Íslendingur - 03.11.1922, Blaðsíða 2

176
ISLENDINOUR
, 45. tbl.
Melís, Kex — Lunch, Snowfl., Cabin,
Strausykur, Hveiti,
Púðursykur, Hrísgrjón,
Kandíssykur, Bankabygg.
Fyrirliggjandi hjá
Nathan & Olsen.
ins á innlendum vörum, að Sam-
bandið fleygði vörunum út til ný-
stofnaðra eignalausra og stjórnlítilla
kaupfélaga, sem það sjálft var að
hrúga upp til þess að geta aukið
veltuna sem mest, og til þess að
ná verzluninni undan kaupmönnum,
sem var aðalmarkmið þess. En Sam-
bandið var ekki fært að dæma um,
hversu mikið veltufé þurfti til þess>
og vissi svo ekki fyr en það var
komið í fullar ógöngur, sem bréf
þess 29. Sept. 1921 til allra kaup-
félaga sinna ber órækast vitni um.
Þar af leiðir, að Sambandið gengur
nú miklu harðara að fátækum við-
skiftamönnum sínum en selstöðu-
verzlunin gamla hefir nokkurn tíma
gert, alla leið frá því, er verzlunar-
frelsið fékst 1854. Mér hefir verið
skyrt frá, að t. d. kaupfélagið í
Vestur-Húnavatnssýslu hafi á síð-
ustu manntalsþingum stefnt 60við-
skiftamönnum sínum fyrir skuldir,
og lokað öllurn samskiftum við 230
viðskiftamenn sína. Nærri má geta,
hvaðan sú alda er runnin; það er
»stálviljinn og járnhöndurnar«, sem
Sambandið býður félagsstjórnum að
nota f fyrnefndu bréfi.
t>að á að fara »járnhöndum« um
bændurna, þegar búið er að blekkja
þá út í ógæfuna.
Að öðru leyti vísa eg lesendum
»Dags« til rits míns, og bið þá að
bera það vel saman við það, sem
»Dagur«, »Tíminn« og »Tímarit
kaupfélaganna« hafa sagt og kunna
að segja. Og það er ásetningur
minn, að fá þjóðina til að skilja
hvar hún er stödd.
Og hún mun því betur fá að
skilja það, sem Sambandsblöðin
skrifa meira um bæklinginn.
Keykjavík 20. Okt. 1922.
Björn Knstjánsson.
co
Simfréitir frá útlöndum.
Rvlk i gœr.
Brezku ihaldsstjórninni er ekki spáð
löngum aldri. Andar mjög kalt iil
hennar frá þvl nœr öllum helztu blöð-
unum, og margir ágœtustu menn flokks-
ins eru í berri andstöðu við hana, svo
sem lávarðarnir Balfour og Birken-
head og Austin Chamberlain, er var
þingleiðtogi flokksins. Vitja þessir
menn allir samvinnu við Lloyd George
og munu ganga i bandalag við hann
til kosninganna, er fara fram 15. þ.
m. I ræðu, sem Balfour hélt á Mánu-
daglnn i Glasgoxv, lauk hann fádœma
lofsorði á Lloyd George; taldi hann
mestan seinni tima stjórnmálamanna
þjóðarinnar, fremri þeim Gladstone og
Disraeli. Kosningabardaginn er nú i
algleymingi, og eru fjórirflokkar, sem
sækja fram: stjórnarflokkurinn (íhalds-
rnenn), frjálslyndi flokkurinn, undir
forustu Asquilhs, verkamannaflokkur-
inn og sambandsflokkur þeirra Lloyd
George og Balfours. Spádómar eru
á þann veg, að sökum klofninga hinna
flokkanna verði verkamannaflolckurinn
hlutskarpastur við kosningarnar. Ný-
kosna þingið á að koma saman
20. þ. m.
Astor lávarður hefir keypt stórblaðið
»London Times*, ög œilar að hafa
það óháð öllum stjórnmálaflokkum.
Afvopnunarfundur kemur saman i
Moskva á morgun.
Sterk hreyfing meðal Grikkja að
gera Grikkland að lýðveldi.
Kemalistar, sem nú taka við völdum
á Tyrklamii, neita að viðurkenna
skuldir soldáns, þrátt fyrir mótmœli
Bandamanna. Eru Frakkar reiðir, enda
eiga þeir mest hjá gömlu stjórninni.
