Alþýðumaðurinn - 10.11.1966, Page 5

AKUREYRARSKALD KVEÐA
Minnzt nýjustu bóka Kristjáns frá Djúpalæk og Heiðreks
Á 5. SfÐU blaðsins í dag er getið tveggja ljóðabóka eftir akur-
eyrsk skáld, þeirra Kristjáns frá Djúpalæk og Heiðreks Guð-
mundssonar. AM álítur að Akureyri geti státað sig af því að eiga
jafnmörg skáld og Reykjavík, eða fleiri ef höfðatölureglunni sé
fylgt. AM hefir einnig grun xun að skáld Akureyrar mundi vera
meira hossað af listagagnrýnendum stórborgarinnar þarna suður
með sjó, ef þau væru búin að taka saman pjönkur sinar og yfirgefa
Jitlu Akureyri og hefðu knúið dyra í borgríkinu við Faxaflóa.
MANNHEIMAR - Heiðrekur Guðmundsson
í önn blaðamennsku í smá-
bænum Akureyri gefst þeim er
róa einir á báti á þeirh miðum
lítt tóm til hugarafslöppunnar
við lestur bókmennta, aðeins
flýtislestur, en svo hugsað með
væntumþykju til jóla, er gæfu
næðisstundir til lestrar. Það
Heiðrekur Guðmundsson.
var um -kvöld er mér barst
Mannheimar, nýjasta ljóðabók
Heiðreks, í hendur en að
morgni var auglýsingasöfnun
framiundan. En bók skáldsins
frá Sahdi í Aðaldal var opnuð
í flýti. Hún yrði þó eflaust að
bíða til jóla, sem og aðrar góð-
bækur. Jú, ekki var annað en
hægt að opna bókina. 76. og 77.
bls. birtist og efst á þeirri síðar
nefndu gat að líta ljóðaheitið
SKAMMDEGISKVÖLD og svo
var lesið. . ....
Man ég ljós á langri vöku,
luktar dyr og. fennta glugga,
úfna hélu út við karma,
auðan blett á miðjum rúðum.
Púað inn.um.gö.t og gættir,
göng og eldhús full af myrkri,
þekjan barin. þungum hrammi,
þytur í strompi milli dúra.
Bognar sperrúr, biti þversum,
brunninn nær til hálfs í miðju.
Skuggi manns við lampaljósið
Iangur, dökkur á mig fellur.
Man ég sára lestrarlöngun
litils drehgs, sem var að stauta,
og í rökkri út í homi--
augun hvessti og beit á jaxlinn.
Hin fyrsta kynning Heiðreks
á ljóðum sínum í Mannheimum
greip mig fanginn, því að þessi
játning hans var sem töluð eða
tekin frá sjálfum mér og eftir
lestur þessa Ijóðs fannst mér
aðeins snertispölur milli Sands-
í Aðaldal og Hlíðar í Skíðadal.
Og nóttin leið og fyrir Heiðreki
skal játað að hún var styttri en
margar aðrar og þökk sé hon-
um fyrir. Ég fann að hér fór
skáld er vildi tengja saman for
tíð og framtíð þjóðar við hið
nyrzta haf og ég fann með hon-
um þann sársauka yfir missi
hólsins er hristi af sér frera-
bönd vetrar og veitti barnsfót-
um yndi á vordegi, meðan land
ið í kring um var hulið
mjállserki. Tæknibylting hiná
nýja íslands hefir nú eytt hóln
um, jafnað honum yfir flesjuna
er í kring var, jú, víst sáir hinn
athafnasami bóndi nútímans
fræi í sárið en oft eru næðingar
þótt sumarsólhvörf séu á Is-
landi og því vill oft erlent fræ
er sáð hefur verið í skaut ís-
lenzkrar moldar krókna í kuld-
anum, þeim kulda er kjarn-
gresið á hólnum þoldi áður. Það
er auðvelt að skynja ættjarðar-
ást Heiðreks í gegn um Ijóð
hans en stundum er ádeila hans
of einsýn í napurleika sínum,
því að víst má stækka ísland
með því að græða upp auðnar-
urð fortíðar og einnig er það
sannfæring min sem islenzks
sósíaldemókrata að þar sem 2
deila sé nokkur sök beggja og
því hefði hið velgerða kvæði
Næturljóð frá Vietnam, gjarn-
an mátt hitta í mark í fylking-
um þeirra stríðandi aðila er nú
lita blóði grundu þar austur
frá. Hefði ekki Heiðrekur eirrn-
ig mátt nefna nafn Maos í þess-
ari snjöllu og hárbeittu vísu.
