Íslendingur - 17.07.1925, Blaðsíða 1
AKUREYRAR BIO
Laugardags-, sunnudags- og miðvikudagskv. kl. 9:
Hin sigrandi öfl
7 þátta kvikmynd
úr samkvæmislífi Parísarborgar. Afarskrautleg og áhrifamikil.
Aðalhlutverkin leika:
Alice Terry og Rudolphe Valentino.
Seðlaútgáfan.
Allt Björns Kristjánssonar.
Niðurl.
Eg hefi haldið því fram, að Lands-
bankanum væri ekki þannig fyrir
komið, að auðið væri að afhenda
honum seðlaútgáfuréttinn á venju-
legan hátt, en að hinsvegar mætti
lána honum seðla í meiri eða minni
mæli, gegn handveði. Og þær á-
stæður hefi eg fyrir því fært:
1. Að bankinn hefði alt of stór-
an sparisjóð til þess, þar sem
hann í raun og veru er ekki
annað en sparisjóður, þó hann
sé kallaður banki.
2. Að til þess að veita banka
seðlaútgáfurétt hér þurfi allháa
gulltryggingu, og megi hún ekki
vera minni en Þjóðbankans
danska, 509/o, ef tekið er tillit
til legu landsins, einangrunar,
og að hugmyndinni um inn-
lausn seðla fyrir gull er haldið,
sem auðvitað verður að vera.
3. Ennfremur verður að taka tillit
til þess, að lánspólitík Lands-
bankans síðari árin hefir verið
alt önnur en samrýmst geti
seðlabanka, þó hann hafi gull-
forða. En miklum örðugleikum
er bundið að breyta viðskifta-
stefnu banka, nema á löngum
tíma, að gera t. d. gróðabanka
að gætnum og tryggum seðla-
banka. Öll undirbygging hans í
mörg ár mælir á móti því.
Við þessi meginatriði í skoðun-
um mínum hefir prófessorinn sitt-
hvað að athuga. Hann kemst þó
ekki hjá því, er fyrsta liðinn snertir
að samsinna því, að engir seðla-
bankar hafi sparisjóð, og þá mundi
hann og viðurkenna, að engum sparí-
sjoði í heimi hafi nokkurntíma verið
afhentur seðlaútgáfuréttur, en þann-
ig stendur hér á, að sparisjóður
(Landsbankinn) á að taka við hon-
um. Og prófessornum finst, að þetta
sé þó gerlegt, af því Landsbankinn
sé ríkisbanki. Og þó hann í áliti
sínu segi frá hinum alment viður-
kendu ástæðum til þess, að seðla-
bankar vilja ekki taka við-fé til á-
vöxtunar, þá reynir hann að draga
úr henni síðar í áliíinu, og segir
þar, að orsökin til þess, að seðla-
bankar ekki vilji taka við fé til ávöxt-
unar, muni fremur stafa af raunveru-
legrí framþróun bankanna en grund-
vallaðri andúð gegn slíku fé. En
eftirtektarvert er, að prófessorinn
staðfestir sjálfur í umsögn sinni, að
seðlastofnun, sem aðeins hafi við-
skifti við bankana, hafi alt það afl
> viðskiftum, sem ætlast verður til
af seðlabanka. Hann skoðar sem
sé, að seðlabankar erlendis hafi þetta
afl, og í sambandi við umsögn sína
um sparisjóðsstarfsemi Landsbank-
ans segir hann, að enginn seðla-
banki reki — svo hann viti — spari-
sjóðsstarfsemi, og að það sé af
þeirri einföldu ástæðu, að fyrirkomu-
lag seðlabanka sé nú, fyrir rás tím-
anna, orðið það, að þeir séu orðnir
»bankar bankanna«, þar sem þeir
setji seðlana í umferð fyrir milli-
göngu'bankanna. Öldungis eins og
seðlastofnun mín átti að gera. Af
þessu má sjá, að hugsunargangur
prófessorsins er nokkuð undarlegur.