Innanlands óeirðir á Itallu. Gerðu
Fascistar uppreist og hertóku skyndi■
lega flestar borgir Mið Italiu. Slðan
fylktu þeir liði sinu utan við Róma-
borg og heimtuðu, að Facta sijórnin
legði tafarlaust niður völd og Giolitti
jyrv. stjórnarformaður iœki við stjórn-
artaumunum, og að tveir úr þeirra
flokki yrðu ráðherrar. Giolitti kvaðst
ekki ötilleiðanlegur að mynda stjórn,
en markmið hennar yrði, að halda
uppi lögum og rétti í landinu. Gerðu
leiðtogar Fascista sig ekki ánœgða með
það svar og bað konungur þá for-
ingja þeirra, Mussolini, að mynda
ráðuneyti, og hefir hann tekist það á
hendur i óþökk þingsins. Faseistar við-
urkenna konungsvaldið, en viljaganga
milli bols og höfuðs á bolshevika-
hreyfingunni, sem er orðin mögnuð
þar i landi. Verkalýðurinn t Róm
fagnar sigri Fascista, en leiðtogar jafn-
aðarmanna hafa svarað með þvi, að
fyrirskipa allsherjarverkfall umlandalt.
Brezka stjórnin hefir boðið sovjet-
stjórninni rússnesku þátttöku í ráð-
stefnu um Ausiurlandamálin, sem hald-
in verður bráðlega i Lausanne.
oo
Innlendar símfregnir.
Rvik i gœr.
Nýtt jafnaðarmannafélag stofnað i
Reykjavik, er kallar sig >Jafnaðar-
mannafélag Islands«. Eru stofnend-
ur þess þeir, er gengu úr >Jafnaðar-
mannafélagiReykjavikur* sökum Ólafs-
fararinnar til Moskva. Formaður
þessa nýja félags er Jón Baldvinsson
alþm. Stefna félagsins á að vera i
samrœmi við stefnu hœgfara jafnaðar-
manna i Danmörku.
Togaraveiðin fer batnandi og ís-
fiskssalan til Englands hefir skánað
að mun, þó langt frá þvi sé, að vera
viðunanleg.
Ádrepa.
Dilks- Einsdæmineruverst. En
einkennin. vegna þess, að það er
ekki einsdæmi, að höfundur bókar, sem
skrifað hefir verið um af nautsku og
grunnsýni, svari þeim ritdón i, vil eg
biðja íslending fyrir þessa ádrepu til
»Dags«, eða svo nánara sc ákveðið,
Jónasar Þorbergss. Geri eg ráð fyrir,
að hann lelji sér skylt, ýmsra hluta
vegna, að lesa ísiending, og má því
ætla að hún fari ekki fram hjá honum.
J. R. hefir skrifað um bók mína
»Sóldægur« langt niál og leiðinlegt.
Leiðinlegt er það í fyrsta lagi vegna
þess, að helmingur ritdómsins er alment
fjas og margmælgi um Ijóðagerð ís-
lendinga, hagmælsku þeirra og takmörk-
in milli hagyrðinga og skálda — fjas,
sem ótal sinnum hefir verið tekið fram
af þeim, sem ekki vissu hvað þeiráttu
að segja um eina eða aðra bók, þeg-
ar þeir byrjuðu að skrifa um hana.
Leiðinlegt er það í öðru lagi af því,
að alt þetta málæði J. er inngangur
að því, sem hann þorir ekki að segja
strax og undirbúningur undir þann
eftirhermudóm hans, að eg sé ekki
sjálfstæður í Ijóðum mínum. Leiðind-
unum verður maður að taka með þögn
og þolinmæði. Ekki væri sanngjarnt
að gera þá kröfu til J. F*. að hann
inti það af höndurn, setn honum er
auðsjáanlega um megn — skrifaði
skemtilega En hina kröfuua er léttlátt
að gera, að hann rökstyðji sæmilega
ummæli sín, fiiini staðhæfingum sín-
um grundvöll, og að það sem hann
segir sé ekki tómt bergmál þeirra um-
mæla, sem staðið hafa í »Tímanum«
um »Sóidægur«. En dilkseinkenni
þau, sem bent hefir verið á fyrir löngu,
að væru á »Degi«, þegar hann er bor-
inn saman við »Tímann«, koma svo
átakanlega i Ijós í ritdómij.,að ekkert
lambsgrey hefði betur getað apaóeftir
móður sinni kæki hennar og sauðsku.
Rökþrotið. »Tíminn<i hefir n.l.
sagt, að Ijóð mín væru aðeins stæling-
ar á kvæðum antiara — án þess að
rökstyðja það með einni línu. »Dagur«
segir vitanlega það sama — h'ka án
þess að rökstyðja það hið minsta.
»Tíminn« mundi aldrei hafa sagt þelta,
ef eg teldist ekki til andstöðuflokks hans
í stjórnmálum. »Dagur« hefði heldur
ekki sagt það, ef »Tíminn« hefði ekki
verið búinn að kveða upp úr með þá
vitleysu. Pólitískar' skoðanir ráða um-
mæium »Tímans«. Dilksvani og eftir-
hermu undir-lægjuskapur ráða því sem
»Dagur« segir. Bæði eru blöðin sjálfum
sér samkvæm í þessu og lýsa sér vel.
