Víðir - 29.04.1948, Blaðsíða 1

XIX.
Vestmannaeyjum, 29. apríl 1948.
13. tölublað.
SÍRA JES A. GÍSLASON:
Kirkjurnar í Vestmannaeyjum
frá Krisfnifökunni, árið 1000, til vorra daga.
Framhald.
Á Fornulöndum stóð kirkja
þangað til Tyrkir brenndu bana
1627, eítir að hafa s'aurgað hana
og svívirt á ýmsan hátt. Það er
því rangt, sem segir í sóknarlýs-
ingu sra. }óns Austmanns, þeirri
sem fyrr er vitna'ð í, er komist
svo að orði þar, bls. 146: „Síðan
var hún byggð í kirkjugarðinum,
sem nú er, livar hún var brénnd
af Tyrkjum árið 1627.“ Einnig
er það rangt í sömu sóknarlýs-
ingu, að kirkjan á Löndum hafi
verið reist þar, næst á eftir bygg-
ingu Klemensar-kirkju, því að
það er vitað að kirkjan á Lönd-
um er sú fjórða í röðinni þeirra
kirkna, sem hér hafa verið reist-
ar. —
Ekki er vitað með vissu hvað
því réði að hín nýja kirkja, sent
reist var 1573, var færð neðar á
Eyjuna. En ekki er þa’ð ósenni-
legt, að því háfi ráðið, að þorp
hafi þá verið ’farið að myndast
niður við sjóinn, sunnan megin
hafnarinnar, og að þar hafi verið
búsettir kaupmenn og verzlunar-
menn auk umboðsmanns og ann-
arra áhrifamanna hér. — Þessi
kirkja á Löndum var; eins og fyrr
um getur, fyrir báðar sóknirnar,
og notuð af: báðum prestunum.
Eftir að búið var að brenna
kirkjuna á Löndurn, var kirkju-
laust hér í 4 ár, að undanteknum
smákirkjunum á Kirkjubæ og Of
anleiti, sem notaðar hafa verið
þetta kirkjulausa tímabil. Eyjabú
ar vildu ekki byggja kirkjuna
upj) á Löndum; álitu þann stað
vanhelgaðan eftir áðfarir Tyrkja
þar. Eftir 4 ár er afráðið að
byggja kirkjuna upp í kirkjugarð
inum (gamla kirkjugarðinum)
sem nú er notaður. — Kirkjan
var byggð að mestu af samskota-
fé, og var allt ófullkomið, sem
við kom endurreisn kirkjunnar,
auk þess sem sumt af því vant-
áði algerlega, sem talið er nauð-
synlegt við hverja kirkjulega at-
höfn. Kirkjan var byggð þar upp
þrisvar, fyrst árið 1686 og síðar
1722 og 1749. Sú kirkja entist
illa og var að þvt komið að
byggja yrði hana upp þar í fjórða
sinn, svo úr sér var hún gengin,
að viðum öllum og svo lek, að
tæplega vár hægt a,ð messa í
henni, en þá er horfið að því
ráði, að byggja kirkjuna upp úr
steini þar skammt frá, á flöt
þeirri, sem hún stendur nú á, og
reynt að notast við gömlu kirkj-
una meðan verið var að reisa
hina þýju. Skal nú reynt með
sem fæstum orðum, að segja sögu
þessarar kirkju, eftir þeim heim-
ildum, skráðum og óskráðum,
sem ég hefi yfir að ráða.
Um 1750 réð stjórnin það af
, áð láta reisa Landakirkju þá úr
steini, sem nú er, en framkvæmd-
ir urðu litlar, þó telur Dr. Jón
Þoykelsson að stöpull hafi verið
settur í hana 1757 (sbr. Tyrkja-
ránssögu bls. XXXV). Mun það
ef til vill vera sarna og horn-
steinn hafi verið lagður að henni,
þ.e. fyrsti steinninn sem lagður
var. Teikningu að þessari kirkju
mun hafa gert Nicolaj Eigtved,
sá senr stóð fyrir byggingu Ama-
lienborgar í Kaupmannahöfn. —
Lengra virðist byggingunni ekki
hafa miðað áfram að þessu sinni.
Nicolaj Eigtved andaðist 1754
eða 20 árum áður en byrjað var
fyrir alvöru á byggingu þeirri,
steinkirkjunni, sem nú stendur
hér.
í skjölum, sem bárust til ís-
lands frá Danmörku 1928 og
geymd eru í þjóðskjalasafninu,
komu fram ýmsar upplýsingar
um byggingu Landakirkju þeirr-
ar, sem hér um ræðir. Konung-
legur byggingameistari að nafni
Georg David Anthon, (f. 1714, d.
