Vesturland - 11.01.1949, Blaðsíða 2

2
VESTURLAND
Þróun íslenzks sjávarútvegs.
Stud. oecon. Richard Björgvinsson:
(Grein þessi er rituð samkv. tilmælum ritsjórans)
1 stuttri blaðagrein er ekki
mögulegt að gefa greinargóða
haglýsingu eða rita ýtarlega
sögu um fiskveiðar lands-
manna, enda ætla ég mér ekki
þá dul, og mun aðeins stikla á
stóru, en samt mun ég verða
að ganga alveg fram hjá
mörgu.
Ég hefi valið þann kost að
rita heldur um þau atriði i
sögu fiskveiðanna er almenn-
ingi er siður kunnugt um, og
sleppa þá í staðinn öðru, sem
telja má að hafi meira gildi
fyrir fjárhagslega afkomu út-
gerðarinnar. Einnig hefi ég sett
hér nokkrar töflur, sem tala
sínu máli, frekar en að rita
langt mál og ýtarlegt, og vona
ég að menn virði það á betri
veg.
Yfirlit þetta nær yfirleitt ekki
lengra en að síðustu heims-
styrjöld, eða lítið fram yfir
það, og stafar það af því, að
mér hefur reynst erfitt að afla
mér nauðsynlegra gagna og
skýrslna og liggja þær sumar-
hverjar ekki fyrir ennþá.
Sé eitthvað ranghennt meðal
orða minna, bið ég velvirðing-
ar á því og mun fúslega taka
við öllum leiðréttingum er
sannari reynast.
Hagsæld og menning hverr-
ar þjóðar er fyrst og fremst
háð því, að atvinnuliættir lienn
ar blómgist og hagur hennar og
fjárhagsleg afkoma standi á
traustum grundvelli, en í því
efni varðar mestu um aðalat-
vinnveginn og frumframleiðsl-
una, auk þeirra mörgu atvinnu
greina, sem skapast í hverju
þjóðfélagi.
Það er mjög mismunandi
hver frumframleiðsla þjóðar
er og fer það að sjálfsögðu eft-
ir því, hvemig hún, þjóðin, er
í sveit sett, og eftir þeim mögu-
leikum, sem það land er hún
byggir, býður henni.
Fyrr á öldum var landhún-
aðurinn lang veigamesta og
stærsta atvinnugrein okkar Is-
lendinga. En landið okkar er
þannig, að það þefur litla
möguleika til að geta nokkurn-
tíma orðið mikið landbúnaðar-
land, og auk þess liggur það
svo fjarri öðrum löndum, að
við eigum vægast sagt mjög
erfitt með að keppa við aðrar
j)jóðir í framleiðslu landbún-
aðarafurða, og þær geta því
ekki verið framleiðsla okkar til
útflutnings.
Við eigum engar olíulindir,
engar kolanámur, engar málm-
námur, en við eigum samt aðr-
ar og mikið til ótæmandi nám-
ur, og gnægð þeirra er svo mik-
il að þær munu endast okkur
enn um langa hríð, ef rétt er
með þær farið, og á ég hér að
sjálfsögðu við fiskimiðin kring
um Island, sem eins og kunn-
ugt er, eru ein hin beztu í
heimi, og munu fiskveiðar að
þvi leyti vera sá atvinnuvegur,
sem landsmenn standa tiltölu-
lega bezt að vígi með að
stunda.
Til skamms tima hafa auð-
æfi hafsins kringum landið
verið lítt notuð af landsmönn-
um sjálfum, aftur á móti hafa
útlendingar rekið hér útgerð til
langframa i smærri og stærri
stíl. Það verður vart sagt, að
sjávarútvegurinn verði hér
sjálfstæður atvinnuvegur fyrr
kemur fram á 19. öld, j)ó að
fiskveiðar hafi verið stundaðar
hér við sjávarsíðuna. jafnhliða
landbúnaðinum allt frá land-
námstíð, og J)rátt fyrir frum-
stæðan úthúnað, og engan ann-
an skipakost en opna róðra-
báta, var sjófangið oft á tíðum
mikil björg í bú.
Samt urðu sjávarafurðir
snemma helsta útflutningsvara
landsmanna, og var fislcurinn
einkum fluttur út hertur
(skreið).
Upp úr miðri 19. öld fær
bætt tækni og aukinn framfara
hugur landsmanna því áorkað,
að hafist er handa um hagnýt-
ingu hinna miklu auðæfa í
skauti hafsins, og verða fisk-
veiðarnar upp frá J)ví sá mátt-
arstólpi J)jóðarbúsins, að þeim
má fyrst og fremst þakka þá
stórauknu efnalega velmcgun,
sem þjóðinni hefir fallið í
skaut síðustu áratugi.
Á fyrri hluta 19. aldar fer
að myndast vísir að J)ilskipaút-
gerð (seglskip), og árið 1855
eru 31 þilskip í landinu. Flest
J)eirra voru gerð út frá Vest-
fjörðum. Árið 1860 er talið að
9,3% landsmanna lifi á fisk-
veiðum. Um 1880 fer Jnlskipa-
útgerð að eflast að mun, og um
aldamótin er talið, að um 18%
af þjóðinni lifi af fiskveiðum
og um sama leyti er tala þil-
skipa komin upp í 150, eða nær
ferfölduð á 25 árum.