Röksemdarfærsla hans í þessu efni
verður í stórum dráttum á þessa leið:
Sérstök seðlastofnun verður ekki
nógu máttug í viðskiftalífinu, og
þess vegna á að leggja seðlaútgáf-
una í hendur Landsbankans, sem
hefir nægan kraft vegna sparisjóðs-
starfsemi hans og viðskifta við ein-
staka (privat) menn, en að vísu eru
seðlabankar erlendis nógu máttugir
í viðskiftalífinu þar, þó þeir hafi
enga sparisjóðsstarfsemi og hafi að-
allega aðeins viðskifti við banka, en
nálega engin viðskifti við »privat«-
menn. — Slík hausavíxl í hugsun,
sem í þessu liggja, mundu sennilega
hafa fengið harðan dóm, ef eg hefði
notað þau.
En svo eg víki aftur að framþró■
unarkenningu prófessorsins, þá vil eg
leyfa mér að benda á, að eftirtöld-
um bönkum mun t. d. frá upphafi,
er þeir fengu seðla-einkaréttinn, hafa
verið bannað að taka móti fé til á-
vöxtunar: Finnlandssbanka, Ríkis-
banka Svía, Svisslandsbaka og Frakk-
landsbanka. En ekki getur þetta að-
eins stafað af ástæðum þeim, sem
prófessorinn tilfærir, framþróun og
þessháttar, þar sem bankarnir eru
ekki farnir að starfa, þegar reglan
er sett, og var alls ekki ætlað ein-
göngu að vera »bankar bankanna«.
Þetta getur tæplega stafað af öðru
en að ríkisþing þessara landa hafi
þegar á þeirri tíð áiitið, áð seðla-
banki mætti ekki taka við fé til á-
vöxtunar. Og athugum ennfremur^
hvernig^ þýzka ríkisþingið fer að
1875. I W. Scharlings Bankpolitik,
2. útg. bls. 61—62, er einmitt talað
um þetta efni. Þar segir, að það,
sem valdi því, að menn eigi vilji
binda mikið af annara fé, sem ávaxt-
ast á, við seðlabanka, sé, að menn
óttist, að seðlabankinn leiðist út í
að veita ótrygg lán og of löng, sem
ekki geti samrýmst seðlabanka. Þar
segir ennfremur: »Þýzku bankalögin
frá 1875 hafa þess vegna að vísu
ekki bannað ríkisbankanum að borga
vexti af innstæðufé, en þó fyrirskip-
að, að upphæð slíks innstæðufjár,
sem vextir greiðast af, megi ekki
nema meiru en stofnfénu og vara-
sjóði samanlögðu. En svo bætist
við, að ríkisbankinn þýzki hættiralveg
að 3 árum liðnum, éða 1878, að
taka við slíku fé, sem heldur ekki
getur stafað af framþróun á svo
stuttum tíma. Hér hefir maður þá
ástæður Scharlings, og koma þær
alveg heim við ástæður hagfræðings-
ins Ivars Hultmans við ríkisbankann
sænska, er eg vísaði til í nefndar-
áliti mínu í fyrra (þingskj. 350) og
hljóðaði svo:
»Það má telja aðalregjuna í ákvæð-
unum (lagaákvæðum seðlabankanna),
að það sé ekki leyfilegt að taka á
móti fé til ávöxtunar. í mörgum
löndum, þar setn leyft er að taka á
móti fé til ávöxtunar, nota bankarnir
á engan hátt þessa heimild. Rétt á-
litið sýnir reynslan þá staðreynd,
að ávöxtun utan að komandi fjár
gæti þvingað bankana til að veita
ján, sem gagnstæð eru tilgangi seðla-
banka«.
Það er sýnilegt af þessu, að fram-
þróunarástæða prófessorsins hefir
við alt of lítið að styðjast.
í sambandi við þelta talar pró-
.fessorinn um, að eg hafi lagt alla
áhersluna á »Panik«, sem seðlabanki
gæti orðið fyrir, er liafi stóran spari-
sjóð. Óneitanlnga getur það kom-
ið fyrir, og hefir einmitt komið fyrir
á voru landi. Á hér um bil hálfu
árijvar sparisjóðsfé rifið út úr íslands-
banka, er hann varð fyrir blaðaárás-
unum, er nam um 6 miljónum kr.;
hafði hann þó ekki það hálfa á við
sparisjóðsfé það, sem Landsbankinn
hefir nú. Þarna höfum vér sjálfir
reynsluna. Eftir því gæti vel komið
fyrir, að úr Landsbankanum yrðu
teknar 12 miljónir króna eða meira
á jafnlöngum tíma, og jafnvel heimt-
að gull fyrir þá upphæð, eftir að
seðlarnir væru gerðir innleysanlegir.
