Íslendingur - 11.08.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 11. ágúst 1948
ISLENDINSUR
5
Brestir í leppríkjabandalagi
#
Rússa.
Mótspyrna Títós gegn Kominform sýnir veruiega veilu í varn-
arvegg Rússa. Sú hugmynd, að fuUkomin eining ríki aiistan
jámtjaldsins, hefir beðið verulegan hniekki. — Ágreiningurinn
við Júgóslavíu er á allra vitorði. Ágreiningur við önnur banda-
lagsrílii er tennþá ekki opinber, len gæti orðið það hvenær sem
ler. — Lepprílii Rússa eru í sárri þörf fyrir dollara og vörur,
sem Rússar geta eklii séð þeim fyrir, og vera kann, að einingin
standist ekki þá þolraxm.
Brestur hefr nú þegar komið í
Ijós í hinu nýja heimsveldi
Rússa. Þessi brestur, sem varð-
ar Júgóslavíu, sem er í suðvest-
urhorni þessa heimsveldis, staf-
ar af misklíð, sem nú er komin
upp milli valdhafanna í Moskva
og Belgrad.
Tító marskálkur er sá fyrsti
af þjóðhöfðingjum kommúnista
utan Rússlands, sem hefir leyft
sér að svara herranum i Kreml
fullum há^si. Honum hefir hald-
izt það uppi, vegna þess að hann
stjórnar eina landinu í þessu
átta þjóða heimsveldi kommún-
ista, að Albaníu undantekinni,
sem hvorki hefir sameinleg
landamæxá með Rússsum, né
verður að þola rússneska her-
setu.
Tító barðist sjálfur til valda í
síðustu heimsstyrjöld, og hefir
mjög sterk tök á júgóslavneska
hernum, leynilögreglunni og
allri skipulagsvél júgóslavneska
kommúnistaflokksins. Allar aðr
ar kommúnistastjórnir í Austur-
Evrópu eru undir forystu
manna, sem hafa verið valdir í
Moskva. Flestum þeirra hefir
verið hjá'pað til valda af rauða
hernum. Þeir eru ennþá á
Moskvalínunni, eins og komm-
únistar í Frakklandi og á Ítalíu,
en sumir þeirra eru að verða
tregir í taumi.
Það sem er að gerast í Júgó-
slavíu er þýðingarmikið, ekki
aðeins fyrir hið nýja heimsveldi
kommúnista, heldm’ og fyrir
alla aðra. Sú skoðun, að Rússar
i'éðu yfir órjúfandi bandalagi
Austur-Evrópuþjóða, hefir
reynzt röng og nú fara vaxandi
vonir manna um það, að fleiri
veilur muni koma í Ijós og
veikja bandalagið enn meira, ef
þær njóta öflugs stuðnings Vest-
urveldanna.
Fjárhagsleg vandamál eru að
skjóta upp kollinum víðsvegar í
Austur-Evrópu, og þau freista
bandalagsríkja Rússa til þess að
reyna að ná samningum við
Vesturveldin. Möguleikar á efl-
ingu iðnaðarins eru mjög tak-
markaðir. Rússar kappkosta nú
að byggja upp hjá sér, og geta
því ekki birgt þessi ríki að vél-
um. Þær eru fáaiTegar hjá
Vesturveldunum, en Austux’-
Evrópuþjóðirnar geta ekki flutt
nægilega mikið út til þess að
boi’ga fyrir þær.
Öll þessi ríki, sem hafa ekki
verið með í Mai’shallhjálpinni,
eru í sárri þörf fyrir dollara. Til
þess að leysa út 50 milljónir
dallara af júgóslavnesku gulli,
sem Bandai’íkjamenn höfðu
fryst, neyddist Tító til þess að
ganga að skilmálum Bandaríkja
manna varðandi lcröfur þær,
sem þeir áttu á hendur Júgóslöv
um. Bi’ýn þörf fyi’ir aukin við-
skipti og lán getur senn neytt
aðrar Austur-Evrópuþjóðir til
þess að veita ívilnanir.
Inn’end mótspyrnuhreyfing í
Austur-Evrópuþjóðunum veikir
þessi bandalagsríki Rússa. Eitt
sönnunargagn þess er þrjóska
Títós gegn því að neyða júgó-
slavnesku bændui’nar þegar í
stað inn í samyrkjubú, þrátt
fyrir það, að Rússar hafi lagt
mjög fast að honum með það.
