Íslendingur - 29.12.1916, Blaðsíða 2

210 ISLENDTNQUR
# # # # #_##-# 000é»»**0** ><*«««« • • » • ••••••••• •♦••♦••• ••••
yfir land alt. Og afleiðingarnar ? Dauði
helmings allra íslendinga. Hjer hefir
engin landfarssótt verið stöðvuð, s(ð-
an Hjaltalín stöðvaði bóluna, og svarti-
dauði — sjer í lagi lungnapest — er
aifar næmur sjúkdómur.
Svarti dauði er ( raun rjettri rottu-
sjúkdómur, eða ijettara sagt nagdýra-
sjúkdómur, sem berst á menn, en
það sem ber sýkina á milli er fló,
sem á rottunni er. Nú eru rottur al-
gengar ( skipum, og sú er og raunin
á, að veikin gerir oftast vart við sig
í haínarbæjum eða sjóplássum. Svo
var og um þá menn, sem í
Þýskalandi veiktust; þar kom í ljós
við rannsókn að rottupest var í skip-
inu — rotturnar höfðu svartadauða.
— Svartidauði er langskæðasta pest-
in, en usla geta slíkir sjúkdómar gert,
þótt vægari sjeu, og má þar til nefna
kóleru, bólu, taugaveiki, barnaveiki,
blóðkreppusótt, flekkusótt o. fl. Um
flestar þessar sóttir er það að segja,
að það má heita ógerningur að
stemma stigu fyrir útbreiðslu þeirra
án gerlarannsóknar. . Alt er undir þv(
komið við kóleru, að stemma stigu
fyrir henni þegar í byrjun, en hún
getur verið svo lík venjulegum niður-
gang og vissum eitrunum (arsenik- og
kjöteitrun) að ekki verður á milli
greint án gerlarannsóknar. Ojt er það
og miklum örðugleikum bundið að
þekkja taugaveiki. Þá er barnaveiki
oft örðug viðfangs. Að vísu er lítill
vandi að þekkja hana, þegar hún er
greinileg — skófirnar eru aftan til ( kok-
inu, ganga yfir á úfinn og blæðir úr
þegar reynt er að skafa þær af, en
þetta er næstum undantekning, og af
ca. 70 sjúklingum, sem jeg rannsakaði
fyrir nokkrum árum, haíði enginn greini-
leg barnaveikiscinkenni — sóttin var
væg —. Sóttin líktist venjulegri háls-
bólgu, og á ca. helming sást ekkert
annað en roði f kokinu, en gerlarann-
sóknin leiddi í Ijós að þetta var barna-
veiki. Við stranga einangrun tókst að
hefta útbreiðslu veikinnar. Nú er vit-
anlegt, að gerilberar (þeir, sem sótt-
kveikjuna bera ( kokinu án þess að
vera veikir) eru einna skæðastir að
breiða út veikina, og er eigi óvanalegt
að slfkir gerilberar smiti frá sjer heil-
ar skóladeildir. Engin leið er að hafa
hendur f hári þeirra án gerilrannsóknar.
Eitt af mestu afreksverkum læknis-
fræðinnar á sfðari árum, ef ekki lang-
stærsta afreksverkið, er það, hve mjög
hefir fleytt fram þekkingunni á land-
farssóttum og næmum sjúkdómum yfir-
leitt. Rækilegar heilbrigðisráðstafanir
og sóttvarnir eru þjóðunum meira virði
heldur en öll önnur afreksv.erk læknis-
fræðinnar samanlögð, og þetta hefir
öllum orðið ljóst nema oss. Utlend-
ingar spara ekkert til þess að sótt-
varnir sjeu í sem bestu lagi, en vjer
gerurn ekkert.
Það mun vera almenn trú hjer á
landi, að manntjón það sem í styrjöldum
verður, stafi mestmegnis af sárum, en
það er langt frá að það nái nokkurri
átt. Farsóttirnar hafa hingað til verið
miklu skæðari óvinur en allar kúlur
og sverð.