Nóttin líður, bráðum birtir,
barnið mitt og stundin nálgast.
Ekki þarf að eyða gasi
eða nýrri sprengju á, mig.
Ég er svöng, en sjúgðu meira.
Sígur á mig höfgi þúngur.
Ég er að deyja drottni mínum,
— Johnson verður að hugga þig
En hver finnur ekki skyld-
leikann milli föðursins og son-
arins frá Sandi í þessu ljóði?
Hin hárbeittu og miskunnar-
lausu ádeilukvæði Heiðreks
hitta vissulega í mark, en þó
vill undirritaður vera svo djarf
ur að benda skáldinu á það, að
í þeim gætir nokkurs bláþráð-
ar. íslenzk þjóð heyjir lífsstríð
■sitt milli tveggja póla og vöku
verður að halda á tvennum víg-
stöðvum, ef vel á að fara, en
þessi skoðanamunur er aðeins
lítil vík milli vina. En þótt mörg
um finnist ádeilukvæði Heið-
reks bitur, munu þó allir geta
skynjað sem nenning hafa að
undir vopnabrynju slær hjarta
skálds heitt og viðkvæmt, er
kennir til í byljum okkar sam-
tíðar. „Skáld hlæja og gráta“,
kvað skáldjöfur og hvar væru
skáld á kringlu okkar nú ef
þær eigindir væru útþurrkaðir
á öld þeirri er kennd er við
atom og helryk yfir Nagasaki.
Þótt lítt geigi Heiðreki að
merkja skotskífu í ádeilukvæð-
um sínum, nær hann þó lengra
í þeim ljóðum þá er hann gleym
ir morðum í Vietnam, valda-
græðgi náungans og hrævareld
um er hann sér á lofti yfir ís-
landi í dag. Þá er hann leitar
á vit fortíðar, er sem mildist
strengurinn í fiðlu hans og þá
um leið nær skáldið nokkrum
fótmálum lengra að hásætinu í
höllu Braga og e. t. v. finnst
mér ég þekkja skáldið bezt í
gegn um I. kvæði bókarinnar
er ber heitið „10 ára“ og víst
skyldi ég þau sannindi er í síð-
ustu vísunni felast, þá er hlaup
ið er út í bylinn til föðurhúsa.
En vikurnar liðu að lokum
samt.
Og léttur sem hind í spori
ég hljóp út í bylinn, sem
brostinn var á
og beljandi í kring um mig
þyrlaði snjá.
Og þá var ég fljótur í förinni
heim.
Því frostið var hlýtt
og hríðin sem vindblær á vori.
Framansögð orð mín má eigi
skilja sem ritdóm, fremur leik-
mannsþanka, því að eigi er und
irritaður þeim hofmóð haldinn
að þótt hann hafi kannski séð
1 fölnað laufbíað faþa í skógi.
Heiðreks að hann kenni sjg
mann til að fordæma mörk hans
alla, kannski er það pinkenni
lítils *anda í litlum bæ, er rit-
dómendur Stór-Réykjavíkur-
blaða séu blessunarlega lausir
við að geti því í stprbprgara-
mennsku sinni fordæmt skóg-
inn allan fyrir 1, fölnað blað.
Mín lokaorð ieru: Þökk fyrir
vökunóttina Heiðrekur.-Leggðu
meiri rækt við-jnildu .Strengina
í hörpu þinni, þeir hæfa betur
heitu og viðky.æmu. hjarta þínu.
Þú verður í engu;rainni íslend,-
ingur eftir en áður, s. j.
