Alþýðumaðurinn - 11.08.1966, Side 5

Egill Þórláksson
(Minningarörðj flutt í Ak.kirkju 29. júlí sl.)
ENGINN hefir nokkrutíma
séð Guð“.
Sannleiksgildi þessarar ritn-
ingargreinar má vera öllum
ljóst, samkvæmt þeim skilningi,
sem þar er í það lagður, að „sjá
GUð“.
Eftirtektarvert er til saman-
hurðar, að Hann, sem „sýndi
oss föðurinn", flutti öllu mann-
kyni þann boðskap, að „sælir
eru hjartahreinir, því að þeir
munu Guð sjá“.
í einhverju'm skilningi er þá
jarðneskum mönnum unnt að
sjá Guð. Samt er alls enginn
þeirra fullkomlega hjarta-
hreinn.. Virðist því mega skilja
orð Jesú svo, að mönnunum
gefist það, að sjá Guð, í þeim
mæli sem hjarta þeirra er
hreint.
Þessar hugsanir koma til mín,
þegar ég virði fyrir mér líf og
persónuleika Egils Þórláksson-
ar kennara. Ég spyr sjálfan mig:
Þekkti ég nokkurntíma á minni
alllöngu lífsleið hjartahreinni
mann en hann, — mann, sem
opnari væri fyrir opinberun
Guðs í því, er hann vissi sann-
ast' og fegurst?
Egill fæddist að Þóroddsstað,
Köldukinn, 6. marz 1886. For-
eldrar hans voru hjónin, Þór-
lákur Stefánsson frá Ytri-
Skjaldarvík við Eyjafjörð og
Nýbjörg Jónsdóttir frá Stafns-
■holti, Reykdælahreppi, S.-Þing.
Börn þeirra voru sex:
Ásgeir var elztur, lengst af til
heimilis á Akureyri, varð
skammlífur.
Þá Jón, nú látinn, bjó lengi á
Akureyri, síðast að Munkaþver
árstræti 6, kvæntur Elinbjörgu
Baldvinsdóttur.
EgiII var 3. barnið.
Þá Katrín, um skeið búsett í
Fljótum, Skagafirði, nú í Hafn-
arfirði.
Þá Soffía, látin fyrir mörgum
árum, ógift.
Nýbjörg yngst, gift Kjartani
Sigtryggssyni, Akureyri.
Hálfsystir þessara systkina
var Sigríður Þórláksdóttir kenn
ari á Akureyri. Hennar er
minnzt að félagsstörfum og
mánnkostum. Látin nú fyrir fá-
um árum.
Egill mun hafa verið korn-
ungur, er hann fluttist með for-
eldrum sínum frá Þóroddsstað
að Sáltvík, skammt frá Húsa-
vik. Þaðan fluttist fjölskyldan
að ísólfsstöðum, Tjömesi. Og
þar lézt heimilisfaðirinn (d. 2.
marz 1894). Egill var þá 8 ára
að aldri. Móðir hans varð manni
sínum langlífari um rúma 2 ára
tugi (d. 27. okt. 1915). Unni
Egill móður sinni mjög.
Er heimilisfaðirinn lézt,
dreifðist fjölskyldan. Þá bjuggu
í Stafni, Reykjadal, orðlögð
ágætishjón, Páll Helgi Jónsson
og Guðrún Tómasdóttir. Ný-
björg frá Stafnsholti og Guðrún
í. Stafni voru miklar vinkonur.
áakir þeirrar vináttu tóku
Stafns-hjónin Egil í fóstur þeg-
ar, er faðir hans dó. Á þessu
mikla þrifnaðar- og mannúðar-
heimili ólst Egill upp til 18 ára
aldurs. Má geta þess nærri, að
uppeldið þar hefir mótað hann
mjög til snyrtimennsku og
grandvarleiks í allri breytni.
Þess er vert að geta hér, að
nefnd Stafns-hjón ólu síðar
upp Pál H. Jónsson, sem lengi
var kennari við Laugaskóla og
mörgum er kunnur og kær, m.
a. fyrir víðtæk menningarstörf
í heimahéraði sínu og víðar.
Páll er nú staddur erlendis, og
getur því ekki fylgt fósturbróð-
ur sínum og tryggðavini til
grafar.
