Íslendingur - 04.12.1946, Blaðsíða 5

ÍSLENDINGUR
5
Miðvikudaginn 4. desember-1946 -
Gætið vei trjanna yfir
vetarinn.
Frá barnaskófanum.
Dm samsta’l heimila
og skola.
Á meðan trén sofa, eiga menn
irnir að vaka og vinna að fegr-
un þeirra og heilbrigði Allir
þeir, sem trjágróður eiga, ættu
að nota dvalartíma gróðursins
(veturinn) til að skera upp sár
gresja bæði tré og runna, og
sprauta með vetrarlyfjum. Þá
eru trén í dvala, safinn niðri í
rótum, og þvi engin hætta á að
trén hafi skaða af, þó að þeim
sé skipt meira eða minna á þeim
tíma, en aftur að sumrinu ætti
alls ekki að særa trén meir en
hægt er að komast af með, en
þó er skylda að skera nýja
skemmd burtu á hvað tíma sem
er, svo að hún valdi ekki miklu
tjóni.
Það á að vera föst regla, að
fara yfir trén að vetrinum hér
heima eins og í öðrum menning-
arlöndum og búa gróðurinn und
ir sumarið eins og frekast er
unt. Gamall málsháttur segir,
að betra sé að gæta fengins fjár
en afla annars. Þetta á ekki síð-
ur við trjágróðurinn en annað.
Trén eru lengi að vaxa, og eftir
að þau hafa náð talsverðum
þroska, þykir mönnum mikill
skaði í missir þeirra. Það er
margt sem valdið getur töfum
á vexti trjánna og jafnvel
dauða. Undanfarin ár hefir bor-
ið talsvert á sjúkdómum í trjám
hér, og lítur út fyrir að þeir
færist í aukana með hagstæðara
tíðarfari.
Reyniviður er t. d. fremur
kvillasamur. Á hann sækja
sveppir þeir, sem í almennu tali
eru nefndir reyniviðaráta. —
Sveppir þessir. sem geta verið
4 að tölu, vinna allir eins, éta
börk trjánna í sundur og ef ekk-
ert er að gert fara þeir umhverf
is tréð og veldur það dauða alls
þess, sem fyrir ofan skemmdina
er. Smáar greinar drepur sýkin
samsumars, en aðalstofn gam-
alla trjáa tekur oft nokkur sum-
ur fyrir sýkina að vinna bug á
að fullu, fer það þó alveg eftir
tíð og lífsskilyrði því, sem trén
hafa við að búa.
Hafi tré nóg að bíta og
brenna og nægilegt Ijós og loft,
vinnur tréð oft bug á veikinni
sjálft, ef ekki er um mörg sár
að ræða, og veikin ekki komin á
hátt stig. Hitt mun því miður
vera algengara, þar sem menn
hafast ekkert að, að sýkin vinni
bug á trénu fyrr eða síðar. Einn
bessara sveppa er algengur á
ribsi og heitir Nectria cinnabar-
lna. Kemur hann fyrst í dauðar
greinar á ribsi og reynivið, og
er auðþekktur á gróhýrskum
sVeppsins, sem sitja utan á berk
lnum, sem rauðar vörtur eða
Sem smá hnoð. Þessi gró berast
svo með vindi, vatni. fuglum og
flugum á næstu grein eða tré,
sem lifandi eru, éta sig inn í
börkinn og gera talsvert tjón,en
þó eru hinir svepparnir mikið
skæðari (Nectria galligena og
Cytospara og Vallsa), en sumir
halda því fram að Vectria cinna
barina sé móðir hinna allra.
Hinir síðar nefndu sveppir gera
mikið tjón á reynivið og fleiri
trjátegundum, og lítur út fyrir
að skæðastir séu þeir þar sem
trén standa þétt eða í skugga.
