Skutull - 13.11.1943, Síða 2

156
SKUTULL
Hornstrendingabók
I.
Það væri mjög oí'sagt, ef ein-
liver léti sér það um munn í'ara,
að hróður Vestfjarða og Vest-
firðinga hefði undanfarna ára-
tugi flogið ofar skýjum. Er þó
sízt hægt annað að segja en að
talsvert hafi verið gumað af
ýmsum öðrum héruðum og
landshlutum og fótkinu þar.
Hafa synir sumra byggðar-
laga hrópað svo hátt um sína
byggð, a.ð nærri lægi að telja
þá haldna af minnimáttar-
kennd í allríkulegum rnæli.
Hvað skál til dæmis segja um
það, þá er menn hafa látið
þess getið, að mannkyn á Is-
landi mundi vera þar bezt,
sem þeir liefðu fyrst augum lit-
ið tjós dagsins? Ég hefi nokk-
uð f'arið um byggðir þessa
lands — og mér hefir sjTnzt, að
í ýmsum þeirrá, sem horið
hal'a mikillátasta gasprara,
hefðu menn af titlu að státa
öðru en litt — eða ekki not-
• uðum möguleikum, sem tand-
ið hefir upp á að bjóða, og
þyrftu Vestfirðingar ekki að
ganga með höfuð niðri á
bringu, þá er þeir mættu hin-
um munnviðu og skýglápandi
sonum slikra héraða. En svo
liafa Vestl'irðingar verið laus-
ir við oflæti, að þeir létu það
jafnvel með öllu afskipta-
laust, þó að hróðri væri um
langt skeið ai' þeim stolið sem
forgöngumönnum á sviði sjó-
sóknar. Var send út um allar
trissur litmynd af Reykjavík-
inni, „fyrsta fiskiskipi“ Islend-
inga.en þá er Reykjavíkin kom
hingað til lands, höfðu Vest-
firðingar átt tugi þilskipa, og
menn eins og Ásgeir Ásgeirs-
son eldri og Torfi Halldórsson
haft fyrstu forgöngu um sigl-
ingafræðslu á landi hér. Og
Vestfirðingai’nir Sigurður Si-
monarson frá Dynjandi, Guð-
mundur Kristjánsson frá Borg
og Markús Bjarnason, bróður-
sonur Sigurðar, voru braut-
ryðjendur í sjómennsku á þil-
skipum og um sjómanna-
fræðslu meðal Reykvikinga.
Það mun og sannast mála, að
óvíða muni föng hafa verið
sótt af meira kappi í greipar
Ægis en hér vestra, enda varð
hér sjaldan eða aldrei mann-
fellir, en nokkuð þrengdi það
að Vestfirðingum, er Jón for-
seti Baldvinsson sagði í visu
nokkurri, er hann kvað í þing-
veizlu, um menn úr öðrum
landshluta:
Vestur á land þeir
fóru að föngum
í feiknastórum hungurgöngum,
Og fleira mundi nú l'ólk hér
á landi, en færra af lslending-
um erlendis, ef ekki hefðu
nienn úr öðrum byggðarlögum
verið fúsari lil að stökkva af
landi burt en Vestfirðingar
reyndust, en nokkuð mun
mega þakka það sjósókn Vest-
firðinga og skipakosti, að þeim
uxu ekki svo mjög i augum
harðindin á síðustu áratugum
19. aldar. Eru tit um það all-
margar eftirtektarverðar sög-
ur, hve lítt Vestfirðingar létu
sér i'yrir brjósti brenna sæfar-
ir á opnum skipum, jafnvel
um úl'ið úthaf að vetrarlagi.
Var mér sögð ein þeirra í sum-
ar. Gildur bóndi og sjósóknari
i Arnarfirði var á leið í liá-
karlalegu og hafði kallað tii
fararinnar menn af næstu
bæj um. En honum og skip-
verjum lians þóttu veðurhorf-
ur ótryggar, hugðu vestanrok í
vændum. Þá mælti íormaður:
— Ég fer samt. Ég þarf hálf-
partinn að liitta hann N. N.
mág minn.
Siðan var lagt frá landi.
Þegar komið var á haf út og
lagzt hafði verið fyrir stjóra,
hvessti mjög af vestri, og lét
þá formaður leysa og vinda,
upp segl. Létti hann ckki för-
inni fyrr en á sandinum neðan
við bæ mágs sins. En sá bjó
þá á Sæbóli á Ingj aldssandi í
Onundarfirði!
