Fréttablaðið - 02.02.2011, Blaðsíða 22

MARKAÐURINN 2. FEBRÚAR 2011 MIÐVIKUDAGUR6
F R É T T A S K Ý R I N G
tugarins ekki notið stuðnings Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins við end-
urreisn sína. Þar hafi því þurft að
grípa til meiri og markvissari að-
haldsaðgerða til að sýna heimin-
um fram á að verið væri að takast
á við kreppuna.
ÚTLENDINGAR LÁTNIR BLÆÐA
Þórólfur Matthíasson, prófessor og
deildarforseti hagfræðideildar Há-
skóla Íslands, bendir á að Svíar og
Finnar (Danir í minni mæli) hafi
þurft að leggja fram mikið fé til
að bjarga bönkum sínum frá því
að fara í þrot. „Það er væntanlega
þess vegna sem dýfan er svona
djúp á kreppuárinu hjá þeim,“
segir hann og bendir á að hér hafi
við látið útlendinga að miklu leyti
bera kostnaðinn af bankahruninu,
fyrir utan Icesave sem ekki sé enn
komið inn í þær tölur. „Þetta varð
til þess að höggið á ríkissjóð verð-
ur minna hjá okkur en hjá hinum
Norðurlöndunum þegar þau urðu
fyrir sínum skellum í upphafi tí-
unda áratugarins,“ segir hann.
Þórólfur bendir einnig á að AGS
hafi talsvert breytt út af fyrri venj-
um þegar sjóðurinn tók að sér að
aðstoða Ísland. „Þeir koma inn með
lánafyrirgreiðslu, en menn voru
sammála um það fyrst á eftir að
leyfa því sem kallað er sjálfvirk-
ir sveiflujafnarar að virka.“ Sjóð-
urinn hafi um leið látið hjá líða að
gera kröfu um að dregið yrði úr
atvinnuleysisbótarétti, greiðslum
almannatrygginga eða að skattar
yrðu hækkaðir til þess að koma
jafnvægi á útgjöld hins opinbera.
„Og þarna gengu þeir eiginlega
þvert á það sem þeir hafa gjarn-
an gert áður þar sem gerð hefur
verið krafa um að ríki þar sem þeir
koma með lánveitingu taki til hjá
hinu opinbera.“
Þórólfur segir Ísland njóta þess
að vera öðruvísi hagkerfi en sjóð-
urinn hafi alla jafna aðstoðað, því
það hafi oft verið þriðjaheims-
hagkerfi með léleg tekjuöflunar-
kerfi. „Sjóðurinn treysti tekjuöfl-
unar- og útgjaldakerfi íslenska rík-
isins,“ segir hann. Vegna þess að
stjórnvöld höfðu hér nokkurn veg-
inn stjórn á þróun mála var stöðu-
matið á þá leið að landið gæti tekið
á sig meiri halla í upphafi og fetað
sig hægar inn á jöfnuð á opinber-
um útgjöldum.
SVÍAR GÁTU TEKIÐ SKELLINN
„En Svíar og Finnar fengu náttúr-
lega ekki þessa aðstoð frá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum. Þeir höfðu bara
á sjálfa sig að treysta og getu sína
til að taka lán erlendis til að fjár-
magna viðskiptajöfnuðinn.“ Þórólf-
ur líkir muninum við það að Ísland
hafi getað fengið lán hjá „pabba og
mömmu“ í stað þess að þurfa að
leita til bankastjórans.
Þórólfur kveðst muna vel eftir
lýsingu Görans Persson á þeim
aðstæðum sem hann stóð frammi
fyrir í sænsku kreppunni. Pers-
son hafi lýst því hvernig hann
hafi komið til New York og haldið
á Wall Street þar sem hann talaði
þar við unga menn sem varla hafi
haft eirð í sér til að tala við hann.
„Ég hugsaði með mér: ég mun ekki
koma Svíþjóð í þá stöðu að þurfa að
treysta á miskunn þessara aðila,“
hefur Þórólfur orðrétt eftir Pers-
son. „Með það fór hann heim og
sagði við Svía: Nú eru mögur ár í
vændum, nú tökum við skellinn!“
Þórólfur segir Svía hafa haft
efni á þessu vali, að taka frem-
ur skellinn en „fara á hnjánum
til Wall Street og biðja um gott
veður“. Landið hafi því ekki þurft
að taka lán frá alþjóðlegum fjár-
málamörkuðum á afarkjörum.
Að nokkru leyti segir Þórólf-
ur því hægt að halda því fram að
hér sleppum við billegar en Svíar
og Finnar því afkoma hins opin-
bera sé betri þótt hlutfallslega
hafi hér dunið yfir meiri ytri áföll.
Skuldabréfaútgáfa ríkisins hefði
verið margfalt dýrari en lánafyr-
irgreiðsla AGS. „Við erum að fara
betur vegna samstarfsins við Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn, það er
engin spurning.“
%
a
f l
an
ds
fra
m
le
ið
sl
u
10
5
0
-5
-10
-15
t-4 t-3 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5
Ísland (t=2009)
Danmörk (t=1982)
Finnland (t=1993)
Svíþjóð (t=1993)
A F K O M A H I N S O P I N B E R A ( Á N V A X T A G J A L D A O G - T E K N A )
ENGINN TIL AÐ GRÍPA Skíðakonurnar Hanna Falk frá Svíþjóð og Pirjo Muranen frá
Finnlandi komust að því í skíðagöngukeppni kvenna sem fram fór í Þýskalandi í desember
að skellurinn er þeim mun meiri þegar enginn er til að grípa. Niðurskurður Svía og Finna í
bankakreppu tíunda áratugarins var meiri en Íslendinga í kreppunni nú, enda höfðum við
hér Alþjóðagjaldeyrissjóðinn til að milda höggið. NORDICPHOTOS/AFP
Kreppusamanburður
Hér má sjá borin saman áhrif efna-
hagsþrenginga hér á landi, í Danmörku,
Svíþjóð og Finnlandi á fjármál hins
opinbera, árin sem samdrátturinn var
mestur í hverju landi.