Nectria galligena er sá sveppur-
inn, sem ég álít að valdi mestu
tjóni hér á Akureyri. Hann kem
ur í visna greinastúfa fyrst og
étur sig svo inn í tréð umhverf-
is stubbana og eru það bæði
djúp og slæm sár, og eru þau al-
gengust hér á trjám, þó talsvert
beri á hinum líka. Það er því
nauðsyn, að skilja aldrei eftir
stubba við stofn, sem skipt er
og bera í sárin á eftir tjöru eða
mál. Einnig er gott að fara yfir
trén á vorin og klippa allar
kalnar greinar þó litlar séu, því
ekki þarf nema litla visna grein
til að valda dauða stórrar hliðar
greinar á einu sumri.
Varnir
Varnir gegn þessum sveppum
er vandaverk og heldur seinlegt.
Fyrst og fremst er það skylda
að veita trjánum góð lífskjör,
því eftir því sem tréð hefir
meiri mótstöðukraft, vinnur
sýkin síður bug á því. En um
lífskjör og umhugsun um tré
verður ekki rætt í þessari grein.
Þegar sveppirnir eru komnir í
tréð og sár komin, er skurðlækn
ing það eina sem gildir. Sárin
þurfa að skerast hrein 1—2 cm.
út fyrir rendur sáranna, svo að
örugt sé að vel sé tekið fyrir
sýkina og síðan borið í sárin
koltjara eða olíumál, en ekki
má þó bera á börkinn. Þegar
búið er að skera sárin er ágætt
að sprauta trén með 3—5% blá-
steinsvökva að vetrinum til, og
er það ágæt vörn gegn öllum
þessum sveppum, og vel hægt
að verja trén gegn sveppunum
með því, og yfir vorið og sum-
arið að sprauta með Bardo-
vökva (1 kg. kalk, 1 kg. blá-
steini í 100 I. vatns). öll sár á
að skera á meðan tréð er í
dvala en ekki að sumrinu eða
þégar safinn er kominn upp í
topp trésins, það getur valdið
töfum á þroska trésins og jafn-
vel dauða.
Sýki þessi er smitandi, geng-
ur garð úr garði. Þar sem garð-
ar liggja saman er nauðsynlegt
að ganga í gegnum þá alla svo
árangur verði að. T. d. væri full
þörf að taka Akureyrarbæ
skipulega í gegn, gegn þessari
plágu, því annars verður aldrei
örugt, því sýkin er svo víða kom
in. Munið þvi að klippa allar
dauðar greinar af ribsi og reyni-
við, og einnig að hreinsa allt
rusl burtu úr garðinum að
haustinu, það er líka mikil vörn.
Á birki, víðir o. fl. sækir rið-
sveppurinn. Hann gerir oft mik-
ið tjón á litlum plöntum. Bardó-
vökvi er ágætt lyf gegn honum,
einnig Bardóduft; Sveppurinn,
Kerlingarvöndur er algengur á
birki, hann er smitandi og verð-
ur því að skera þá af og brenna.
Skógarlús og birkiormur á-
sækja margar tegundir, og ef
mikil brögð er að, getur það
valdið töfum á vexti og jafnvel
dauða. Einu ráðin við útrým-
ingu þess er sprautun. Ágætt er
að sprauta að vetrinum með
Karbokrimp eða Oviside, eyðir
það eggjum og lirfum, skófum
og mosa af trjánum, en aðeins
má nota þessi lyf á meðan trén
eru algerlega í dvala að vetrin-
um til.
Ekki er þó alltaf nóg að
sprauta með þessum lyfjum, þó
mikil vörn sé í því.
