Víðir - 17.11.1951, Qupperneq 1

XXIII.
Keykjavík, laugardagijin 17. rióvember 1951.
33. tölublað.
Þrýstingurinn sprengir
*
málmhimnuna.
Merkisprengjurnar, sem
skip og flugvélar eru skuld-
bundin til að hafa á Ivyn-a-
liafssvæðinu, vega um 6 kg.
1 þeim eru um 2 kg. af hinu
mjög sterka sperngiefni TNT.
Sprengjunni má koma fyrir á
mismunandi dýpi, áður en
liún er látin springa, þó með
meðfylgjendi tilbendingum,
og þarf aðeins að nfa af eitt
livlki. Þegar sprengjunni er
sökkt niðiu' í vatnið, stígur
þrýstingurinn á þunna málm-
hinmu, sem lesnar um, þegar
hylkið er rifið af. Á hinu á-
kveðna dýpi sprengir þrýst-
inguriim málmhimnuna, það
losnar um sprengiefnaútbún-
aðinn og sprengjan springur.
Undireins og þrjár mót-
tökustöðvar hafa ákvarðað,
hvað sprengingin boðar, eru
upplýsingar sendar áfram
með loftskeytatækjum til að-
alstöðvar. Þar gerir siglinga-
fræðingur þegar í stað áætlun
um staðinn og hvernig ástatt
sé, og gerir flugvél aðvart, sem
er til taks. Síðan eru gerðar
enn nákvæmari athuganir
eftir gefnum upplýsingum, og
flugvélin, sem þegar leggur af
stað á slysstaðinn, fær með
loftskeytasendingum gefna
upp nákvæma staðsetningu,
með einnar sjómílu ná-
kvæmni.
Nýlunda í þýzkri
skipasmíði.
Fyrir nokkru var smíðað
vélskip í Hamborg, sem ber
500 lestir, en áhöfnin er aðeins
sjö marins, þ. e. a. s. skipstjóri,
stýrimaður og fimm hágetar.
Engir vélamenn eða mat-
reiðslumenn eru á skipinu.
Vélarnar vinna svo til sjálf-
krafa, svo að hin fyrrnefnda
áhöfn er alveg fær um að hafa
umsjón með þeim. Sérstakur
útbúnaður er fyrir smurningu
og’ annað því um líkt. Frá
skipstjoVnarklefanum er öllu
Stjórnað, og þar eru tæki til
þess að tempra olíuþrýsting og
fleira. Þar sem svo fámennt
er á skipinu, hefur verið' hægt
að liafa vistarverur mjög rúm-
góðar og búnar ýmsum þæg-
indum. Annars er skipið að
byggingu líkt þeim venjulegu
flutningaskipum, sem sigla
um heimshöfin.
SÍLD.
„Konungur síld".
Fýrr á tímum, meðan síld-
veiðarnar voru einkum stund-
aðar í Eystrasalti, voru Þjóð-
verjar leiðtogarnir í þeim efn-
um. Fólkið flykktist þá úr
sveitunum í Þýzkalandi til
síldarvinnunnar í Liibeck og
annarra borga við Eystrasalt,
líkt og sveitastúlkurnar ís-
lenzku fara nú til síldarvinnu
á Siglufjörð á hverju sumri.
Þá var ]iað, að veldi Hansa-
kaupmanna hófst, sem um
eitt skeið var eitthvert vold-
ugasta fyrirtæki, sem uppi
hefur verið' í Evrópu, ekki að-
eins í verzlun, heldur einnig
í stjórnmálum og menningu.
Englendingar telja, að ullin
og $íldin seu stoðirnar, sem
brezka heimsveldið hvílir á.
Ullina hafa þeir í svo miklum
metum, að eitthvert virðu-
legasta sætið, sem nokkrum
brezkum þegn hlotnast — for-
setasæti efri málstofunnar, lá-
varðadeildarinnar —- er sem
ullarpoki í laginu og venjulega
kallað því nafni.
Síldina nefna þeir „King
HeiTÍng“ — þ. e. konungur
síld — og vilja með því gefa
til kynria, að svo langt beri
hún af öðrum framleiðsluvör-
um Breta, að þar beri henni
konungstitillinn einni og eng-
um öðrum.