Stríðið milii Frakka og Þjóðverja 1)
1) í Balkanstríðinu geysuðu drepsóttir,
bæði flekkusótt og kólera,
1870—1871 er fyrsta styrjöld, þar
sem tala þeirra er særðusL. nær tölu
þeirra, sem af farsóttum ljetust. Um
ófrið þann, er nú geysar er eigi hægt
að segja neitt með vissu, en alt bend-
ir ( þá átt, að tala hinna föllnu sje
margfalt hærri en þeirra, er af sótt
deyja, og er það að þakka hinni á-
gætu sóttvörn Þjóðverja og Frakka.
Svo má að orði kveða, að ekkert hafi
borið á farsóttum innan Þýzkalands
síðan stríðið byrjaði, og hafa þó ýms-
ar sóttir komið upp; svo sem tauga-
veiki, flekkusótt 2), bóla og kólera. En
Þjóðverjar hafa jafnharðan bælt sótt-
ina niður, enda eru þeir langfremstir
í öllum sóttvörnum, eins og alstaðar
annarsstaðar; þeir baða, »aflúsa« og
gera gerlarannsóknir á öllum, sem
nokkurn grun vekja um að hafa næm-
an sjúkdóm, og þeir hafa sloppið við
allar farsóttir, sem teljandi sje.
Á friðartfmúm er minni hætta á að
farsóttir nái að breiðast út, en hið
stórkostlega viðskiftalíf og hinar auknu
samgöngur, sem af því leiða, hefir á-
valt hættu í för með sjer. Farsóttirn-
ar berast. oftast eftlr verzlunarbraut-
unum, með skipum eða járnbrautum.
Vjer megum ávalt vera við því búnir,
að hingað geti borist sóttir, og verð-
um að vera á verði gagnvart þeim,
þjóðin á heimting á að vera trygð
gagnvart þeim, að svo miklu leyti
sem unt er.
Að vísu stöndum vjer 'ver að vígi
en aðrar þjóðir í þv(, að hjer vantar
fljótar innanlandssamgöngur. Af því
leiðir að eigi nægir að hafa eina gerla-
rannsóknarstöð í Reykjavfk t. d. í
Danmörku má senda gerla til rann ■
sóknar á ,Statens Seruminstitut1 í Höfn,
og fá svarið eptir ca. 36 tfma, eða
fyr. Slíkt getur eigi orðið hjer, og
verður þv( að hafa önnur ráð. í Reykja-
vík, ísafirði, Akureyri og Seyðisfirði,
Vestmannaeyjum og, ef til vill, víðar
verður að hafa útbúnað þann, sem til
þarf að geta sem fyrst þekt þær sótt-
ir, er íyrir kunna að koma. Þessi tæki
kosta eigi mikið, og getur það eigi
orðið málinu til fyrirstöðú. Hitt mun
verða aðal mótbáran, að læknar al-
mennt sjeu eigi færir um að gera slík-
ar rannsóknir. Það kann uokkuð að
vera í því, en a'mennt munu læknar
nú syo vel að sjer í gerlafræði, að
þeir geta lært það á skömmum tfma
svo, að, að fullum notum komi. Má og
heimta af læknum á þessum stöðum,
að þeir kynni sjer gerlarannsóknir sjer-
staklega, líkt og á sjer stað við em-
bættislæknapróf erlendis.
Það sem heimta verður er: 1. Gott
eflirlit með skipum, sem úr hafi koma;
2. Qóð sóttvarnarhús með öllum út-
búnaði; 3. Nœgileg tœki til að gera
gerlarannsóknir; 4. Að lœknar sjeu
kosiaðir til útlanda, líkl og frœndþjóð-
irnar gera, til að kynna sjer farsóttir,
þegar þœr ganga þar.
Ef þett * fæst, þá er þjóðinni borg-
ið, þvf að óvíða í veröldinni ætti að
vera hægra að hefta landfarsóttir,
sökum strjálbygðarinnar, en einmitt
hjer á íslandi. y ^
2) Typhus exanthematicus, þ. Fleckfieb-
er, n. Flekfeher. Orðið flekkusótt hefir
verið notað um skarlatssótt, en veld-
ur aðeins glundroða, Hjer á það heiraa,
»Rangnefnd ^
ungmennafjelög.« ‘
Ungmennafjelagar út um alt land, og
yngri kynslóðin yfirleitt, hefir á síðari ár-
um fylgt með áhuga og gaumgæfni flestu
af því, sem blaðið >Skinfaxi« hefir flutt
um málefni þeirra og og hugsjónir. Sjer-
staklega mun óhætt að fullyrða, að flestir
hugsandijlesendur hafi staðnæmst meira
og minna við fyrstu síður blaðsins, er
venjulega hafa flutt leiðara ritstjórans.
