á för norður á milli
Höfuðreiðármúla og Grísatungnafjalla. Blátt
heiði yfir Bóndhólsskarði.
Og enn var maður kominn hér. Enn sýndu
Þeistareykir sig í nýju ljósi: í hljóðri næturhelgi
undir kyrrum áttleysisskýjahimni.
Morguninn eftir var sól um Þeistareyki og
bjart að líta austur í Bóndhólsskarð. En þoku-
kúfur'sat á Kistu og skýjaýfingur var yfir Grísa-
tungnafjöllum. Sennilega héldist sólskinið ekki
lengi. Við tókum því daginn snemma og brugð-
um okkur austur í Bóndhólsskarð. Þar kvíslast
fjárstígar víða um hlíðarslakkann upp í skarðið,
en hér og þar stíga heitar gufur upp úr jörðinni,
ekki skarpheitar, ’eins og sjá má á því, að niður í
einni jarðgufuholunni sá ég músagríslinga skjót-
ast um og hverfa út undir bakka.
Þar virtist þeirra hús.
Af suðurhorni Ketilsfjalls er allvíðsýnt. Sér
vel norður um Kelduhverfi og Axarfjörð, austur
um Gjástykki og suðaustur um Þórunnarfjöll,
Hrútafjöll og Eilíf. Sérstætt og tignarlegt örnefni
það, Eilífur.
Þegar við snúum heim til Þeistareykja, er sól
horfin bak við ský og þokan hefir þyngt á sér á
Kistu. Heim grundirnar hvarflar hugurinn að
því, að oft hljóti skúr og skin að hafa skipt lífi
Þeistareykjabúa skörpum línum. Afskekkt hefir
hér hlotið að vera með fádæmum og auðnarlegt
að líta yfir fannaþiljur og hjarnbreiður Reykja-
heiðar um langa og kalda vetur. Ekki furða, þótt
munnmæli sköpuðust um bjarndýraheimsóknir,
en þau herma, að tvívegis hafi byggð lagzt niðut’
á Þeistareykjum vegna hervirkja hvítbjarna.
En í dásemdum gróandinnar, hásumardýrðar
og helgihljóðra síðsumarnótta hefir harðneskja
og heljartök langra vetra gleymzt, og allt til 1873
eru Þeistareykir, þessi öræfastaður, í byggð, að
vísu slitrótt og langtímum í eyði, en alltaf lokk-
andi. Og hver veit, nema hann eigi eftir að byggj-
ast enn?
Staðurinn var eign Múlakirkju, en furðulítið
er raunar vitað um sögu hans. Síðustu ábúendur
voru Sigurður Guðmundsson, föðúrbróðir Fjalla-
Bensa, og Stóri-Gísli Gíslason, sonur Skarða-
Gísla. Byggði Sigurður Þeistareykjastað upp að
nýju 1868, eftir að hann hafði þá verið nær öld
í eyði, og bjó þar í 3 ár, um skeið með 8 manns
í heimili. En Stóri-Gísli bjó þar síðastur manna
1871—1873, með 7 manns í heimiíi, en þá fór
jörðin aftur í eyði, og hefir ekki verið þar byggð
síðan. Á síðasta fjórðung 19. aldar voru Englend-
ingar að fálma utan í brennisteinsnám að Þeista-
reykjum og höfðu við orð að leggja þangað járn-
braut frá Húsavík, en lítið varð úr náminu og
ekkert úr járnbrautarlagningunni. Síðan hafa
Þeistareykir verið óskorað afréttarland Aðaldæla
og Reykdæla og fásóttir nema af gangnamönnum
og einstaka ferðalöngum. En ekki er ósennilegt,
að fleiri og fleiri leggi þangað leiðir sínar á
næstu árum, sé sumarvegi vel haldið við, því að
nú er þar komið ágætt sæluhús og friðsælli og
ævintýralegri öræfaslóðir getur varla, hitti menn
þar á gott veður.
Br. S.
----—-------------—
VERKAMANNAFÉLAG
AKU REYRARKAU PSTAÐAR
óskar öllum meðlimum sínum
og allri alþýðu
gleðilegra jóla
og farsæls komandi órs.
r
Oskum öllum
viðskiptavinum vorum
gleðilegra jóla og
farsæls komandi órs.
Kaupfélag Eyfirðinga,
Akureyri
l