Eftir 18 ára aldurinn tók Egill
að brjótast til mennta, — og þá
með þeim ráðum, sem fátækum
æskumönnum á þeirri tíð voru
helzt tiltæk, svo sem að stunda
kaupavinnu á sumrum og búa
við skrínukost á vetrum. Hann
lauk gagnfræðaprófi á Akur-
eyri 1907, en kennaraprófi í
Reykjavík 1910, þá 24 ára gam-
all. Hóf hann þá þegar sinn
kunna og merka kennsluferil,
sem segja má að náð hafi óslit-
ið fram að síðustu áramótum,
þ. e. sem næst hálfan 6. áratug.
Fyrstu 6 árin var hann barna
kennari í Bárðardal. Þar fann
hann brúði sína, Aðalbjörgu
Pálsdóttur, — dóttur Páls hrepp
stjóra á Stóruvöllum. Stóð
brúðkaup þeirra 18. júlí 1915.
Aðalbjörg bjó manni sínum fyr
irmyndarheimili, smekkvíst og
hlýlegt. Þar komu margir og
þar þótti gott að koma. Ágæt
sambúð þessara hjóna hefir nú
varáð í 51 ár.
Næstu 3 kennsluárin mun
Egill hafa stundað einka-
kennslu, einkum á Akureyri.
Því næst er hann kennari við
barna- og unglingaskólann í
Húsavík í 20 ár, síðan við Barna
skóla Akureyrar í 10 ár, en við
Gagnfræðaskóla Akureyrar frá
1949 og fram um miðjan áttræð
isalduiy: — síðustu árin sem
stundakennari. En starfskröft-
um hans og starfslöngun var þá
langt frá þ.ví lokið. Hefir hann
verið eftirsóttur kennari lítilla
barna eftir að hann lét af störf-
um í gagnfræðaskólanum og
allt til þess, er hann lagðist sjúk
ur til bana í janúarmánuði síð-
astliðnum.
Árin, sem Egill kenndi í Húsa
vík, voru honum falin ýmis önn
ur störf. Hann sat í yfirskatta-
nefnd, vár ullarmatsmaður o. fl.
Var honum treyst í hvaða starfi
sem var. Qg frágangurinn á því,
sem hann skilaði frá sér, skýrsl
um og þessháttar, bar af flestu
því, sem menn eiga kost á að
sjá þeirrar tegundar. Hann rit-
aði afburðá trausta og fagra rit
hönd, — virðist aldrei hafa
leyft sér óvandaða flýtisskrift.
Honum var nautn í að kynnast
góðum penna, og bar hann þá í
minni, líkt og menn muna gæð-
ing, sem þeir hafa komið á bak
og fengið fjörsprett úr. Vitað er
að hanii gerði sér stundum ferð
til að hitta slíkan penna, fá að
skrifa með honum nokkur orð
og njóta viðkomu hans við
pappírinn.
Ritstörf Egils á þessum árum
voru nokkur. Greinar í blöðum
og tímaritum, starfrófskver,
sem gefið var út a. m. k. þrisvar,
og uppeldismálaritgerðir, er
hann kallaði Bernskumál. Allt
ber þetta höfundinum vitni um
skýrleik, fágun og áhuga fyrir
því, sem menn mega bezt gera.
Agli og Aðalbjörgu varð ekki
barna auðið. En þau endur-
guldu þann kærleika, sem Egill
hafði notið í uppfóstri hjá góðu
fólki, með því að ala upp tvö
börn.
Sigríður Friðfinna Kristjáns-
dóttir, kona Jónasar skjalavarð
ar Kristjánssonar frá Fremsta-
Felli, kom til þeirra tveggja
mánaða móðurlaust barn, og
ólu þau hana upp sem eigin dótt
ur. Síðan ólu þau upp son henn
ar, Egil Hreinsson, sem nú er að
verða fulltíða maður og á
skammt til stúdentsprófs. Það
vita allir, sem til þekkja, að
hjónin hafa umvafið fóstúrbörn
sín ástríki og umhyggju.
Egill Þórláksson var glæsi-
menni í sjón, hár maður og all-
ur vel á sig kominn. Sá ég þess
éngin merki, þegar ég kynntist
honum, að hann hefði átt við
talsvert heilsuleysi að stríða á
yngri árum. Þó mun svo hafa
verið. Mér fannst alltaf að hann
mundi vera sterkari maður, —
kannske meðfram vegna þess,
að ég veit þess mörg dæmi, að
sterkir menn skrifa ágæta rit-
hönd. Og oft horfði ég með að-
dáun á þessa karlmannlegu,
fallegu og vel snyrtu- fingur,
sem létú pennann dansa eftir
vild á pappírnúm.
