Nýja stúdentablaðið - 01.05.1935, Blaðsíða 9

INÝJA STÚDENTAULADIU
9
verið reynt að skýra þetta hrein sálfræðilega, haldið
fram, að dýrkun Gretchen-fyrirmyndarinnar stafaði af
áskapaðri tilbeiðsluþörf mannsins. Sú skoðun fellur lun
sjálfa sig þar, sem karlmaðurinn snýr við blaðinu, und-
ir eins og hann hefir náð þessum teg. stúlkna á vald
sitt. Sálfræðileg skýring nægir ekki eingöngu. Við verð-
urn að svipast eftir orsökunum í þjóðfélaginu sjálfu.
Við skulum athuga, hvernig afstaða konunnar til karl-
mannsins er þar.
Hvort, sem litið er á stofnanir, venjur, lög eða siði,
allt ber þetta vitni um forréttindi karlmannsins.
Hann ber allsstaðar meira úr býtum. Konan hefir Jmrft
að heyja sérstaka baráttu, mynda öflug samtök til að
ná sjálfsögðustu réttindum úr höndum karlmannsins og
það í hinum marglofuðu lýðræðis- og menningarþjóðfé-
lögum. Og enn er langur vegur frá, að hún hafi fengið
fullkomið jafnrétti og fuilkomna uppreisn. Yfirleitt hef-
ir aðeins viss stíll karlmanna liaft einkaréttindi á beztu
stöðum þjóðfélagsins. Konunni hafa svo verið skenktar
þær stöður og störf, sem karlmanninum hefir |»ótt van-
virða að stunda, og jafnvel ]>ar sem konan hefir unnið
sömu störf og karlmaðurinn, þar hefir hún borið minna
úr býtum, goldið þess, að hún var kona.
Menningarlega séð liefir því áliti allsstaðar verið þrengt
inn, að konan stæði á lægra þroskastigi en karlmaður-
inn. f»að þarf ekki að taka annað dæmi en það, að
stúlkur í skólum eiga að vera síðri yfirleitt í sumum
námsgreinum en strákar s. s. í stærðfræði.
I sögum og æfintýrum frá öllum tímum er konan
sýnd sem persónugervingur allra illra eiginleika: Hún
er illgjörn og fólsk (sbr. stjúpmæðurnar) og hverflynd
(sbr. Hávamál: »Á hverfanda hveli | voru þeirra lijörtu
sköpuð | og brigð í brjóst of lagit). Hún er orsök hins
illa í heiminum (syndafallið í Biblíunni, Ilionskviða
Hómers).
Nú á tímum sjáum við í blöðum og bókum úa og
grúa af skrítlum og skopsögum, þar sem konan er gerð
ómerkileg og blægileg: Hún er vargur, drottnunargjörn,
þrasgjörn, hégómagjörn og heimsk. Allt eru þetta lýs-
ingarorð, sem okkur karlmönnunum hefir líka dottið 1
hug hver um annan, Jjótt við rekumst ekki eins oft á
það á prenti. En Jjað eru nú einu sinni karlmennirnir,
sem hafa einkaframleiðslu á skrítlunum. Ekki má held-
ur gleyma þeim mun, sem er á almennu siðferðimati
karla og kvenna. A skemmtanafíkna konu er almennt
litið sem skækju. Sómakært fólk talar um slíkar »drós-
ir« með l’yrirlitningu og forðast alla umgengni við Jiær
a. m. k. opinberlega. Af samskonar lifnaði stæra karl-
menn sig, og þykir það einhver glæsilegasti hæfileikinn,
að geta náð sem flestum stúlkum á vald sitt. Spilling
og rangsleitni Jjessa siðamats hefir aldrei verið reynt að
bæta, jafnvel ekki á »góðu fyrirmyndarheimilunum«.
Þar sem annarsstaðar er konunni lagt það til lasts, sem
Jjykir sniðugur, allt að J>ví aðdáunarverður, eiginleiki
hjá karlmanninum. Þenuan lærdóm drekkur barnið í
sig með faðirvorinu og öðrum góðum kennisetningum.
