Heimir : söngmálablað - 01.04.1924, Síða 11

1921
H E IM T R
19
mentaðra þjóða, að hann átti ekki til
ndtt sjálfstætt hljómfall, ekki annað en
hann fjekk frá þeim texta, sem sung-
inn var.
,,Takt“ köllum vjer hreyfingu, sem
gengur með jöfnum slögum og áhersl-
um með jöfnu millibili. Og taktbundið
er hað hljómfall, sem lagar sig eftir
taktinum, bannig, að áherslurnar falla
mestmegnis saman. Takt og hijómfall
er þó ekki það sama, nema að því leyti,
að segja má, að taktinn sje sá partur af
hugtakinu ,,hljómfall“, sem er með
jafnlöngum slögum. En það, sem að
öðru leyti einkennir hljómfallið og gef-
ur því sína óendanlegu tilbreytingu og
ríka fjör, er einmitt hið ójafna í hreyf-
ingunni eða afbrigðin í skiftingu takt-
hlutanna.
Úti í náttúrunni er ekki mikið um
taktbundin hljóð. þegar bylgjur falla að
bakka eða dropar leka niður, myndast
slög með jöfnu millibili. pá eru hjarta-
slögin hjá mönnum og dýrum, andar-
drátturinn og hreyfingar limanna í
ganginum alt reglulegar og taktfastar
hreyfingar.
Taktdeildir myndast, svo sem kunn-
ugt er, þegar áherslur koma á slög með
jöfnu millibili. Áhersla á annaðhvert
slag gerir tvískiftan takt, og áhersla á
þriðja hvert gerir þrískiftan. Allar
aðrar takt-tegundir eru ekkert annað
en samsetningar úr tvískiftum og þrí-
skiftum takti.
Bundið mál hefir einnig tvískiftan og
þrískiftan „takt“ með áherslu á fyrsta
lið. I íslenskum kvæðum eru aðeins til
rjettur tvíliðaháttur og rjettur þríliða-
háttur, sem leiðir af því, að í íslenskum
orðum er áhersla einlægt á fyrsta at-
kvæði. Hitt er rangt, sem stendur þó í
mörgum málfræði-kenslubókum, að til
sjeu öfugir hættir. Slíkir hættir fást
ekki nema með því, að skifta óeðlilega
niður í liði, eins og hver maður getur
sannfært sig um. Menn mega ekki láta
það villa sig, að vísur og braglínur
byrja oft á einu eða tveimur áherslu-
lausum atkvæðum. En slíkt eru auðvit-
að aðeins ófullkomnir liðir á sama hátt
eins og lög byrja oft á ófullkomnum
takt („upptakt").
Alt framan úr fornöld og niður í gegn
um miðaldirnar má segja, að tónlistin
væri aðeins þerna Ijóðlistarinnar, hvort
sem hún var kirkjuleg eða veraldleg. En
með byrjun nýju aldarinnar fær hún
sjálfstæði sitt og ekki einungis það,
heldur verður hún um tíma sannkölluð
drotning meðal listanna. pá þroskast hin
svonefnda „hreina tónlist“, sem samin
er aðeins vegna hennar sjálfrar, en ekki
til þess að fylla upp eða fullkomna áhrif
annara lista. pá þroskast margraddaða
(pólýfóníska) tónlistin og síðan sam-
hljómalistin („harmónisk músík“), sem
báðar voru mjög formfastar, einkum sú
fyrnefnda. Áður varð söngurinn að
laga sig eftir hljómfalli textans. Nú varð
textinn að laga sig eftir hljómfalli
sönglagsins. Hreina sönglistin hefir líka
sinn eiginn bragarhátt, þannig að fjór-
ir taktar mynda eina heild, er kalla
mætti takthendingu, og fjórar takt-
hendingar mynda oftast aftur eina
stærri heild. Geta menn fljótlega geng-
ið úr skugga um þetta og sjeð, að takta-
fjöldinn í flestum tónsmíðum er deilan-
legur með 4, 8 eða 16.
Ljóðalistin hefir dregið mikinn dám
af tónlistinni, og sjest það á mörgum
kvæðum, að þau eru ort við lög, sem
upprunalega voru ekki samin við