En rnesta aðdáunarefnið var
þó skapgerð hans og lífsviðhorf.
Dýpst í þessum persónuleika,
sem var svo kempulegur í sjón
og gæddur glöggum vitsmun-
um, bjó barnslega hreint inn-
ræti, sem ekkert vildi og ekk-
ert viðurkenndi annað en grand
vara, vakandi góðvild, sannleik
og fegurð.
Ég veit að hann var viðkvæm
ur í lund og talsvert skapríkur.
Honum stóð ekki á sama um
hlutina. Ég get aðeins gizkað á,
að hvé miklu leyti Ijúfmennska
hans var eðlis- og uppeldisarf-
ur frá foreldrum og fósturfor-
eldrum. Hitt má telja víst, að
lífsviðhorf hans hafi — að ekki
óverulegu leyti — verið sjálfs-
uppeldi. Það var, hygg ég, auð-
veldara á hans unglingsárum
en það virðist vera á vorri tíð,
að rótfesta í sál sinni trúna á
rétt og sigur hins góða. Bjart-
sýnin lá í loftinu. Meðan sár-
ustu fjötrar fátæktar og allskon
ar harðneskju og ranglætis
voru að falla af fólkinu, vaf
yndislegt að virða fyrir sér
mildi, tillitsserni' og samúð, svo
sem komandi og sjálfsagða hluti
á nýrri réttlætisöld. Og meðan
ýmsar miðaldakenningar, með
ógnunum sínum og stórudómum
yfir mannlegu eðli, voru að
missa tökin á þjóð vorri, var
það einfalt mál, að hverfa beint
til Nýjatestamentisins og hlusta
á sjálfan Mannssoninn, sem
sagði: „Dæmið ekki, svo að þér
verðið ekki dæmdir“, — „leyf-
ið börnunum að koma til mín,
því að slíkra er guðsríkið“, —
„sælir eru hjartahreinir, því að
þeir munu Guð sjá“. Þannig var
það á þeirri tíð engan veginn
ókarlmannlegt, heldur beinlínis
karlmannleg skylda góðs
manns, að taka sjálfan sig tök-
um og leitast við að hreinsa
hjarta sitt, og opna það þannig
fyrir hinu sanna, fagra og góða,
— hinu sann-mennska, þar sem
Guð býr og opinberar sig.
Gjarna má ég geta þess hér,
að fyrir 2 árum, eða svo, vildi
svo til að á vegi mínum varð
bók, sem Egill Þórláksson hafði
átt. Bók þessi er á dönsku máli
(þýdd úr þýzku) og heitir „Selv
opdragelse", — sjálfsuppeldi.
Að mínu viti er hún ágætlega
rituð, í þeim trúar- og hugsjóna
anda, sem sveif yfir öld vorri
ungri. Sjáanlega hefir Egill
þaullesið bókina. Hefir hann á
sinn smekkvísa hátt stöðugt
bætt við nýjum og nýjum eftii—
tektar- og áherzlumerkjurp við
þá kafla og málsgreinar/ sem
honum fannst mest til um. Svo
mjög var bókin honum kær, að
nú hafði hann tekið hana út úr
safni sínu og sent hana vini sín-
um, — þeim, sem honum þótti
líklegastur til að skilja hana og
meta.
Að lesa og athuga þessa bók,
með öllum hennar áherzlu-
merkjum, er að horfa beint inn
að hjartarótum hins látna vinar
okkar, og sjá það óhjúpað það,
sem hann vildi sjálfum sér, og
það, sem hann vildi öðrum
mönnum.
Ég endurtek það, að slíkt lífs
viðhorf var allnáttúrulegt trú-
hneigðum og góðum mönnum á
mótunarárum .Egils. Það var á
þeirri tíð, að upp risu vitrir og
afburða grandvarir menn, sem
hugsuðu svona og boðuðu þetta,
— menn eins og t. d. séra
Magnús Helgason, kennari
Egils, eða séra Jakob Kristins-
son, sem ritaði bókina „Skap-
gerðarlist11. Sú bók er einmitt
alláþekk fyrrnefndi’i bók að
efni og markmiði.