Ymist hógværar en þó ákveðnar umvönd-
unargreinar og áminningar til hvata og
menningar æskulýðnum — eða rökhugs-
aðar ritgerðir um framfarir og endurreisn
þjóðlífsins á ýmsum sviðúm.
Þetta hefir veitt mörgum hagnýtar bend-
ingar og mótað skoðanir þeirra meira og
minna. Þess végna er það eðlilegt að les-
endum »Skinfaxa« bregði í brún og að
þeir átti sig ekki vel hvaðan vindur blæs,
þegar það ber við að í leiðara blaðsins
er varpað framan í menn rakalausum full-
yrðingum og óvönduðum ásökunum/sem
egna til andstöðu fremur en leiða til sam-
vinnu í þá átt, sem ætlast er til.
í 9. tölublaði »Skinfaxa« 1916 er leiðari
með fyrirsögninni »Rangnefnd ungmenna-
fjelög*. Oreinarhöfundurinn beinir þar
skeytum sínum undantekningarlausi til
allra ungmennafjelaga á landinu, sem eigi
eru í »Ungmennafjelagi íslands«. Hann
segir: >Ýms fjelög, sem lítið eða ekkert
eiga skylt við fjelagsskap okkar (þ. e. U.
M. F. í.), hnupla ungmennafjelagsnafninu,
líklega til að skreyta sig með því, engera
því annars óvirðingu með aðgerðaleysi
eða vesalmannlegri framkomu.* Ennfrem-
ur bregður hann þeim einstöku ungmenna-
fjelögum um, að þau »sigli undir fölsku
flaggi — verði margoft til að kasta skugga
á hin eiginlegu ungmennafjelög, og hindra
þau þar með frá að ná tilgangi sínum*.
Svo mörg eru þessi orð.
Margar raddir hafa borist mjer til eyrna
úr þeim fjelögum, sem mynda »Samband
þingeyskra ungmennafjelaga*, að þessari
óvönduðu og staðlausu árás verði að mót-
mæla tafarlaust. Mun eg gera það með
fáum orðum. Annars er ritstjóri »Skin-
faxa« svo kunnugur hjer um slóðir, að
hann hefði átt að geta frætt greinarhöf.
um það, hvort að hjer í sýslu t. d. starfi
>skrail«fjelag með stolnu nafni, er »kasti
skugga« á U. M. F. í. Jeg neita því ein-
dregið fyrir hönd ungmennafjelaga í þessu
hjeraði og vísa slíkum aðdróttunum heim
aftur til höfundar. Öðrum fjelögum á land-
inu er eg ekki svo kunnugur að jeg skjóti
skildi fyrir þau, enda munu þau sjálf fyr-
ir því sjá.
Ungmennafjelögin hjer í sýslu voru
stofnuð og nafn gefið áður en samband
»U. M. F. í.« myndaðist, og einstöku fje-
lög, sem nú eru í hjeraðssambandinu,
voru til orðin nokkru fyrir 1906, er vakn-
ingin kom fiá Noregi til Akureyrar. Dag-
skrármál fjelaganna hjer eru flest hin sömu
og á stefnuskrá »U. M. F. í.«, sem veigur
er í, og sumstaðar nokkru fleiri. Annars
er nafnið minst vert og tekur því naum-
ast um það að deila. Svo að »U. M. F. í.«
má öfundarlaust skreyta sig með »sam-
bands«orðaskrúði okkar vegna.
En .hitt skiftir mestu máli hvorir best
fylgja nafni. í því efni mun eg þó naum-
ast hampa fyrir fjöldanum skýrslum frá
hinum einstöku fjelögum, minsta kosti eigi
53. tbl.