Áhrif en ekki Sjálfsagt er þá að taka
stælingar. það fram, að J. P. hefir
rétt fyrir sér í einu atriði í ritdómn-
um — þar sem hann talar um líkingu
þá, sem sé með tveim eða þrem
kvæðum mínum og Ijóðum E. B. Skal
eg hispurslaust gera þá játningu hér,
að það eitt allra íslenzkra skálda hefir
haft þau áhrif á mig, að mér hefir
legið í léttu rúmi, þó svipuð blæbrigði
fyndust á kvæðum mínum og þau, sem
einkenna ljóð E. B. Um stælingu er
ekki að ræða. Það hlýtur jafnvel J. P.
að sjá. En hitt veit hann sjálfsagt
ekki, að svo máttug geta áhrif einhvers
skálds verið á þann, sem sjálfur fæst
við Ijóðagerð, að ljóðhreimur þessa
skálds syngi i honum sjálfum, fyllii hug
hans eins og fossniður heila sveit —
án þess að hann taki eftir, og komi
fram, misjafnlega sterkur, í því sem
hann Ijóðar sjálfur, þó persónuein-
kennum sé haldið, Petta er algengt.
Veit J. P., t. d. hve glögg einkenni
G. Friðjónssonar koma fram í orðvali
J. Thorarensen á kvæðum hans og í
allri byggingu þeirra? Líklega ekki.
Eða veit hann, hve mikinn blæ og
svip kvæði D. Stefánss. hafa tekið af
erlendum kvæðum, sem hann hefir
lesið? Auðvitað veit hann það ekki
heldur. Eða man hann eítir Drachmann
og H. Hafstein? Ibsen og E. B?
Sennilega ekki. Hann heldur auðsjáan-
lega, að þessi tvö eða þrjú kvæði mín,
sem minna á E. B., séu einsdæmi á
sínu sviði, og stangar þau þessvegna
með dilkshníflunum eins og einhverjar
fátíðar óvætlir.
Hlýðnin. Pá koma hinar stæl-
ingarnar, sem J. býr til. Pví nefnir
hann ekki dæmi? Pvi tekur hann ekki
einhver kvæði þeirra, sem haun segir,
að eg stæli, og sýnir líkinguna? Pað
væri að rökstyðja iriál sitt. Pað væri
drengskapur, vit og sanngirni. Með-
an hann gerir það ekki, verður hann
að eiga það á hættu, að þessi og
önnur órökstudd umþiæli hans verði
skoðuð eins og hvert annað rnark-
laust málæði. En vill ekki ritstj. »DagS«
halda sjálfum sér svo mikið til vegs
og virðingar, að hann byrji á nýjan
leik aö skrifa um »Sóldægur«, en á þann
hátt, að hann sýni og sanni stæling-
ar, ef unt er? Hann mundi vaxa i
áliti þeirra, sem nenna að lesa »Dag«
fyrir þá rökfærslu. Annað gæti það
ekki orðið en tilraun.
Eitt dæmi þess, hvej. P. ergersam-
lega sama hvernig hann skrifaði um
bókina, ef það sem hann segir aðeins
er í samræmi við jarm og sfang hinn-
ar sunnlenzku rollu, er það, að hann
hitðirekki einu sintii um að hafaþær ljóð-
jínur réttar, sem hann tilfærir úr kvæð-
unuin. Honum er það auðsjáanlega
ekki aðalatriði að gefa lesendum blaðs
síns réttan og sannan svip bókarinnar
eða óbrjálað efnið. Pað eru smámunir
að hans áliti. Hins vill hann kosta
kapps um, að blað hans sé hlýðinn
dilkur móður sinnar, bíti sömu stráin,
jórtii sömu tuggu, komi fram með
sömu sauðsku og þoki ekki hársbreidd
út af þeim fjárgötum, sem hún renn-
ur. Pað er takmarkið. Og Því nær
hann vel. Pess verður að geta sem
gert er.
Afvega- En nú vil eg drepa á
leiðendur. alverlegri hlið þessa máls.
Pað eitt er ekkerí ískyggilegt, þó »Tím-
inn« segi einhverja vitleysu um eina
bók og »Dagur« éti þá vitleysu upp
eftir honum. Hitt er viðsjárverðara,
ef þessi blöð ætla að gera sér það að
reglu, og á það bendir margt, að meta
bók efilr pólitískri afstöðu þess, sem
hefir samið hana. Sú stefna sýnist
vera tekin upp hjá þeim og mætti
benda á dæmi þess. En það skal geymt.
En hvar er þá komið heilbrigðri gagn-
rýni í landinu og leiðbeiningu um þau
verk, sem þjóðin á að teyga úr lífs-
auð sinn og andlegan merg, ef blöð-
in gerast þvílíkir villendur? Og það