Íslendingur - 23.04.1926, Síða 1

SLENDINGUR
Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Strandgata 29.
XI í. árgangur.
Akureyri, 23. apríl 1926.
17. tölubl.
Bankamálið.
Eftir Björn Kristjánsson.
(Framh.).
Hin nauðsynlegu undirstöðuatriði.
Til þess að nefndin geti unnið
þetta ætlunarverk sitt, hlutu undir-
stöðu rannsóknaratriðin að vera
jþessi:
1. að rannsaka hvaða möguleikar
eru yfir höfuð á því, í svo fá-
mennu og fátæku landi, að
gefa út bankaseðla, sem séu
jafnvel trygðir og gerist í er-
lendum seðlabönkum, og fyrir
hversu mikilli upphæð sé hægt
að fá slíka seðlatryggingu hér
á landi hjá þeim viðskifta-
mönnum, sem Iíkastir væru
til að geta skift við seðlabank-
ann;
2. að rannsáka með aðstoð banka-
endurskoðandans hinn raun-
verulega hag Landsbankans,
því á annan hátt var ómögu-
legt fyrir bankanefndina að viía
um hversu mikið fé ríkissjóð-
urinn þurfti að leggja honum
til moí ooSlnniin. r\a ,,or
því meiri ástæða til þessa, sem
eg í nefndaráliti mínu í fyrra á
þingskj. 367 gerði áætlun um
hversu örðugur fjárhagur bank-
ans væri;
3. að rannsaka hvar allir þeir
rnenn eigi að fá bankahjálp,
sem Landsbankinn verður. að
vísa á bug, þegar hann verður
að fara að lána eftir reglum
seðlabanka, og allir þeir menn,
sem íslandsbanki verður að
hætta viðskiftum við, vegná
inndráttur seðla hans;
4. að rannsaka hversu dýrt lánsfé
banka má vera, sem rekur ai-
menn íslenzk bankaviðskifti, til
þess að borgi sig að taka lánið.
Af áliti meirihlutans er ekki hægt
að sjá, að hann hafi yfir höfuð at-
hugað þessi aðal grundvallaratriði
í málinu, sem óhlutdrœg niðurstaða
af rannsókn hans í málinu hlaut
að hvíla á. Álit meirihlutans virðist
því fara mjög fyrir ofan garð og
neðan, en þrátt fyrir það mun nú
eiga að kasta teningunum urn, bygt
á þessu áliti, hvort Landsbankinn
eða sérstakur seðlabanki á að taka
við seðlaútgáfuréttinum.
Seðlabanki verður að vera »einu
stigi varkárari< en aðrir
varkárir bankar.
Til þess að banki geti rekið seðla-
banka-starfsemi, þarf þann fyrst og
fremst að gera sér ljóst, hverjum
hann getur lánað seðla sína, og
hvort fjárhagur þeirra sé svo traust-
ur, að hann eigi víst að geta lánað
seðlana gegn jafngóðum tyggingum,
eins og seðlabankar annara landa
verða að gera, til þess að seðla-
bankinn, og gjaldmiðili hans, geti
notið óskoraðs trausts innanlands
og utan. —
Um þessar tryggingar og varúð-
ina, sem seðlabanki þurfi að hafa
farast yfirbankastjóra Noregsbanka
svo orð í áliti sínu, sem fylgir
meirihlufanefndarálitinu (bls. 59.):
»bankinn verður að vera einu stigi
varkárari en hver annar varkár
banki.«
Og þessi orð mundi hver glögg-
ur bankamaður undirskrifa, og að
minsta kosti ekki draga úr því, að
tryggingarnar og varúðin yrði að
vera svo góð, því annars getur
seðlabankinn ekki unnið sitt ætlun-
arverk.
Efnahagur og lánstryggingar.