Tító óttast, að mótspyi’na gegn
því muni rýra hættulega mat-
vælabirgðir landsins. I öðrum
Austur-Evrópuríkjum hefir þjóð
nýtingu smáiðnaðar, smásölu-
vei’zlana og landbúnaðar verið
íi’estað af svipuðum ástæðum.
Kommúnistastjórnii’nar þurfa
ekki að óttast, að þeim verði
velt úr sessi, þar sem þær ráða
yfir lögreglunni og hernum. En
ahs staðar eru kommúnistar 3
miklum minni hluta, og í ófriði
við Vesturveldin þá rnyndu her-
ir leppríkja Rússa hafa litla þýð
ingu.
Undii’lægjuháttur stjórna
Austur-Evrópuríkjanna við
Rússa er óvinsæll af almenningi
og þar á meðal af mörgum
kommúnistum. Andstaða Títós
gegn Moskvavaldinu hefir aukií
vinsæ’dir hans heima fyrir. —
Jafnvel enn sterkari stuðning
við mótspyrnu gegn Rússum
mun að finna undir yfirborðinu
í Póllandi, Ungverjalandi og.
Rúmeníu, þar sem ríkir alda-
gömul andúð gegn Rússum.
Rígur milli þjóða, sem sums
staðar er aldagamall milli þess-
ara leppríkja Rússa, veikir hinn
trausta varnarvegg, sem Rússax
vildu mjög svo gjarna geta sýn1
Vesturveldunum. Deilur um
landamæri valda óvild milli Pól-
verja og Tékka, mifli Júgóslava
og Búlgara og milli Júgóslava og
ítalskra og austurrískra komm-
únista. Pólverjar, Tékkar og
Júgóslavarviljaveikt Þýzkaland
en kröfur þýzkra kommúnista.
um sterkt Þýzkaland njóta
stuðnings frá Moskva.
Yfirstjórn Rússa á þessu nýja
öryggissvæði þeii’ra í Austur-
Evrópu, sem er helzti ágóðahlut
ur þeirra úr síðustu heimsstyr-
jöld, verður nú að horfast í
augu við vaxandi örðugleika,
þar sem þessi f járhagslegu, póli-
tísku og þjóðernislegu vanda-
mál hlaðast upp. Það, sem gerzt
hefir í Júgóslavíu, getur orðið
til þess að víðar sjóði upp úr.
Með aðgerðum sínum hefir
Tító eyðilagt trúna á hina órjúf:
anlegu einingu þessa ríkjasam-
bands kommúnista. Jafnvel þótt
deilan við Júgóslavíu verði leyst
á friðsamlegan hátt, þá er hætt
við að þetta bandalag kommún-
| ista rnuni ekki verða eins órjúf-
andi heild og það virtist vera
síðastliðið ár.
Sagan af þvi sem hefir raun-
vei’ulega gerzt í Júgóslavíu sýn-
ir, hvers vegna Rússar eiga í
erfið’eikum með þessi bandalags
ríki sín. Júgóslavneska vanda-
rnálið byrjaði fyrir meira en sjö
mánuðum síðan.
Fjárhagslegir örðugleikar
fóru að ki’eppa að stjórn Títós
síðastliðinn vetur. Fimm ára á-
ætlunin gekk illa. Bændurnir
framleiddu ekki næg matvæli.
Vei’zlun á svörtum markaði dró
vörur frá þeim neytendum, sem
urðu að sæta því einu, sem þeir
gátu fengið út á skömmtunar-
seðla. Framleiðslan var á eftir
áætlun. Rússar gátu ekki séð
landinu fyrir vélum til þess að
efla iðnaðinn nægilega.
Klofningur kom upp í júgó-
slavneska kommúnistaflokkn-
um út af því, hvei’nig ætti að
! ráða bót á þessum vandamálum.
Hópur óánægðra manna reis
upp undir forystu tveggja
manna úr hinni sjö manna
„Politburo" Títós. Báðir höfðu
þeir barist við hhð hans í mót-
spyrnuhreyfingunni í síðustu
heimsstyrjöld.
Annar þeirra var Andi’ija
Hebrang, forseti ráðs þess, sem
gerir áætlanir um ríkisbúskap-
inn í heild, en hinn var Sreton,
Zujevich, fjái’málaráðheri’a. —
Hann gekk næst Tító að vin-
sældum af júgóslavnesku for-
ingjunum og var auk þess vitað,
að hann væi’i góður vinur Molo-
tovs, utanríkisráðheri’a Rússa.