Um annan vestfirzkan ' út-
vegsbónda er mér það mæta-
vel kunnugt, að liann lagði frá
landi i hákariaiegu frá Sel-
látrum i Tálknafirði, lireppti
afspyrnuveður, en lenti skipi
sinu heilu og höldnu á Bol-
ungavíkurmölum við Isafjarð-
ardjúp, og voru menn allir
ekki aðeins lieilir, heldur líka
hressir, þegar lent var.
Og vist er um það, að sum-
um kjöt- og mjólkurframleið-
endum utan Vestfjarða mundi
þykja hæfa að fara nokkrum
orðum um fórnir og afrek
sinna sambyggja í þágu þjóð-
arheildarinnar, ef þeir hefðu
fórnað í baráttunni fyrir vel-
ferð hennar svo sem einum tí-
unda hluta þeirra hundraða af
mannslífum, sem Vestfirðing-
ar hafa fórnað aðeins á t. d.
seinustu 50 árum,' og ég er
jafnvel ekki fjarri þvi að
hyggja, að mönnum mundi
nokkuð vaxa í augum sú tala, „
sem út kæmi, ef saman væru
lagðar slíkar mannfórnir Vest-
firðinga frá t. d. uin 1890. En
svo mun það einnig sannast
mála, að Vestfirðingar séu ekki
heldur um framtak og menn-
ingu á öðrum sviðum en sjáv-
arútvegs og sjósóknar mjög
miklir eftirbátar ýmsra þeirra
utan Vestfjarða, er glymja tíð-
ast og glamra hæst.
Á sviði bókmennta- og bók-
menningar hafa Vestfirðingar
norðan Skorar lílt látið til sín
taka. En bókhneigð Vestfirð-
inga er sízt minni en annara
landsmanna. Mér er jiað vel
kunnugt, að bókasala er a 11-
mikil víða hér vestra — og það
þekki ég, að Isfirðingar lesa
svo mikið, að furðulegt má
heita. Þá þykist ég mega full-
yrða, að Vestfirðingum láti vel
að segja sögur og að þeir hafi
mjög glöggt auga fyrir ýmsu
því, sem sérstætt er eða þess
vert, að eftir þvi sé tekið.
Hins vegar hygg ég, að visna-
gerð hafi ekki verið hér eins
almenn og í ýmsuni öðrum
héruðum landsins, t. d. Þing-
eyjarsýslu og Skagafirði, hvort
sem þetta er fyrir þær sakir
eða ekki, að menn hér i Fjörð-
unum hafi verið siður hag-
mæltir en fólk í ýmsum öðrum
héruðum á landi hér. Kann
ýmislegt því að valda, oft
meira að segja tilviljun, að
menn taka upp einhverja í-
þrótt i þessu eða hinu liéraði
eða landshluta og leggja við
liana sérstaka rsékt. Og víst er
um það, að galdraorðið, sem
Vestfirðingar fengu á sig hér
áður á öldum og hin magnaða
þjóðtrú hér vestra, bendir
greinilega i þá átt, að fólk á
Vestfjörðum skorti hvorki i-
myndunarafl né löngun til að
skyggnast undir yfirborð til-
verunnar, svo að þess mætti
vænta, að Vestfirðingar norðan
Slcorar hefðu ekki siður liæí'i-
leika til sköpunar skáldverka
en Islendingar yfirleitt. Og nú
bendir ýmislegt á það, að Vest-
firðingar muni fara að láta lil
sín taka á sviði bókmennt-
anna og eimfremur rj úfa þögn
þá, sem ríkt hefir um lands-
hluta þeirra og lífsháttu.
Nú í ár hafa komið út tvær
bækur, sem fjalla um viss
svæði Vestl'jarða og háttu
fólksins þar og menningu.