En þegar síldin liætti að
hrygna í Eystrasalti á fimmt-
ándu öldinni og flutti sig vest-
ur á bóginn út í Norðursjó-
inn, fór veldi Hansakaup-
manna smátt og smátt að
dvína. Hollendingar tóku þá
við um foryStuna í síldveið-
unum og héldu henni um
tveggja alda skeið eða vel það.
Það var sérstaklega einpm
manni að þakka, fremur en
öðrum, að þannig breyttist
um til batnaðar fyrir Hollend-
ingum. Þessi maður hét
Beuckles. Hann fann upp nýja
verkunarað'ferð við síldina,
sem var í því fólgin, að hún
var söltuð í lagarheldar tunn-
ur. Áður hafði það ekki
þekkzt, heldur var húri áður
söltuð í stafla líkt og fiskur.
Með hinni nýju aðferð mátti
geyma síldina óskemmda um
langan tíma, án þess að hún
eyðilegðist, sem áður hafði
verið áltítt, og það í mjög
stórum stíl.
Sennilega veit almenningur
ekki, hve voldug þjóð Hol-
lendingar voru um eitt skeið.
En sem dæmi má nefna það,
að um miðja seytjándu öld,
þegar hagur þeii-ra stóð með
mestum blóma, réðu þeir yfir
% hluta alli-a siglinga heims-
ins. Af 20.000 verzlunarskip-
um, sem talið er að þá hafi
sigl't um heimshöfin, áttu Hol-
lendingar 16.000 flutninga-
skip. Svipað var um herslcipa-
flotann. Hann var sá lang-
stærsti, sem til var í þ.á daga.
Enda þurftu Hollendingar á
öflugum vei-zlunar- og her-
skipaflota að halda vegna
hinna mörgu og víðáttumiklu
nýlendna, sem þeir réðu þá
yfir víðs vegar um heim og
voru meii'i en nokkur önnur
þjóð ha-fði þá yfir að ráða.
Það er vel þess vert fyrir
oss að muna eítir því, að upp
af hollenzku síldveiðunum
spratt verzlun þeirra og sigl-
ingar, og þaðan aftur her-
skipaflotinn og nýlendurnar,
sem hiri volduga þjóð, er Hol-
lendingar þá voru átti úti
um allan heim.
Það var vitanlega ekki á-
litlegt fyrir Englendinga að
taka upp samkeppni við svo
volduga þjóð, sem Ilollend-
ingar voru á 16. öld og 17. öld,
allra sízt á því sviði, er þeir
voru sterkastir, sem sé á haf-
inu. Þetta varð þó raunin á.
Þrætamilli Cromwells ogHol-
lendinga um síldveiðarnar og
siglingarnar varð til þess, að
siglingalög Breta frá 1651
vom sett. En þeirn lögum er
það m. a. að þakka, hvað
siglingar Englendinga og fisk-
veiðar jukust upp frá því, er
leiddi til liins mikla verzlun-
arflota, hei*skipaflota og ný-
lendna, sem Bretar ráða nú
yfir.
Á 19. öld voru það einkum
Skotar, sem mestum framför-
um tóku í síldveiðunum og
síldarverzlun. Má óhikað
þakka þær framfarir, fremur
öðru, hinni afarmiklu ná-
kvæmni í allri meðferð og
vöndun vörunnar.
í byrjun aldarinnar var
framleiðsla þeirra um 100.000
tunnur, en í lolc aldarinnar
var hún komin upp í 2 miljón-
ir tunna, og nær hámarki
1907, 2V2 miljón. Eftir það
fer síldveiðum Skota að
hraka. Sjálfsagt veldur þar
miklu um hin geysilega trufl-
un, er heimsófriðurinn 1914—
1918 olli á öllum veiðiskap í
Norðursjónum og víðar.
SALTFISKURINN:
Framleiðslan:
l.nóv. 1951: 1 .nóv.1950:
Fullstaðinn saltfiskur (bátaf.) 18.141 lestir 31.047 lestir
Fullstaðinn salfiskur (togaraf.) 11.885 — 17.805 —
Samtals 30.020 lestir 48.852 lestir
Aískipanir:
Þurrfiskur 8.950.0 lestir 980VÍ lest
Hlautfiskur 20.013.7 — 20.235.4 lestir
Finnmerkurbúar og
heimavarnirnar.