— Efnahagur þjóðanna er mjög
misjafn. Hjá einni þjóð má skifta
honum í mörg tröppustig, sem hafa
lengi notið tryggra atvinnuvega í
friði, og eru þroskaðar á fjármála-
sviðinu, hafa fátæklinga, bjargálna-
menn, vel efnaða menrr, og loksins
fjölda af grónum ríkismönnum og
félögum, sem reka landbúnað, stór-
iðnað, siglingar, námurekstur, verzl-
unarfyrirtæki o. s. frv.
Til þess nú að seðlabanki geti
komið nægum seðlum í umferð,
sem landið þarfnast, verða að vera
tjl svo margir stóreignamenn eða
telog í lanainu, ílu uaimum
kornið seðlunum út, gegn eins góð-
um tryggingum, eins og seðlabank-
ar alment verða að heimta, ef hann
er ekki banki bankanna, að mestu
eða öllu leyti. Ef seðlabanki lánar
einstökum firmum, er áskilið, að
minst tveir af þessum grunnmúr-
uðu mönnum eða firmum standi á
hverjum víxli, og verða þeir þá líka
að hafa eitthvað saman að sælda.
Fyrir reikningslánunum, sem standa
mega 6 mánuði og í hæsta lagi eitt
ár, verða lántakendur venjulega að
setja sem tryggingu, annaðhvort
trygt fasteignaveð, eða tryggar
obligationir, sem metnar eru á kaup-
höllum erlendis. Það þykir ekki trygt
að seðlabankar fari ógætilega að.
Og tryggingarreglur hljóta þó að
vera hinar sömu, hvort sem land
er stórt eða lítið, sem seðlabanki
starfar í.
Þá koma aðrar þjóðir, sem etu
fátækar, hafa marga fátæklinga, all-
marga bjargálnamenn, einstaka vel
efnaðan mann eða firma, en enga
ríkismenn eða firmu. Slíku iandi
vantar því efstu hœðina í efnahags-
bygginguna, sem seðlabankar er-
lendis fá aðal-næringu sína frá, og
sem gerir þeim mögulegt að vinna
ætlunarverk seðlabanka á nægilega
tryggan hátt. Til þessa fátæka flokks
tel eg ísland. En við það bætist,
að atvinnuvegir íslands eru að
mun áhættumeiri en atvinnuvegir
flestra annara landa, og svo ein-
hliða, að þess eru fá dæmi annar-
staðar. Þess vegna eru efni hér, þó
þau myndist í bili svo óstöðug, að
þau geta verið horfin þegar minst
varir.
Það leiðir af sjálfu sér, að því
veikari sem hinn almenni efnahagur
er, því vandameira er að stjórna
seðlabanka og því vitrari, reyndari
AKUREYRAR BIO
Laugardagskvöldið kl. 8^2:
Drengurinn minn.
7 þátta kvikm., athyglisverð og lærdómsrík. Aðalhlutverkið leikur:
BEN ALEXANDER, drenghnokkinn víðfrægi.
Sunnudags- og miðvikudagskvöld kl. 872:
Landnemar Ameríku.
Kvikmynd í 9 þáttum. Leikin af amerískum Ieikendum.
Þessi mynd er frá frumbýlisárum hvítra manna í Ameríku,
ágætlegar lýsingar á hinum ýmsu erfiðleikum og hættum,
sem þeir áttu við að.stríða.
og samvizkusamari þarf bankastjórn-
in að vera. Þetta brýna líka banka-
stjórar þeir, er álit hafa gefið í má[-
inu fyrir oss. Og reynzla vor gerir
hið sama, sem ekki er auðið að
ganga fram hjá, ef rneð réttsýni á
að dæma um skilyrðin fyrir seðla-
útgáfu hér á landi. .
1830 víxlar 10°/o af útlánum.
Rétt er í þessu sambandi að veita
eftirtekt sögubroti úr sögu Noregs-
banka, í sem er VII. kafla bls. 56, í
áliti meirihlutans. Þar er sagt frá,
að Noregsbanki hafi byrjað útlán
1818, og að þá hafi verið ákveðið,
að bankinn skyldi lána seðla sína
að b/a út á fasteignaveð, að lA út
á víxla, voru seðlarnir þá óinnleys-
anlegir. En svo er ennfremur skýrt
frá, að víxlarnir hafi 1830 ekki num-
in nema Vio af útlánunum, og að
það hafi ekki verið víxlar, sein keyptir
voru til þriggja mánaða eins og nú
gerist, heldur hafi það verið víxlar
trygðir með veði (víxilobligationir),
sem höfðu langan gjaldfrest. Nor-
egur var þá þó 9 sinnum fólksfleiri
en ísland er nú.