Og eigi verður betur séð en að
þetta hlyti að valda seðlabanka mikl-
um óþægindum, tjóni og seðlaút-
gáfu langt yfir heilbrigða viðskifta-
þörf.
Það virðist því vera nokkurnveg-
inn auðsætt, að geti Alþingi ekki
fallist á að stofna seðlaútgáfustofn-
un í líkingu við stofnun þá, er eg
lagði til að stofnuð yrði á síðasta
þingi, að þá geti tæplega verið um
annað að ræða en hreint og beint
að stofna sérstakan raunverulegan
ríkisseðlabanka. Að sjálfsögðu yrði
landið að leggja honum til gullforða
smámsaman, eins og seðlastofnun-
inni; ætti 1—H/2 miljón krónur að
nægja fyrst um sinn, og aldrei þurfa
að yfirstíga 2—2V2 miljón krónur.
Og engir örðugleikar eru á að semja
seðlabankalög á þeim hreina grund-
velli.
Vera má, að sumum finnist að
þetta land hafi ennjaá of litla veltu til
þess að bera uppi 3 banka. Lík
skoðun kom fram 1903, er íslands-
banki var stofnaður. Nú hafa menn
reynsluna að baki sér í þessu efni,
sem sýnir, að við stofnun íslands-
banka færðist alveg nýtt líf í at-
vinnuvegina, sem hefir haft þær af-
leiðingar, að þar sem útflutt vara
nam árið 1903 tæpum 9 miljónum
króna, er óhætt að telja hana nú að
minsta kosti 50 miljónir króna í með-
alári. Það virðist því ástæðulaust
að draga í efa, að nýr seðlabanki
gæti komið að miklum notum fyrir
þjóðina, og ekki síst fyrir bankana
sjálfa, ef starf hans yrði aðallega
að skifta við þá, eins og seðlastofn-
uninni var ætlað.að gera. Verði ekki
horfið að því ráði að stofna sér-
staka seðlastofnun eða banka, þá
ætti fresturinn til að innleysa seðla
íslandsbanka að veitast helst eigi til
skemri tíma en t. d. 5 ára, en á því
tímabili mætti, ef skynsamlega er að
farið, búast við, að lausar skuldir
landsins væru greiddar, gengi krónu
vorrar en að hafa nálgast meir gull-
verðið nú og að þá verði búið að
greiða að fullu 3 af gömlu lánum
ríkissjóðsins, og allmikið af öðrum
föstum lánum. Oullforðakaupin ættu
þá að verða léttari ríkissjóðnum en
nú eru þau. Og þetta væri sú
cðlilegasta og skynsamlegasta með-
ferð málsins eins og á stendur.«
Seðlamálið er nú í höndum milli-
þinganefndar og sitja í henni: Sveinn
Björnsson fyrv. sendiherra, Magnús
Jónsson dócent, Benedikt Sveinsson,
Jónas Jónsson frá Hriflu og Ásgeir
ÁSgeirsson. — Á nefndin að hafa
fyrir næsta þing komið fram með
tillögur um framtíðarfyrirkomulag
seðlaútgáfunnar bygðar á ítarlegri
rannsókn og áliti sérfræðinga.
Hvað ofan á verður í þeim efn-
um þýðir engu að spá um, en fram-
tíðarúrræðin um skipun seðlamálsins
sýnast vera þrjú:
1. Að Landsbankinn hafi seðlana.
2. Að ríkisveðbankinn verði sett-
ur á laggirnar og falin jafn-
framt seðlaútgáfan.
3. Að sérstök stofnun verði sett
á fót til að annast seðlaútgáf-
una, með þeim hætti, er B. Kr.
leggur til.