Fiskimenn í Finnmörku í
Noregi hafa kvartað undan
því að vera kallaðir frá fisk-
veiðurium, hvernig sem á
stendur, í varnarliðið, og
standi þá bátarnir uppi mann-
lausir. Sama er að segja af
fiskiðjuverunum. Þau hafa
stundum staðið uppi mann-
laus á miðri vertíð. Þessir að-
ilar liafa farið fram á það við
fylkisstjórann, að hann hafi
samráð við sjómannafélögin
um kvaðningu í varnarliðið
með seíri lengstum fyrirvara,
svo að það valdi sem niinnst-
um truflunum á atvinnu-
rekstri héraðsins sem frekast
er kostur.
Árið 1913, síðasta árið fyr-
ir heimsófriðinn, var enginn
afturkippur sjáanlegur í síld-
veiðum Breta. Þá gengu 1006
reknetaskip til síldveiða frá
helztu síldveiðastöðinni í
Englandi, Yarmouth, og öfl-
uðu þau samtals 1% miljón
tunnur.
1929 var framleiðsla Breta
1% miljón tunnur af saltsíld.
Var þá mesta síldaraflaár,
sem komið hefur síð'an stríð-
inu lauk (fram að 1934). 1929
var heildarframleiðslan í
Vestur-Evrópu &/> milj. tunn-
ur.
V eiðictðf erSirnar
fyrr og nú.
Eins og kunnugt er voru
það Norðmenn frá Mandal
og öðrum bæjum á suður- og
vesturströnd Noregs, sem
fyrstir hófu síldveiðar til út-
flutnings hér við land. Veið-
arnar stunduðu þeir í fyrstu
á fjörðum inni með lagnetum
og kastnótum, og' síðan með
0! eð« van.
I Esbjerg fengu sjómenn-
irnir fyrir nokkru borgað fyr-
ir að kasta 2000 tunnum af
síld í sjóinn aftur. Orsökin
var sú, að svo mikið liafði bor-
izt í land af síld undanfarið,
að allt var við það að drukkna
í síld í verksmiðjunum. Síld-
arverksmiðjan í Esbjerg er
eign þeirra, sem veiða síldina,
og lagði stjórnin fyrir nokkra
af þeim, sem biðu, að fara út
aftur með síldiná í sjóinn, og
myndu þeir fá hana borgáða
eins og hinir, sem kæmust að
að losa.
Nýjungar í báfaúlgerS
í Noregi.
Fiskimálaráðuneyti Noregs
hefur samþykkt að láta smíða
bát til að veiða með snvrpu-
nót af amerískri gerð (sjálf-
sagt sama og Fanney), með
vél, hásetaklefa og stýrishúsi
fram á skipinu. Menn álíta í
Noregi, að þessi bátagerð
muni henta vel snyrpunóta-
veiðum á þorski og ufsa við
Lofóten.
reknetum á hafinu, eftir að
síldin hætti að ganga inn í
firðina, eða mönnum fór að
leiðast að bíða eftir henni þar.
Á síðari árum hafa aðrar
veiðiaðferðir komið fram á
sjónarsviðið, og má þar helzt
til nefna herpinótina, sem er
fundin upp í Ameríku og var
í fyrstu notuð til makrell-
veiða, fluttist til Evrópu laust
eftir aldamótin síðustu og var
fyrst reynd við tsland árið
1903.
Kaflar úr útvarpserind-
inn Jóns E. Bergsveins-
sonar erindreka fluttum
1934.
ÍSFISKSÖLUR:
Dagar milli
Söludagur: Skipsnafn: sölu: SöZíisf.: Lestir: Meðalv. kg.:
9. nóv. Pétur Halldórsson, Rvk Grimsby 189.5 £ 8793 kr. 2.10
10. — Fyllcir, lleykjavík 22 Grimsby 205.5 £ 10641 — 2.35
13. — Bjarni riddari, Iíf. 20 Grimsby 228 £ 10809 — 2.15
14. — Egill rauði, Nesk.st. 27 Griinsbv 242 £ 9440 — 1.80
14. — Akurey, Reykjavík 28 Hull 225 £10811 — 2.20
14. — Helgafell, Reykjavík 27 Bremerli. 221 £11451 — 2.35
15. — Hvalfell, Reykjavík Hull 211 £ 10065 — 2.25
8. — Björg, Eskifirði Aberdeen 29.3 £ 1370 — 2.15
10. — Snæfugl, Eskifirði Aberdeen 30.3 £ 1379 ‘ — 2.05