Íslendingur - 28.05.1926, Blaðsíða 1

ÍSLENDINGUR
Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Strandgata 29.
XII. árgangur.
Akureyri, 28. maí 1926.
22. tölubl.
AKUREYRAR BIO
Laugardagskvöld kl.
B A V U
7 þátta kvikmynd frá stjórnarbyltingunni á Rússlandi.
kunnuin leikurum.
Leikin af heims-
Sunnudagskvöld kl. S1/*:
I kveldbirtu New-Yorkborgar
7 þátta kvikmynd, sþennandi og fjölskrúðug. — Aðalhlutverkin leika:
Harrison Ford, Doris Kenyon, Lowell Sherman o. fl.
Síldarsalan.
Kaflar úr framsöguræðu Björns Llndals
f Nd. um síldarsölufrumvarpið.
Pótt ísl. eigi ekki samleið með þing-
manni kaupstaðarins í síldsrsölumálinu,
telur blaðið sér engu að síður skylt,
að lofa kjósendum hans að kynnast
því, hvérnig þingmaður þeirra heldur
á málstað sínum í þessu þýðingar-
mikla máli og birtir hér því helztu
kaflana úr framsöguræðu hans:
Síldareinkasalan og frjáls verzlun.
»Credo ego vos judices mirari — «,
sagði Cicero endur fyrir löngu, þegar
hann mjög ungur byrjaði sína fyrstu
ræðu fyrir rétti í Róm. Hann bjóst
við því, að dómararnir. mundu undr-
ast það, að hann, jafn ungur maður
og óreyndur, skyldi hafa tekist þann
vanda á hendur að flytja slíkt stórmál.
Eg get búist við því, að sumir hv.
þm. undrist það, að eg skuli gerast
flm. slíks frv., sem hér liggur fyrir,
ekki fyrir sakir æsku minnar, sem því
miður er liðin, heldur vegna þess, að
eg er orðinn talsvert þektur að því,
að vera fylgismaður frjálsrar verslunar.
Sumum kann nú að virðast svo, sem
eg hafi skift um skoðun í þessu efni,
en svo er þó í raun og veru ekki.
Það út af fyrir sig, að skiíta um skoð-
un, tel eg hins vegar engan glæp.
Þegar skoðanaskiftin byggjast á auk-
inni þekkingu og reynslu og samvizku-
samlegri yfirvegun, eru þau engum
manni til vansæmdar, heldur þvert á
móti. í þessu máli verður mér þó
hvorki talið til sæmdar né vansæmd-
ar að hafa skift um, ef satt er sagt og
réttilega er dæmt. Eg álít eins og áð-
ur, að frjáls verztun eigi að vera aðal-
regla í öllu viðskiftalífi og að ekki
beri að víkja frá henni, nema alveg
sérstakar ástæður séu fyr|r hendi. Pað
er svo með þetta eins og annað, að
engin regla er án undantekuingar. Eg
lít svo á, að rétt sé og sjálfsagt að
reyna undantekningarleiðir, þegar aðal-
vegirnir reynast ófærir. Sannur frið-
arvinur getur stundum ekki komist hjá
ófriði hvað feginn sem hann vill. Það
væri alveg jafn fráleitt að telja það á
móti lögmáli frjálsrar verzlunar, þó að
vikið sé frá henni, þegar svo sérstak-
lega stendur á, að hinir almennu kostir
hennar fá ekki að njóta sín, en göll-
unum stendur aftur á móti byr undir
báða vængi, — eins og kalla þann
mann óróasegg, illindamann og frið-
arspillir, sem neyðist til að verja líf
sitt eða hús sitt og heimili í bardaga-
vísu. — Sem sagt, eg álít, að nauð-
syn geti brotið lög, í þessu efni, eins
og öðrum.
Það er líka ólíku saman að jafna,
þeirri hugmynd, sem hér liggur fyrir,
og þeim einkasölum, sem við höfum
átt við að búa.
Hér er aðeins um það að ræða, að
mynda félag til þess að vinna að betri
sölu á síld, en þetta félag er ekki hægt
að mynda nema með hjálp löggjafar-
valdsins. Undrunin yfír því, að eg
skyldi flytja þetta frv. hefir, að því er
mér virðist, orðið minni en eg bjóst
við, og eg tek það sem vott þess, að
hv. þm. skilji, hve mikið nauðsynja-
mál þetta er. — Mér er óhætt að full-
yrða, að við flm., eða að minsta kosti
3 af okkur, sem erum eindregnir fylg-
ismenn frjálsrar verzlunar, höfum mikið
um málið hugsað, og gert okkur það
ljóst, hve mikilvægt spor við stígum,
ef þetta frv. verður samþ.