7x7 TILBRIGÐI VIÐ HUGSANIR
Kristján frá Djúpalæk
Það hefur um Iangan aldur
verið vinsælt deiluefni meðal ís
lendinga, hver sé skáld og hver
ekki. Hefur oft verið gripið til
biturra vopna í þeim sennum,
og mætti oft ætla að farið sé
eftir þeirri meginreglu, að til-
gangurinn helgi meðalið. Keyrt
hefur þó úr hófi á seinni árum,
eftir að ljóðskáld fóru að taka
viðfangsefni sín frjálsari og
óbundnari tökum, eh áður
þekktust. Hvaðan mönnum kem
ur sá réttur; að skipa sig í dóm
arasess og hafna einu formi
túlkunar, en hefja annað til
vegs mun aftur á móti ókannað
mál.
En hvað sem um þessar form
deilur má segja, mun það þó
víst, að kvæði K. f. D. eru yfir
þær hafin, og mun skáldgáfa
hans naumast af neinum dreg-
in í efa.
Með þessari bók — 7x7 til-
brigði — hefur Kristján loks
rofið langa þögn, og verður það
þagnarrof honum sízt til van-
sæmdar. Listamönnum öllum
mun svo farið, að þeirra þroska
tími nær yfir langt árabil, og sé
litið í fyrri bækur K. f. D. t. d.
„Lífið kallar“ 1950 eða „Þreyja
má þorrann“ 1953, sér á að nú
yrkir þroskandi skáld, sem tek
ur viðfangsefni sín ákveðnari
og jafnframt mýkri tökum en
fyrr. Ljóðræna og mýkt forms-
ins á flestum kvæðum bókar-
innar, er slík ,að: manni hættir
til að líta á það, sem sjálfsagðan
og óumflýjanlegan hluta kvæð-
isins. Þó er mér þetta áður
óþekkt tilfinning,, við lestur bók
ar eftir K. f. Eþ^Það verður að
teljast smekksatriði _ - hversu
Kristjáni hefur tekizt. yið uppr
setningu þessarar bókar, /en
henni skiptir hann--í 7;kafln,: pg
eru 7 kvæði, í.hverjum, Köfl-
pnum er gefið n,afn. .ep, kvæð-
unum ekki, að undanskyídum
7 eftirmælum, en þá eru eftir
42 nafnlaus kvæði í 95 bls. bók.
Kristján frá Djúpalæk.
I öðrum kafla „Myrkur“ þykir
mér kvæðin öll góð. Af bera þó
3. og 7. kvæði, en hið siðara er
einskonar samnefnari kaflans,
og hrein perla.
Sjáir þú í myrkrið mæna
mann, sem greinir engan veg,
þreytulotinn, þöglan, einan.
Það er ég.
Mann, sem hefur langveg leitao
Ijóss, er öðrum skærra brann,
ævinlangt en ekki fundið.
Ég er hann.
Eru frosin orð á tungu,
augu sljó og brosin treg?
— Þú munt ekki þekkja
manninn.
Þetta er ég.
Kristján yrkir mikið í ávarps
formi. Hann ávarpar beint og
opinskátt lesandann, Guð éða
landið, eftir því, sem verkast
vill.
Aldrei ég, fjara, unaði þínum
gleymi.
Glóðheitur sandur um greipar
sem tíminn rann.
Og dásamleg undur frú djúps-
ins óræða heimi,
öll dýrustu gull minnar ævi,
ég hjá þér fann,
En hann er ekki alltaf jafn
blíður, og þegar hann hverfup
á vit fjörunnar sinnar.
Væntið þér eigi
verkalauna,
veraldargengis,
meina, — bótar,
bjartari tíða,
né betri hags.
Hugsun vor hver sé heygð,
Kelur börk,
bognar greinar,
blóð frýs.
Fast kneppir lífið feigð.
Ekki er nema eitt kvæði bóK
arinnar algjörlega órímað, þó
ekki sé hægt að segja að hann
einskorði sig við rím. Bezt þyk-
ir mér hann þú ná til lesend-
ans með þeim Ijóðum, sem fasð
(Framhald á blaðsíðu 7),