Og þó — þrátt fyrir það, að
innræti Egils er svo greinilega í
tákni síns tíma — held ég að all
ir nánustu vinir hans komi aft-
ur og aftur að þeirri hugsun:
Egill var einstakur. Hann var
frábær.
Oft hefi ég um það hugsað,
hvílíkt lán, hvílíkt forréttinda-
hlutskipti þáð var, að koma frá
Vesturheimi til Húsavíkur, öll-
um þar og öllu ókunnur, og
hitta þar fyrir aðra eins ágætis-
menn og Benedikt Björnsson og
Egil Þórláksson, — að ógleymd
um öðrum mætum mönnum og
konum, sem þá störfuðu við
barna- og unglingaskóla Húsa-
víkur. Með þessu fólki var gott
að vera og starfa. Síðan kemur
mér það ævinlega ókennilega
fyrir sjónir, þegar ég heyri
hnjóðað í kennarastéttina. Og
ljúfast er mér að líta svo á enn,
eins og ég þóttist sannprófa þá,
að marga þörfustu verði ís-
lenzks þjóðernis og manngildis
sé að finna innan þeirrar stétt-
ar.
Við Egill urðum einhvern-
veginn gagnkunnugir, — ég
held að segja megi við fyrstu
sýn. í návist hans var ég ávallt
eins og mér er sjálfum eðlileg-
ast. Þar naut ég þess, að hajm
var maður, sem bjó yfir góðu
einu öllum til handa og var því
ótortrygginn og fús til að vænta
góðs eins af öðrum. Hann var
einkar hógvær og í vissum skiln
ingi hlédrægur, en í viðmóti
jafnan glaður og gamansamur,
Oft var það, er við hittumst, að
skraf okkar gekk ærslum næst.
Við létum fjúka í kviðlingum
og settum það ekki fyrir okkur,
þótt ljóðsmíðin væri stundum
ekki alveg gallalaus. Annars
var Egill skemmtilega hagorð-
ur, og munu ýmsir aðrir en ég
eiga frá honum fallegar og vel
kveðnar vísur.
Egill var afar vandvirkur og
góður kennari. Það er til marks
um ósérhlífni hans og mannúð,
að hann færðist ekki undan að
kenna þeim, sem verst voru á
vegi staddir. Að'tala um Egil
sem barnavin, er að segja sögu,
sem allir kunna. Að sjá Egil
koma frá skóla, umkringdan af
börnum, sem öll leituðu færis
að komast sem næst honum og
helzt að ná í hönd hans, var ár-
um saman dagleg sjón í Húsa-
vík, enda mörgum minnisstæð.
Það var líf hans og nautn, að
kenna börnum. Hann hafði ein-
stakt eðli og hæfni til að lifa
sig inn í hugsunarhátt barna.
Þar sá hann svo margt sérkenni
legt og skemmtilegt, sem jafn-
framt var í hans augum dýr-
mætt og yndislegt. Gleymii’
nokkur glettninni og sælunni í
svip hans, þegar komið var að
honum í hópi barna, niðursokkn
um í að kenna þeim, gleðja þau
og vernda?
Skýringin á þessu er eflaust
sú, að' hann átti í talsvert
óvenjulegum mæli það barns-
lega, hreina hjartalag, sem horf
ir skyggnum augum inn í það
guðsríki barnssálarinnar, sem
Jesús boðaði.
Sælir eru hjartahreinir, því
að þeir munu Guð sjá.
Kveðjustundin er komin.
Raddir minninga og saknaðar
óma. Þakkarhugir líða á leið
með látnum vini.
Eiginkonan þakkar ástvini
sínum og förunaut langa sam-
ferð.
Sigríður Kristjánsdóttir ber
fram fyrir sína hönd og Egils
sonar síns hjartgrónar þakkir
til hins látna fósturföður — og
þá til fósturmóðurinnar jafn-
framt — fyrir vakandi elsku Og
handleiðslu.
Baldur magister Jónsson,
bróðursonur hins látna, hafði
eindregið ætlað sér að véra
staddur hér í dag, en fékk því
ekki við komið. Hann sendir
innilegar kveðjur þakklætis-óg
virðingar.
Þeir eru undra margir, sem
nú minnast Egils Þórlákssonar
(Framhald á blaðsíðu 2.)