Heilbrigðismál - 01.11.1961, Blaðsíða 3

um. í einni gerðinni er notaður mjór wol-
framþráður, sem er hitaður upp með raf-
straum í lofttómri glerpípu, unz hann verð-
ur hvítglóandi og sýður á honum, ef svo
mætti segja, og þyrlast þá af honum raf-
eindirnar, eins og þegar vatn sýður og vatns-
eindirnar þyrlast upp sem vatnsgufa.
Rafeindir þessar, sem þyrlast upp af
wolframþræðinum eru hlaðnar neikvæðu
rafmagni, hafa neikvæða hleðslu (katóðu-
geislar). Þær eru síðan settar undir áhrif
jákvæðrar rafspennu og þyrlast þær þá með
vaxandi hraða í átt til jákvæða pólsins,
anóðunnar, og skella á sjálfri pólarplötunni
eða öðrum þar til gerðum útbúnaði. Þar
breytist hreyfiorkan að mestu í hita og
verður Jrví að kæla tækið með rennandi
vatni, en um 1% af orkunni breytist í
hina mikilvægu röntgengeisla, sem síðan er
hleypt út úr röntgenhylkinu á tilteknum
stað, en alls staðar annars staðar er hylkið
klætt í þétta blýkápu. Geislar, sem fram-
leiddir eru á Jiennan hátt verða mjög mis-
sterkir, og því erfitt að fá fram nákvæma
geislun. Til þess að ráða bót á því tíðkast
að sía geislana með því að láta þá ganga í
gegnum koparplötu, sem að vísu veikir þá
töluvert, í heild sinni, en með því móti er
þó liægt að útiloka alla veikari geisla alveg,
sem aðeins hafa skaðvænleg áhrif á húðina,
en engin áhrif dýpra í vefjunum.
Þrátt fyrir allt Jnetta er þó aldrei hægt að
kornast hjá því að húðin verði fyrir mestri
geisluninni, og um leið dragi mjög úr djúp-
áhrifum geislanna, og þessvegna verða þess-
ir geislar ónothæfir til J^ess að lækna krabba-
mein, sem liggja mjög djúpt í vefjunum.
Þegar röntgenfótónur verka á lifandi vef
gefa fótónurnar rafeindunum nokkuð af
orku sinni og Jjjóta nefeindirnar síðan á-
fram og jóna sameindir vefjanna, sem þær
komast í snertingu við.
Það sem eftir verður af röntgenorkunni.
röntgenfótónunum, lendir síðan út úr aðal-
geislabrautinni, og kemur af stað jónandi
FEÉri'AISRKF UM HEILBRIGÐISMÁL
áhrifum utan hennar. Þessi aukadreifing er
til óþurftar og því nauðsynlegt að losna við
hana. Við þetta bætist svo ófullnægjandi
djúpverkun eins og áður er á drepið og loks
bætast svo við þau vandkvæði, að brjósk og
bein þola geislunina fremur illa.
Á árunum 1940—1950 voru gerðar til-
raunir með að nota miklu sterkari hleðslu-
orku en tíðkast við venjulega röntgengeisl-
un, og var það til nokkurra bóta.
Nýlegar geislalækningaaðferðir ráða þó
yfir margvíslegri tækni, sem geta komið til
hjálpar þar sem sértsakra djúpverkana er
krafist án þess að eiga á hættu að skaða
liúðina um of, og verður Jjá fyrst fyrir okk-
ur kóbaltgeislun.
Kóbaltgeislun
Eftir 1950 var byrjað að nota geislavirkt
kóbalt, sem framleitt var með því að geisla
kóbalt (cobolt = Co—59) í kjarnaofni.
Þannig myndast geislavirkt kóbalt (Co—
60), sem gefur frá sér geysilega kraftmikla
orkuskammta eða fótónur (1,25 milj. raf-
eindavolt),1 sem smjúga betur og dýpra í
vefinn en aðrir röntgengeislar. Þessir geislar
eru kallaðir gammageislar.
Gagnstætt hinum eiginlegu röntgengeisl-
um, senr hafa mjög breytilega geislaorku,
er hér aðeins um að ræða tvo mjög svipaða
styrkleika og því ekki hætta á mikilli dreif-
ingu og óþarft að sía geislana.
Þess má einnig geta, að heilbrigður bein-
og brjóskvefur þolir miklu betur gamma-
geislana heldur en venjulega röntgengeisla.
Djúpáhrifin verða einnig miklu meiri, eða
um það bil helmingi meiri í 10 srn Jrykku
vefjalagi. Loks er svo geisladreifingin miklu
minni, eins og áður er drepið á, sumpart
I) MRV er skammstöfun fyrir inilljón rafeindavolt, en
það er mælieining fyrir rafeindaorku, og samsvarar
nákvæmlega þeirri spennu, sem notuð er við fram-
leiðslu rafeindanna.
3