Hvaða ályktun á nú að draga af
þessu? Á maður að draga þá álykt-
un, að Norðmenn hafi ekki T830
kunnað að nota víxla? Er það ekki
miklu fremur sú ástæða, að það
hafi á þeim tíma vantað efstu hæð-
ina í efnahagsbyggingu Norðmanna,
stórefnamennina, er smámsaman
sköpuðust síðar og gerðu seðla-
bankanum mögulegt, að líta á per-
sónutryggingu jafn trygga og fast-
eignaveð væri sett fyrir víxlum þess-
ara manna. Eg lreld að svo sé, enda
er það eðlilegasta skýringin. Það er
þá fyrst mögulegt fyrir seðlabanka,
að kaupa víxla með persónutrygg-
ingu að hægt sé að treysta þeirri
tryggingu eins vel, og að 1. veð-
réttar fasteignaveð væri sett fyrir
víxlunum.
Fjárhagsástæður vorar líkar og
í Noregi fyrir 100 árum.
Ef vér athugum nú vorar eigin
fjárhagskringumstæður, þá munuin
vér sjá, að oss vantar einmitt efstu
hæðina í efnahags bygginguna eins
og Norðmönnum vantaði um 1830,
til þess að geta, svo utn munar,
Iátið seðlabanka vorn lána beint út
á persónutrygða víxla, eins og ger-
ist í stóru löndunum. En vér get-
um gert það óbeint, látið sérstaka
stofnun gera það eins og eg og
minijjhluti nefndarinnar hefir lagt
Hvernig eru seðlarnir trygðir hér.
Hinn 30. sept. f.á. áttu bankarnir
í umferð af seðlum um 11 miljónir
króna. Er þá að líta á, hvort trygg-
ingin fyrir þessari seðlaupphæð sé
jafnörugg, eins og gerist í öðrum
löndum, og verð eg að draga það
mjög í efa.
Aðalatvinnuvegir vorir eru þrír,
landbúnaður, sjávarútvegur og verzl-
un. Hjá þessum atvinnuvegum verð-
um vér að leita að stórefna eða
ríkismönnunum, sem eru svo efnum
búnir, að þeir geti trygt álíka víxla-
fúlgu jafnvel og víxlar eru trygðir
í erlendum seðlabönkum. Og að
því er sjávarútveginn snertir, eru
það aðallega botnvörpuskipa eig-
endur, er til greina koma að skifta
við seðlabanka. Eftir minni þekk-
ingu á þeim útvegi, tel eg að sárfá
útgerðarfélög geti boðið fram víxla
að mun, sem eru jafn vel trygðir
og ef gott fasteignaveð væri sett
víxlunum til tryggingar. Og það
lakasta er, að afkoma þessa útvegs
virðist nú alveg háð uppæstum al-
menningi.
Annars er afkomu þessa útvegs
vel lýst í athugasemdum við frv.,
»um stöðvun á verðgildi ískenzkra
peninga« á þingskj. 50, sem þm.,
sem er í gengisnefndinni hefir bor-
ið fram, herra Tryggvi Þórhallsson.
Ekki er líklegt, að seðlabankinn
geti komið mörgum miljónum króna
seðlum út til þessa útvegs, sem
trygðir eru með persónutryggingu,
ef tryggingin á að vera seðlabanka
hœf trygging. Og um nokkur veru-
leg viðskifti seðlabanka við smærri
útgerð gæti tæplega verið að ræða.
Vér komum þá að kaupmanna-
stéttinni. Flestir eru kaupmennirnir
fátækir, og eiga í basli, nokkrir