Barðstrendingabók kom út í
vor, og vil ég lara hér um
hana nokkrum orðurn. Bókina
hafa skrifað margir menn, og
er hún allmerk og víða mjög
skemmtileg lýsing á Barða-
strandarsýslu og ýmsu í lifi og
menningu Barðstrendinga. —
Stærstan þátt og veigamestan
á í bókinni Pétur Jónsson frá
Stökkum á Rauðasandi, gam-
all maður, auðsjáanlega fróð-
ur, athugull og óvenjuvel rit-
fær. En sá, sem á heiðurinn af
því, framar öllum öðrum, að
þarna var á vaðið riðið, er
Kristján Jónsson frá Garð-
stöðum. Veit ég vel, að Krist-
ján vann án allra launa mikið
verk að söfnun ritgerða í Barð-
strendingabók, og að öllum
starfsmönnum Hagstofu ls-
lands ólöstuðum, hygg ég, að
þeir sýni ekki mun meiri at-
orku í söl'nun þeirra gagna,
sem þeim er borgað fyrir að
vinna úr, heldur en komið
hefir fram hjá Kristjáni í
starfi hans að Barðstrendinga-
bók við söfnun efnis og við
samninga.um útgáfu og frá-
gang allan.
1 Helgafelli hefir Tórnas
Guðmundsson skáld kastað
köpuryrðum að Kristjáni úl
af Barðstrendingabók, en raun-
verulegt tilefni þessa einka-
lramtaks hins ágæta 1 j óð-
skálds er þó allt annað, og
höfðu Kristjáni áður verið
S K U T U L L
kemur út 40--50 sinnura á ári.
Árgangurinn kostar 10 kr.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður er
Hannibal Valdimarsson.
Afgreiðslumaður blaðsins er
Jónas Tómasson.
gerð full skil í sambandi við
það. Mörgum munu þykja orð
Tómasar , í garð -Kristjáns
smellin — og vist er það sann-
ast mála, að Tómas skáld hef-
ir náð i þvi mikilli leikni að
kasta þannig steinvölum, að
þær komi þar niður, sem liann
ætlast til. Ei’ slikt talsverð í-
þrótt, en ekki er henni alltaf
æskilega beitt —- og ekki er
ávallt ástæða, til hreykni eða
yfirlætis, þó að menn sýni sig
flestum hæfnari, þá er þeir
kasta smásteinum. Hefi ég oft
séð lítt þroskaða stráka vera
furðulega leikna í því að hitta
einangrunarkúlur á símastaur-
um og litlar rúður efst uppi á
göflum hárra húsa. En hvað
sem þessu líður, þá þori ég að
fullyrða, að Barðstrendinga-
bók mundi ekki hafa til orðið
í bróðj ef Kristjáns hefði ekki
notið þar við, og mun hann
eiga álíka þátt í útgáfu hennar
og Magnús skáld Ásgeirsson í
útgáfu Helgafells. Óska ég svo
gömlum og nýjum vini mín-
um, Tómasi skáldi Guðmunds-
syni, allra heilla — og þakka
lionum ástsamlega fyrir flest
jiað, er eftir hann liggur i
bundnu máli og óbundnu.
Og nú skal vikið að Horn-
strendingabók, sem mér þykir
mikils um vert fyrir margra
hluta sakir. ,
Guðm. Gísluson Hagalín.
Úr heimahögum.
Bílvog.
Byrjað er nú á að setja niður
bílvog, sem Hafnarsjóður hefir
keypt. Er hún þannig, að vega má
á henni bifreið með hlassi um leið
og ekið er yfir vogina. Er mikið
hagræði að slíkri vog einkum við
upp- og útskipun á fiski, kolum,
salti eða slíkum vörum.
Nýlt skijj.
Hér lá við bryggju fyrir nokkrum
dögum nýr vélbátur ca. 80 tonn
að stærð. Skipið var hið myndar-
legasta og nokkuð sérkennilegt. —
Þetta var V/b. Hilmir eign Páls
Jónssonar skipstjóra á Þingeyri og
fleiri. Þetta er traust og vandað
eikarskip, og verður eitt myndar-
legasta skipið í vestfirzka veiði-
flotanum. — Skipstjóri á llilmi
verður Páll Jónsson.
Gufubaósáhöld.
Rauðakrossdeild Isafjarðar hefir
nýlega tilkynht bæjarstjórn, að hún
hafi útvegað og vilji aflienda sem
g,iöf gufubaðsáhöld, sein hún ætl-
ist til að verði notuð í sambandi
við íþróttahús bæjarins, þegar það
verði reist.
Mun verða reynt að finna not-
liæft húsnæði fyrir tæki þessi til
bráðabirgða, svo að þau geli sem
fyrst komið bæjarbúum að gagni.
Dry kkju skáp ur.
Þrátt fyrir hina gífurlegu verð-
hækkun á áfengi, er lítið mót á