Lúsin er fljót að tímgast og
geta komið margar kynslóðir á
sama sumri. Nikotínsulfat er á-
gætt lúsalyf og hverfur lúsin við
sprautun af því eins og dögg
fyrir sólu, einnig má nota Blý-
arsentduft í staðinn fyrir Nikó-
tin.. ,
Notið varnarráðin í tíma, það
er seint að vakna þegar tréð er
dautt. Gætið þess að hafa nægi-
fegt bil á milli triánna, svo
hvert tré fái að breiða sína
krónu eins og því er eðlilegast,
þá fyrst eru trén falleg. Ef trén
standa of þétt veldur það nuddi
og skemmdum á berki og einnig
veitir það sýkingu greiðan að-
gang að sinni starfsemi til 'frek-
ari eyðileggingar. Grisjun er
nauðsynlegur liður í skógrækt-
inni og má ekki gleymast, og
bezti tíminn er vetrartíminn
eins og áður er getið.
Þessi grein er skrifuð eftir
beiðni bæjarstjóra og nokkra á-
hugamanna innan Skógræktar-
félags Akureyrar. Ég undirritað
ur óska að grein þessi geti orðið
sem flestum að liði í framtíð-
inni.
Sólvöllum 23. nóv. 1946
Finnur Ámason.
Auglýseaánr
atiiuBií!
Auglýsingar, sem birt-
ast eiga í jólablaði ,,ís-
lendings“, þurfa að vera
komnar til afgreiðslu
blaðsins í síðasta lagi n.
k. laugardag. Jólakveðj-
ur þurfa einnig að ber-
ast fyrir þann tíma.
Oft hefi ég að því vikið undan-
farin ár, í mæltu máli og rituðu, hví-
lík nauðsyn það væri íslenzku þjóð-
aruppeldi, að samhugur og samstarf
ríkti milli heimila og skóla, og að
hvor aðijinn urn sig yrði sem skiln-
ingsbeztur á starf og aðstöðu hins.
Þessi nauðsyn liggur í augum uppi,
einkum að því er snertir barnaskól-
ana. Hjá einhvers konar sambandi
er vitanlega ekki hægt að komast, en
á miklu veltur að það sé gott sam-
band, já svo miklu, að það getur
valdið úrslitum um það, lrvaða gagn
barn eða ungmenni hefir af skóla-
vist sinni. Og þar sem telja má, að
nú orðið sé það heimilið og skólinn
sem mest skiptir sér af barninu dags-
daglega, meðan skóli stendur, má
nærri geta lrvers virði það er fyrir
þann, sem þessi afskiptaseini lendir
á, þ. e. barnið, að þetta komi ekki
allt sitt úr Jiverri áttinni, eða stang-
ist gjörsamlega. A þetta bæði við
um sjálft nárnið, t. d. lestrarnámið,
o. fl. og þá ekki síður um hin sið-
rænu og trúarlegu efni, margs konar
venj ur, reglur, o. fl. Þetta er svo aug-
ljóst mál, að ekki á að þurfa frekari
rökstuðning fyrir því að það sé nauð
synlegt að efla þetta samstarf svo sem
unnt er.
En með livaða ráðum á það að
gerast? Kemur þar þrennt til greina,
fyrst og fremst; Heimsóknir og við-
töl, blöð og ritlingar, fundir og fyrir
lestrar.
Það er mjög affarasælt að kennar-
ar komi í heimilin við og við og for-
eldrar í skólann til viðtals þá er þeir
geta. En þetla er tafsamt, þar sem
fjölmennt er, og raunar illframkvæm
anlegt, og ekki einhlítt. Þó hafa kenn
arar hér mjög oft farið í slíkar
heimsóknir og fara enn, þegar þeir
koma því við, enda telja þeir sig
hafa jafnan af því nokkurt gagn eða
rnikið. Hitt er aftur á móti ekki al-
mennt, að foreldrar heimsæki skól-
ann, nema þá við skólasetningu og
skólaslit. Þó koma þar allmargir á
starfstímanum, en helzt í ákveðnum
erindum. Og náttúrlega gæti það
valdið truflun í daglegu starfi skól-
ans að slíkar heimsóknir yrðu í stór-
urn stíl, að mjög margir kæmu í
einu. Og þótt á slíku sé nú lítil hætta.