1781) sem gert lrafði ýntsar teikn-
ingar fyrir stjórnina af húsum
hér á landi, t. d. stjórnarráðs-
húsinu, var falið að gera teikn-
ingu af kirkjunni, gera kostnáðar
áætlun og að ráða mann til að
standa fyrir byggingunni. Upp-
dráttinn gerði hann og kostnaðar
áætlun jafnhliða. Hann áætlaði,
að kostnaðurinn við Iiygginguna
mundi verða 2735 ríkisdalir, en
kostnaðurinn reyndist 5147 ríkis-
dalir 691A skildingur. Það er því
ekki ný bóla hér á landi, þótt
kostnaður við ýmsar byggingar
fari frant úr því, sem upphaflega
var áætlað. — Allur kostnaður
við bygginguna var greiddur úr
Ríkissjóði.
, Steinsmið réði hann, en af mis-
gáningi réði hann Kristófer Berg
er þýzkan steinsmið, til að standa
fyrir stníði kirkjunnar, en átti að
ráða bróður hans, Johan Georg
Berger, sem liafði verið hér á
landi við múrsmíðar. Samning-
urinn var gerður 21. maí 1774
og samþykktur af rentukammer-
inu 25. maí s. á. Samkv. samn-
ingnum átti Berger að byggja
„Grund Muuret Kirke“ 271^
alin langa og 16 álna breiða. Til
kirkjunnar voru auk timburs og
áhalda: 1 vagn, 6 hjólbörur, 4
handbörur, 1 sleði og aktygi á 4
hesta, sendir ellefu þúsundir
Flensborgar-múrsteinar og 900
tunnur af kalkj. Það af efninu,
sem ekki var notáð hér, var sent
til Bessastaða. Reikningur yfir
kirkjubygginguna, er frá 1781.
(Lovsaml. for Isl. IV. 592—93).
Með því að kostnaðarreikningur
við bygginguna er frá 1781, þá er
mjög sennilegt, að byggingunni
hafi verið lokið ári'ð 1780, og
byggingin því staðið yfir í 6 ár,
frá 1774—1780.
Trégrindur voru umhverfis
kirkjuna, sem kostuðu 107 ríkis-
dali 52 skild. (Lovsaml. for Isl.
IV. 592-93)-
Útlit kirkju þessarar var í upp-
hafi allt annað en nú. Hún var
turnlaus, og klukkurnar því í
klukknagrindum á flötinni vest-
ur af kirkjunni, sneitt var af þak
burstunum, gluggarnir minni kór
dyr norðan megin undir austasta
glugganum og forkirkja engin.
Einhver breyting eða viðgerð
mun hafa farið fram á kirkjunni
um 1840, en aðalbreytingin á
henni, að utan og innan, fór fram
á dögnm Andreas Angust Kohl,
sem hér var sýslumaður frá 1853
—60. Ég fer þar eftir því, sem
elztu menn hér, skömmu eftir
aldamótin, skýrðu mér frá, og
sem séð höfðu kirkjuna áður en
breyting sú var framkvæmd, sem
Kohl lét gera. Kohl lét rífa timb-
urklæðningu þá, sem Abel sýslu-
maður (hann var sýslu-
maður hér frá 1821 — 1851) hafði
látið klæða austurgafl kirkj-
unnar með, til hlífðar gegn
regni og annarri úrkomu. Það
mun nýlunda að klæða útvegg úr
steini með timbri. Turn lét hann
setja á kirkjuna og flytja þangað
klukkurnar.
Ræðustóllinn, sem stóð þar,
sem skírnarfonturinn er nú,
flutti hann yfir altarið, og mun
slíkt fátítt hér á landi. Skírnar-
fontinn setti hann þar, sem ræðu
stóllinn stóð, en ræðustólinn
flutti hann niður í þinghús. Man
ég eftir honum þar, innst í fund-
arsalnum, norðan megin. Ég man
ekki eftir að nokkur stigi þar í
pontuna, en gaman höfðum við
drengir af því, að „stíga þar í
stólinn", ef tækfæri gafst til þess.
Hvað um hann varð, veit ég ekki
hann hefur sennilega verið rifinn
til eldiviðar. Skilrúmið milli
kórs og kirkju, lét hann rífa, en
sú girðing var fágæt, einkum áð
því leyti, að skilrúm þetta var
gert meðal annars af útskornum
myndum af postulunum tólf,
sex til hvorrar handar þegar
Framhald á 2. síðu.