• ••• •••••••••••••••
að sinni, en ef greinarhöf. krefst þess,
mætti sjá hversu erfitt er að jafnast við
ýms fjelög í »U. M. F. í.«. Mun þeim
sumum því miður fullörðugt að losa sig
við »skrall«stimpilinn. (Samanber skýrslu
sambandsstjórnar í 8. tölubl. »Skinfaxa»
þ. á.) Af framkvæmdum er einu fjelagi
taldar fjórar skemtanir, öðru ein hluta-
velta og stöku fjelaga er eigi getið að
neinum sjerstökum gerðum.
Jeg hefi kynst ýmsum fjelögum í'»U.
M. F. í.«, þar á meðal sjálfu »Ungmenna-
fjelagi Reykjavíkur«, og hygg aðj það
mundi eigi skaðast á að skifta kjörum
við einstöku fjelög utan »U. M. F. í.« að
því er áhuga og fjörsnertir. Skíðabrautin,
sem það hefir kostað miklu til af fje og
kröftum, er að mínu áliti svo hjegómlegt
fyrirtæki og utan við öll veruleg not, að
eigi er undravert þó það deyfi áhuga fje-
lagsmanna. Enda mun þeim það sjálfum
ljóst, samanber minnisræðu U. M, F. R.t
eftir Steinþór Quðmundsson, á 10 ára af-
mæli fjelagsins. Og það er síst láandi þótt
forstöðumennirnir sjeu óánægðir. En þá
virðist mannslegra að þeir reyndu að
hvetja og aga þann lýð, sem þeir hafa
yfir að segja, í stað þess að Iáta blaðið
bera hina, sem utan við þeirra starfsvið
standa, brigslum »rangnefnis, aðgerðar-
leysis, vesalmensku*, o. s. frv. Ef greinar-
höfundur athugar rólega sína eigin fram-
komu og ásakanir um að aðrir skyggi á
sig og sína og sjeu þeim farartálmi á
framsóknarbrautinni, mun honum skiljast
að það er hið »vesalmannlegasta« í fari
nokkurs ungmennafjelaga. Og þegar það
er gert jafnrakalaust og með þeim utan-
verðuskap, sem greinin lýsir, mætir það
vafalaust einróma óþökk allra ungmenna-
fjelaga.
Það er fjarst mjer af öllu að vera á-
nægður með áhuga og starfsemi í fjelög-
um okkar — þrátt fyrir að mörg af þeim
hafa með sjálfboðavinnu unnið að hey-
skap og öðrum fyrirtækjum í sveitunum
5—7 síðustu árin. En við könnumst við
ófullkomleika okkar og viljum sjálfir bera
afleiðingarnar af þeim og aðfinslur þær,
sem að okkur verður beint. Munum eigi
varpa því á herðar hálfsystkina okkar í
»U. M. F. í.«.
Jeg vona, að greinarhöfundur sjái að
ungmennafjelögum er það hollast að
»kroppa ekki augun hver úr öðrum«, í
hverju sambandi sem þeir starfa. Og ætla
því ekki að eyða fleiri orðum um árás
hans. En höfuðatriðið i þessum málum,
að loknum öllum ágreiningi, er að allir
ungmennafjelagar, hverju nafni sem þeir
lúta, vinni samhliða að framkvæmd sinna
helstu dagskrármála og standi sem einn
maður gegn utanaðkomandi og innbyrðis
óvinum þeirra, en kastist ekki á ásök-
unum.
•
Jeg geri ráð fyrir, að greinarhöf. telji
því best fullnægt á þann hátt aðallirsjeu
þá fjelagar í »U. M. F. í.«. Á móti því
mæli jeg ekki — álít það rjett, þó jeg
felli mig ékki við öll skilyrði í stefnuskrá
þess — telji heppilegra að hún sje yfir-
tætisminni en nú er í sumum atriðum,
svo að henni megi í framkvæmd betur
fylgja en reynst hefir. Samkomulag þarf
að nást um slík stefnuskrárskilyrði, svo að
þau standi ekki í vegi fyrir samvinnu í
aðalmálunum. Sum fjelög í hjeraðssam-
bandi okkar hafa alls ekki viljað ganga í
»U. M. F. í.«. Hvert þeirra hefir sínar á-
stæður. Og eitt er víst, að aðrar eins rit-