Svíar koma til sögunnar.
. . . Sænskir síldarkaupmenn byrj-
pðu snemma á því, að fá sér umboðs-
menn hér, einkum danska, og létu þá
kaupa síldina fyrir sig nýja og salta
hana fyrir sinn reikning. Á þennan
hátt náðu þessir kaupmenn tökum á
tiltölulega mjög mikilli Síld fyrir Iægsta
framleiðsluverð. Rað er ekki hægt að
segja, að þetta sé beinlínis á móti lög-
um. Pað er hægur vandi að gera
slíka samninga þannig úr garði, að
við þá sé ekkert að athuga frá laganna
sjónarmiði. tslenzk löggjöf bannar
auðvitað ekki að kaupa tunnur og salt
með þeim skilyrðum, að þetta eigi að
borga í vertíðarlok með saltaðri síld
I sömu tunnum. En afleiðingin af
þessu er sú, að þessi framleiðsla er
nú að mestu í höndum útlendinga,
jafnskjótt og búið er að salta hana í
tunnurnar. Sérstaklega hafa mikil brögð
orðið að þessu eftir að okkar núgild-
andi fiskiveiðalöggjöf gekk í gildi. Pað
má vera, að önnur ástæða liggi þar
að baki og skal eg ekki fara út f það
nú. Ef tilefni gefst til, skal eg víkja
að því síðar. — Þetta fyrirkomulag á
síldarverzluninni, sem nú er, gerir það
að verkum, að þessir útlendingar, sern
kaupa síldina, eru alveg einráðir yfir
síldarverzluninni, að minsta kosti fram
eftir sumri, og hafa dregið hana úr
höndum íslendinga. Þeir geta selt
fyrstu framleiðslu með góðum hagnaði
og byrgt sig upp til bráðabirgða með
þessari fyriifram keyptu síld og jafn-
framt geta þeir bægt frá markaðinum
þeim íslendingum, sem reyna að salta
fyrir eigin reikning.
Hagnaðurinn af síldarverzluninnl
rennur í vasa sænskra stór-
kaupmanna.
A síðustu árum hefir vanalega feng-
ist hátt verð fyrir allra fyrstu fram-
leiðslu og vonin um þetta góða verð
hefir gert það að verkum, að allir hafa
kepst við að koma síld sem fyrst á
markaðinn. Hefir þá stundum borist
of mikið að af síld, sem illa þolir
geymslu, en það er einkum sú síld,
er fyrst fiskast, og hefir hún oft stór-
skemst í sumarhitanum á hinum er-
lenda markaði, og stundum orðið ónýt
með öllu. Eru dæmi til þess, að sölu-
verð hennar hefir ekki einu sinni
hrokkið fyrir áföllnum kostnaði á er-
lendum markaði. Samkv. lögum hinn-
ar frjálsu samkepni, myndi það verða
erfitt fyrir útlenda síldarkaupmenn, að
halda uppi verði á sinni síld, þegar
nóg síld önnur er á markaðinum. Auð-
vitað er þetta líka nokkuð erfitt stund-
um, og þegar til lengdar lætur, getur
ekki svarað kostnaði að reyna það.
En þetta er tiltölulega létt að gera,
hvað snertir fyrstu síldina, því að þeir
kaupmenn, sem bezt hafa samböndin
í Svíþjóð, geta venjulega selt sína síld
jafnóðum og hún kemur þangað, og
án þess að kaupendurnir viti, að ódýr-
ari síld standi til boða. En þeir kunna
líka ýmisleg ráð til þess að komast
hjá óþægilegri samkepni. Peir eru
sjálfir matsmenn og meta síldina eftir
eigin geðþótta. Peir geta ráðið, hvort.
varan er talin »príma« eða »secunda«.
Ef hún fær 2. flokks stimpil, er þar
með spilt fyrir sölu á henni. Pað er
óhætt að fullyrða það, að hagnaður-
inn af síldarverzluninni rennur nær ein-
göngu f vasa sænskra stórkaupmanna.
Og það er ekkert til þessa að segja
frá löglegu verzlunarsjónarmiði. * Peir
eru kaupmenn og hugsa eðlilega mest
um það, að skara eld að sinni köku
eftir mætti. Peir standa bezt að vígi,
koma sinni síld fyrst á markaðinn og
vita altaf, hvernig sakir standa þar.
Pannig gengur þetta þangað til út-
séð er um veiðina. Ef mikið veiðist,
þá Iækkar verðið og getur endað með
þvi, að sumt af síldinni verði óseljan-
legt. Ef lítið veiðist, þá getur verðið
hækkað stórkostlega á skömmum tíma.