1 heimilislífinu fær barnið strax hugmynd um þann
mismun, sein er á almennum mannréttindum karls og
konu. Fyrir hugskotssjónum þess verður faðirinn strax
hið mikla ideal, óskeikull og alfullkominn til líkaina
og sálar. Barnið reynir að líkja eftir lionum. Að vera
eins og strákur er eftirsóknarvert, að vera stelpulegur
er skammaryrði. Stúlkubörnin finna til þess með sárs-
auka að þau eru stúlkur og reyna að flýja sjálf sig. Það
kernur fram með börnum óheilbrigð metnaðarfull keppni
um að ná sem karlmannlegustum eiginleikum. Slík upp-
eldisáhrif eru miður heppileg á óþroskað sálarlíf, en
fyrir það verður ekki girt, meðau andrúmsloft hjóna-
bandsins er mettað af spenningi og ugg. Kouan reynir
að ná jafnrétti við manninn, og maðurinn reynir að
halda yfirráðum sínum yfir konunni.
Nú býst ég við, að mörgum finnist ég vera kominn
alllangt á snið við efni Jiessarar ritgerðar. Hvað á Jietta
skylt við Gretchen-fyrirmyndina og orsök hennar? Ég
ætla þó að þessir fáu Jiættir úr siðaskoðun ýmissa tíma
skýri tilorðning fyrirmyndarinnar að miklu leyti. Öll-
um þeim forréttindum, sem karlmaðurinn hefir náð á
sitt vald, allt frá Jjví, að liann kom fram sem verndari
ættar sinnar gagnvart nágrannaættunum, hefir hann
þurft að lialda á með lagi. Ef hann var of óbilgjarn, þá
var liætt við að upp úr syði, þessvegna hefir liann
smátt og smátt komizt upp á það lagið, að temja sér
ýmsa riddaramennsku gagnvart konunni. Hann lærði að
svala metnaðargirni liennar með uppgerðar Jjjónslund,
yfirborðs hæversku, stimamýkt og jafnvel tilbeiðslu.
Þessa riddaramennsku og tilbeiðslu, sem goldin liefir
verið af karlmannsins hálfu, bar því að skoða sem
skaðabœtur eða rentur af þeim réttindum, sem hann
liefir hrifsað úr höndum konunnar. Sakleysis-fyrirmynd-
in er ein af þessum skaðabótum. Við sjáum nú, af hve
göfugum rótum hin fyrirhjónabandslega tilbeiðsla er
runnin. Með stimamýkt og faguryrðum liefir liann hald-
ið konunni niðri á sama klafanum urn tugi alda og
sætt hana við örlög sín. Kona hefir sjálf sagt: »Dyggð
konunnar er ekki annað en sniðug uppfinning manns-
ins«. Maðurinn hefir aldrei tilbeðið Gretchen-fyrirmynd-
ina nema í fjarlægð.
Bókmenntirnar og uppeldisfræðin eru loksins að taka
Jjetta mál nýjum tökum. Yfirdrepsskapurinn í dýrkun
á ýmsum »dyggðum« konunnar er meir og meir afhjúp-
aður. Sú afhjúpun leiðir til einlægara og skilningsfyllra
sambands milli kynjanna. Konan fær betur að njóta sín
og fær Jjjóðfélagslega aðstöðu til að vera óliáðari mann-
inum en áður. Þau verða meiri félagar. Það verður
ekki lengur »lierrann«, sem borgar fyrir »dömuna« til
að fá að vera með henni, og krefst svo óskiftrar athygli
liennar og nærgætni í staðinn að ógleymdum kossinum
við dyrnar, svo ekki sé lengra farið út í það mál. Sum-
um finnst, að bæði karlmaðurinn og kvenmaðurinn
myndu tapa ýmsu við þessa breytingu. Það er satt að