Utflutningur saltfisks fór
mjög í vöxt er á öldina leið,
einnig var nokkuð flutt út af
saltaðri síld og töluvert af lýsi
(J)oi'skalýsi, hákarlalýsi og
hvallýsi), og einnig nokkuð af
öðrum sjávarafurðum.
Eftir að farið er að nota
stærri skip til fiskveiðanna, og
meira fjármagn þarf til útgerð
arinnar, flyzt útgerðin sil sjá-
varþorpanna, sem nú byrja að
koma upp, og verður sjálfstæð-
ur atvinnuvegur.
Algengt var á tímum segl-
skipanna, að lcaupmenn ráku
útgerð jafnt verzluninni. Sjó-
menn voru ýrmst ráðnir upp á
hlut eða fyrir fast.kaup og var
kaupið gjaman greitt með
vöruúttekt i verzlun útgerðar-
mannsins. Seglskipaútgerðin
stóð með mestum blóma kring-
um aldamótin 1900, en upp úr
því taka gufuskipin, einkum
togarar að ryðja sér til rúms.
Með komu Jnlskipanna var
stígið stórt spor í framfaraátt á
sviði fiskveiðanna, en er gufu-
skipin koma síðar til sögunnar,
vehlur það á nýjan leik gjör-
breytingu á öllum framleiðslu-
háttum við fiskveiðarnar.
Fyrsta gufuskipið er haldið
var úti til fiskveiða héðan, var
gert út frá Mjóafirði árið 1903,
en árið 1904 hófst togaraútgerð
með J)ví að togai'inn Pool var
gei'ður út frá Hafnarfirði, og
næstu ár á eftir fór togaraút-
gerðin stöðugt í vöxt, og árið
1915 voru þeir orðnir 20 talsins.
Árið 1917 urðu Islendingar
að láta helming togaraflotans
af hendi við Bandamenn, eða
10 togara, en tvö næstu árin á
eftir var aftur fyllt í skörðin,
og stærstur hefur togai'aflotinn
verið árið 1928 eða 47 togarar
15505 smálestir, en eftir það
hefur togurunum larið fækk-
andi, og ekki verið endurnýj-
aðir fyr en með hinni svo-
nefndu nýsköpun nú eftir styrj
öldina. Fækkun togaranna á
þessu árabili mun hafa stafað
af liinum fjárhagslegu erfið-
leikum, sem togaraútgerðin hef
ur átt við að stríða á árunum
eftir 1930, og á stríðsá,runum
fækkaði þeim enn af völdum
styi'jaldarinnar, voru t.d. 1942
aðeins 31, að smálestatölu
10435.
Fiskigufuskipum, öðrum en
botnvörpungum, fjölgaði á ár-
unum 1920—1930 úr 2 í 35, til
lxeii’ra skipa teljast síldveiði-
skipin og línuveiðaskip, en síð-
an 1930 hefur þeim farið fækk-
andi.
Mótorskipum hefur aftur á
móti farið stöðugt fjölgandi
fram til 1939, og svo aftur fjölg
að mjög með nýsköpuninni eft-
ir sti'íðið, eins og kunnugt ei*.
Hlutdeild mótorskipanna í
Richard Björgvinsson.
fiskiflotanum hefur farið sí-
vaxandi, bæði hvað tölu og
smálestaf j ölda snertir, og einn-
ig hvað aflamagn og gjaldeyr-
isöflun við kemur og J)á eink-
um i sambandi við sildveiðarn-
ar.
Hvað viðkemur meðalsmá-
lestafjölda skipanna, þá fór
hann hækkandi fram til 1926,
að undanteknum árunum 1918
—19. Frá 1926 hefur meðal-
stærðin farið minkandi aftur,
enda hefur togaraflotinn siðan
gengið saman. Sé hinsvegar
spurt um tölu skipverja á J)il-
skipaflotanum, þá hefur hún
verið sem hér segir á árunum
frá 1912—39:
Ár Tala Meðaltal
skipverj a á skip
1912 2594 16,4
1915 2365 14,7
1920 2567 13,6
1925 4034 14,1
1930 3845 12,8
1935 3731 11,1
1939 4009 10,8
Eftirtektarvert er, hve skip-
verjum hefur fækkað síðustu
árin að meðaltali á skip, og er
sú fækkun miklu meiri en eðli-
legt virðist sökum minnkunar
fiskiflotans.
Fram til 1920 fækkaði skip-
verjum ekki eins ört og tölu
báta,,þar eð stærri bátar komu
i stað minni bátanna. En síðan
1925 hefur tala skipvei’ja. lækk-
að þótt tala bátanna, sem fisk-
veiðar stunda hafi hækkað, og
stafar það af því, að minni
mótoi’bátunum hefur fjölgað
að tiltölu við þá stærri.
Sjávaraflinn.
Aflaskýrslum var byrjað að
safna hér árið 1897. Fyrstu 15
árin, er skýrslunum var safn-
að, var aflinn gefinn upp í
fiskatölu, en er Hagstofa ls-
lands fór að safna skýrslum