Aðstoð AGS mildar áhrifin hér
Danmörk hafði gengið lengra en önnur Norð-urlandaríki í einföldun
regluverks fjármálakerfis síns
á áttunda áratug síðustu aldar
og þurfti líkt og nágrannalönd-
in að taka á eigna- og útlána-
bólu. Kostnaður við velferðar-
kerfi landsins var mikill og var
verulegur halli á ríkisrekstrin-
um á áttunda áratugnum. Fjár-
málaráðherra landsins lýsti því
þannig í byrjun níunda áratug-
arins að Danmörk stæði á brún
efnahagslegs hyldýpis. Þegar
landið festi gengi krónunnar við
evrópsku myntkörfuna ECU árið
1982 var við mikið atvinnuleysi
að fást, verðbólgu, hátt vaxta-
stig og halla á ríkisrekstri. Sam-
spil niðurskurðar og fastgeng-
is leiddi hins vegar til verulegr-
ar hjöðnunar verðbólgu og lægri
stýrivaxta.
Danmörk
Finnska kreppan í byrjun tíunda áratugarins var djúp og skaðleg, sér í lagi voru
áhrifin mikil á vinnumarkaði.
Þjóðarframleiðsla dróst saman
um 13 prósent og atvinnuleysi
fór úr 3,5 prósentum í 18,9 pró-
sent. Landið er enn að fást við
félagsleg vandamál sem upp úr
atvinnuleysinu spruttu, því til
urðu hópar sem aldrei fengu
vinnu. Mikill uppgangur hafði
verið á níunda áratugnum og
gjaldeyrir streymdi inn í land-
ið. Utanríkisviðskipti lands-
ins voru hins vegar á milli 15
og 20 prósent við Sovétríkin og
því hrundi útflutningur við fall
þeirra. Finnska markið hrundi
og um leið bæði einkaneysla og
fjárfesting þannig að ríkið þurfti
að taka á sig þungar byrðar til
að rétta við fjármálakerfi lands-
ins.
Finnland
Í Svíþjóð varð til fjármála- og eignabóla á níunda áratugn-um. Bólan sprakk síðan í upp-
hafi tíunda áratugarins í sam-
drætti á heimsvísu um leið og
gerðar voru breytingar á skatt-
kerfi landsins sem stuðla áttu
að lágri verðbólgu. Á milli 1990
og 1993 dróst landsframleiðsla
saman um fimm prósent og at-
vinnuleysi jókst. Til var orðin
dýpsta efnahagskreppa lands-
ins frá því í byrjun fjórða ára-
tugarins. Ríkisstjórnin tók yfir
nær fjórðung eigna bankanna
og kostaði til sem nam um fjór-
um prósentum af þjóðarfram-
leiðslu. Fjárlagahalli árið 1994
nam yfir 15 prósentum af lands-
framleiðslu og greip stjórnin þá
til margháttaðs niðurskurðar og
umbóta sem efla áttu samkeppn-
ishæfni landsins.
Svíþjóð
S
amanburð á áhrifum efna-
hagsþrenginga á afkomu
hins opinbera er að finna í
skýrslum þeim sem fylgja
reglubundinni endurskoð-
un efnahagsáætlunar Íslands og
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS).
Borin eru saman áhrifin hér og í
Danmörku, Svíþjóð og Finnlandi í
efnahagsþrengingum sem þar riðu
yfir á níunda og tíunda áratug síð-
ustu aldar.
Á myndinni, sem birt er hér til
hliðar, má sjá að afkoma hins op-
inbera varð mun verri í sænsku og
finnsku kreppunum. Í Danmörku
varð halli hins opinbera ámóta
mikill og hann varð hér árið 2009,
en virðist vara lengur.
Þegar Göran Persson, fyrrum
forsætisráðherra Svía, sótti Ísland
heim skömmu eftir hrun, í desem-
ber 2008, lagði hann áherslu á það,
í erindi sem hann hélt í Háskólan-
um, að ekki mætti draga lappirnar
í að bregðast við kreppunni. Hann
vísaði líka til þess að Svíar hefðu
í sinni kreppu í byrjun tíunda ára-
K R E P P U R N Á G R A N N A Þ J Ó Ð A N N A
Þegar litið er til áhrifa
efnahagsþrenginga í
Finnlandi og Svíþjóð
á fyrri hluta tíunda
áratugar síðustu aldar
og Danmörku í upp-
hafi níunda áratugarins
kemur í ljós að áhrif á
ríkisfjármál voru meiri
þar en í gjaldeyris-
og fjármálakrepp-
unni hér. Óli Kristján
Ármannsson rýnir í töl-
urnar og kannar hvað
veldur því að hér virð-
ast áhrif minni þótt
áföllin hafi verið meiri. Heimild: Efnahags-og viðskiptaráðuneytið