Samtíðin - 01.07.1942, Page 19

SAMTÍÐIN
15
HREIÐAR E. GEIRDAL;
Nokkur orð og orðtæki
f TÓMSTUNDUM mínum atliuga
J- ég oft torskilin orð og orðtæki.
Þetta er góð dægrastytting, og öllum
er heimilt að velta slíku fyrir sér og
koma með tilgátur, jafnvel þótt ekki
sé mikið á þeim að græða. Ég ætla nú
að gefa dálítið sýnishorn af þessu
grúski mínu.
Flestum kemur samau um það, að
orðið gallhraustur sé lílt skiljanlegt.
Um þetta hefur verið ritað og talið
rétt að sltrifa galhraustur. Þetta virð-
ist mér vera rétt og verð því fáorður
um það, en vil aðeins gefa nokkrar
skýringar.
íslenzk tunga á mörg orð yfir liljóð
þau, er menn gefa frá sér. Þeir
idjóða, stynja, æja, veina, gala o. s.
frv. En það er eftirtektarvert, að
aldrei er sagt, að sjúklingur gali. Það
er því aðeins hraustur maður, sem
galar. Það er hins vegar mjög algengt
að segja, að hraustir og ærslafullir
unglingar og börn gali, sbr. orðið gal-
gopi. Það er og alkunna, að ölvaðir
menn fá oft sterka löngun til að
svngja og gala, sérstaldega þegar á-
hrif vínsins eru á bvrjunarstigi og
þeim finnst líðan sín ákjósanlega góð.
Allir þekkja orðtækið: syngjandi
fullur. Að síðustu er algengt orð, að
minnsta kosti hér á Vestfjörðum, sem
hefur eiginlega sömu merkingu og
orðið galhraustur, ]íað er orðið gal-
vaskur, þótt það sé nolað í öðrum
samböndum.
Næst er þá orðið gallharður. Það
er hið sama um það að segja og orðið
gallhraustur, að það er alveg óskilj-
anlegt. Til þess að tákna milda hörku
er sagt: stálharður, grjótharður, eitil-
liarður, kolharður o. s. frv., en livers
vegna þá ekki gjallharður? Allir vita,
að gjall er harðara en kol og hefur
þekkzt, að minnsta kosti, jafnsnemma
þeim.
Margar málskemmdir myndast af
latmælum, og þannig held ég, að sé
um þetta orð. Allir geta fundið það,
að ögn er léttara að segja gallharður
en gjallharður. Menn liliðra sér hjá
erfiðum tungutökum og mætti segja,
að það sé lítið, sem mannstungan
finnur ekki, i þeim efnum.
Eitilharður finnst mér vel valið orð
yfir mikla hörku, en gjall er eitill í
ösku.
Maurildið kannast allir við, sem
róið hafa á sjó í haustmyrkri, þegar
mikil smá-áta er í sjónum. Það er eins
og logar leiki um árablöðin, eða bráð-
ið gull streymi við borðstokkinn.
Uppliaflega mun orðið hafa verið
marildi sbr. marbakki, marliálmur o.
s. frv., sem notað hefur verið um
þetta fyrirbrigði, en maurildi aftur á
landi. Þegar þetta er athugað, verður
létl að skilja, hvernig gullskenning-
arnar eru orðnar til, svo sem: sævar-
eldur, lirannarglóð, álseldur o. s. frv.,
því að marildi líktist jafnt gulli og
raunverulegum eldi. Frá ómunatíð
hafa menn talið eld og gull með því
eftirsóknarverðasta í heiminum.