Þá sjá sænskir stórkaupmenn sér hag
í, að kaupa upp allar síldarbirgðir og
setja þá verðið hátt gagnvart neytend-
unum. — Stórkaupmennirnir geta vit-
anlega ekki haldið háu verði, þégar
mikið fiskast, þeir græða tiltölulega
mest, þegar Iftið fiskast. Pessir menn
hugsa auðvitað mest um sjálfan sig,
þar næst um sína eigin þjóð og minst
um okkar hag. Pað er þeim í hag,
að ekki sé saltað meira árlega en góðu
hófi gegnir og það er þess vegna ekki
nema eðlilegt, að þeir geri sitt til að
draga úr því, að veiðin verði mikil.
Petta geta þeir líka með ýmsu móti,
t. d. með þvf, að láta okkur ísiendinga
gefast upp á því að salta fyrir eigin
reikning. Til þess þurfa þeir ekki
annað en að setja verð á söltunarsíld
svo lágt, að betur borgi sig að selja
síldarverksmiðjunum nýju síldina til
bræðslu, og setja verð á saltaðri síld
svo lágt, að það borgi sig ekki fyrir
okkur íslendinga að salta hana fyrir
eigin reikning. Verksmiðjurnar lækka
þá Iíka verðið og afleiðingin verður
sú, að útgerðin ber sig ekki. Pessi
ráð hafa þeir í hendi sér og þeim er
að takast þetta. — Pað verður að
segja það eins og það er, og það er
ekkert launungarmál, að það hefir þótt
keppikefli að vera umboðsmaður fyrir
þessa menn. Pað hefir verið alltrygg-
ur atvinnuvegur, og eins og annar-
staðar, þar sem einhvern feitan gölt
er að flá, hafa margir viljað vera nær-
staddir. — Nú er komið svo, að um-
boðgmennirnir undiibjóða hver annan,
þangað til að jafnvel þeir geta engan
hagnað af þessum viðskiftum haft.
Síldveiðar Norðmanna.
. . . Pað er oft tiltölulega létt að
fara kringum Iðgin, og ekki síður fiski-
veiðalög en önnur lög. Eg fullyrði
ekki, að Norðmenn geri þetta, því að
eg hefi engar sannanir í höndunum
fyrir því. En eg vil leyfa mér að
benda á eina aðferð til þessa, sem til-
tölulega er létt að nota. Pegar Norð-
menn koma hingað til þess að fiska
utan landhelgi, geta þeir flutt með sér
meira af tunnum og salti, en þeir geta
haft í skipunum meðan þeir eru að
fiska, því að rúm þarf að vera á þil-
fari til þess að unt sé að verka síld-
ina og koma henni fyrir í lestinni.
p3Ö getur því komið sér mjög vel, að
geta selt 5 — 600 tunnur íslenzkum
manni í landi, selt þessum sama manni
seinna síld í þessar sömu tunnur, og
keypt svo af honum þessa sömu síld
í þessum sömu tunnum, þegar þeir
leggja af stað heimleiðis. Petta getur
alt verið löglegt, en hér getur líka
verið um leppmensku að ræða af versta
tagi, án þess að létt sé að sanna það.
Pannig geta Norðmenn komið þessu
fyrir, og siglt síðan með fullfermi
beina leið til Svíþjóðar og selt síldina
þar sér að skaðlausu ódýrara en við
getum.
Eitt er það, sem eg vil leyfa mér
að benda á í þessu sambandi og sér-
staklega biðja hæstvirta stjórn að at-
huga vel og vandlega, og það er það,
hvort Norðmönnum sé leyfilegt, sam-
kvæmt alþjóðaverzlunarlöggjöf og
venjum, að bjóða þá síld, sem fiskuð
er utan landhelgi og ekki er verkuð
samkvæmt íslenzkri Iöggjöf, á útlendum
matkaði, sem fyrsta flokks íslenzka síld.
Petta viljum við banna ef hægt er að
lögum. Vitanlega standa Norðmenn
mun betur að vígi að ýmsu leyti en
við. Peir sleppa við útflutningsgjald,
tunnutoll og útsvörin, sem eru vægast
sagt, hóflftil. Enginn má skilja orð
mín svo, að eg vilji setja þránd í götu
frænda vorra, svo að þéir njóti ekki
fullra laga hér, en okkur verður ekki
*áð, þótt við viljum vernda rétt okkar,
sem lög frekast leyfa. Við getum ekki
viðurkent, að þeir hafi rétt til þess
að bjóða sem islenzka síld á útlend-
um markaði, síld, sem fiskuð er utan