þá er þó auðsætt, áð í slíku fjöl-
menni, sem hér er, yrðu þessar
heimsóknir að skipuleggjast, og er
það að nokkru leyti gert með aug-
lýstum viðtalstíma skólastjórans.
í sl. 15 ár höfum við sent mikið
af fjölrituðu eða prentuðu efni inn í
heimilin um þessi mál, og gefum nú
út hið eina tímarit um uppeldis- og
skólamál, sem til er í landinu (fyrir
utan málgagn kennarastétlarinnar)
Heimili og skóla. Ósagt skal látið
hvaða gagn hefir að þessu orðið, en
víst ætti það þó að vera betra en
ekki. Og það er ástæða til að hvetja
foreldra til að kaupa tímaritið, sem
ég nefndi. Það flytur marga þarf-
lega grein um þessi viðkvæmu og
merkilegu mál. Og árgangurinn kost
ar ekki meira en 2—3 vindlinga-
pakkar, eða aðeins 10 krónur.
Samfundir foreldra og kennara,
eða svonefndir foreldrafundir, geta
verið með ýmsu sniði, en markmið
þeirra er að sjálfsögðu bæði fræðsla
og kynning. Undanfarin ár höfum
við hér haldið fjölmarga slíka fundi,
ýmist sameiginlega með foreldrum
er áttu börn í þessum eða hinum ár-
ganginum, eða í sérstökum deildum.
Og nú í vetur höfum við nýlega lok-
ið fjórum slíkum fundum með for-
eldrum, er áttu börn í 1. og 2. bekk,
því að þar er þörfin mest fyrir við-
kynningu og gagnkvæman skilning.
Fyrirkomulag þessara funda hefir
jafnan verið það, að fyrst hafa ver-
ið flutt stutt fræðsluerindi, þá um-
ræður, og síðast hafa svo foreldrar
liaft tal af þeim kennara, er kenndi
barni þess eða börnurn.
Eg hygg að þessir fundir hafi
unnið rnikið gagn, þótt það verði
eigi mælt eður vegið. Og það er trú
mín að á hernámsárunum hafi þeir
unnið meira gagn en menn alinennt
grunar eða veittu eftirtekt.
Segja má að móðurmálskennslan
sé eitt höfuðviðfangsefni barnaskól-
anna, og þá fyrst og fremst lestrar-
námið. Því að þótt allmörg börn
komi dável læs í skólann, er þó all-
ur fjöldinn lítt eða ekki læs. Verður
þá að kenna mörgum í hóp og er þá
notuð hin svokallaða hljómkennslu-
aðferð, því að gömlu stöfunaraðferð
ina er ekki hægt að nota, er kenna á
mörgum í einu. En þar sem menn
eru nú fremur ókunnir þessari að-
ferð, en hinsvegar áríðandi að for-
eldrar hafi nokkurn skilning á þeirri
starfsaðferð m. a. vegna æfinga
barnsins heima), er mjög áríðandi
að þeir kynnist grundvallaratriðum
hennar. Fyrir því vill barnaskólinn
bjóða foreldrum til fræðslufundar
um þessi efni, sem haldinn verður í
kirkjukapellunni mánudaginn 9. des.
n. k. kl. 5 e. h.
Á þessurn fundi mun Egill Þor-
láksson kennari flytja stutt erindi
um uppeldismál, og Jón Þorsteinsson
kennari síðan útskýra hlj ómkennslu-
aðferðina, en hann er nú einn hinn
lærðasti kennari í þeirri grein.
Eg vil sérstaklega ráða þeim for-
eldrum, sem ungu börnin eiga í skól-
anum, að nota sér þetta, og ekki síð-
ur foreldrum þeirra barna, er koma
eiga í skólann í vor. Annars eru
vitanlega allir foreldrar velkomnir
meðan húsrúrn leyfir. En þess er
óskað að menn mæti stundvíslega.
Snorri Sigjússon.