Þessir rnenn lögðu fast að
Tító, að hann þvingaði fram í
skyndi þjóðnýtingu smáiðnaðar-
ins og smásöluverzlunarinnar
og kærni þegar á a’gerum sam-
yrkjubúskap. Fylgismenn Títós
beittu sér gegn þessum tillög-
um. Þeir héldu því fram, að það
yrði að koma samyrkjubúskap
á smám saman. Einnig fullyrtu
þeir, að ekkert lægi á að þjóð-
nýta smáiðnað og smásöluverzl-
un, vegna þess að stói’iðnaður-
inn hefði þegar verið þjóðnýtt-
ur.
Brátt fór vaxandi óbein íhlut-
un Rússa í þessa deilu. Júgó- .
slavneska leynilögreglan, fékk
brátt sannanir fyrir því, að
sendimenn Rússa voru að skrá-
setja kommúnista til njósnar-
starfsemi og hvetja aðra til
þess að styðja Zujevich-
Hebrang tillögurnar. Þetta varð
til þess að OZNA, júgóslavneska
öryggislögreglan, tók að gefa
rúsneskum sendimönnum ná-
kvæmar gætur.
Sumir af fylgismönnum Títós
hófu gagni’ýni á því, að fjár-
hagsleg aðstoð frá Rússum hefði
brugðizt. Einnig heyrðust radd-
ir, sem gagnrýndu önnur atriði
1 stjórnarstefnu Rússa. Líkur
benda til þess, að fram hafi kom
ið ti'Iögur um að leita aðstoðar
úr vestri, með því að fá þar lán
og aukin viðskipti.
Fjárhagslega hliðin hvarf þó
fijótt í skuggann fyrir ágrein-
ingnum um það, hvoi’t það væri
Moskva eða Belgrad, sem ætti
að ráða.
Tító reyndi mjög að fá fyrir-
liða andstæðinganna til að hætta
gagnrýni sinni, þótt þeir nytu
stuönings frá Moskva. 1 janúar
s. 1. þá var Hebrang sviptur
æðstu völdum yfir fjárhagsmál-
efnum ríkisins og lækkaður nið-
ur í það að vera ráðherra yfir
léttum iðnaði. Hinsvegar var
Zujevich veitt ný nafnbót, ef til
vill í von um að vinna þannig
stuðning hans.
Rússar hugðust nú knýja Titó
til hiýðni. Hinn 20. marz sendi
miðstjói’n kommúnistaflokks
Sovétríkjanna bréf til miðstjórn
ar kommúnistaflokksins í Júgó-
slavíu, þar sem stefna Títós var
gagnrýnd harðlega og tillögur
þeirra Zujevich og Hebi’ang
studdar. Deilt var á Tító fyrir
það að láta halda uppi gagnrýni
innan kommúnistaflokks síns.
Svipuð bréf voru, að undirlagi
Rússa, send til Júgóslavíu frá
kommúnistum í Póllandi, Ung-
vei’jalandi, Tékkóslóvakíú, Rúm-
eníu og Búlgai’íu.
Tító svaraði í íxijög ákveðnu
bréfi, sem hann sendi til Moskva
i apríl, Hann neitaði þar ákær-
um Rússa og varði stefnu sína,
sem hann kvað henta bezt júgó-
slavneskum aðstæðum, enda
væri hún ekki ósami’ýmanleg
kenningum Marx og Lenins.
Til þess að kippa fótunum
undan andstæðingum sínum, fyr
irskipaði Tító samtímis að þjóð
nýta þegar í stað smáiðnaðinn
og smásöluvei’zlunina. Þá var
nýr kornskammtur lagður á
sjálfstæða bændur til þess að
neyða þá, sem börðust í bökk-
um, til þess að ganga inn í sam-
vinnufélagabúin, sem i Júgó-
slavíu koma í stað samyrkjubú-
anna.
Andstæðingar Títós bi’eyttu
nú afstöðu sinni og snerust gegn
þessum ráðstöfunum. Þeir héldu
því fram, að þessar aðgerðir
hefðu ekki verið undirbúnar á
réttan hátt og að vörudreifingin
um landið myndi öll lenda í
liandaskolum. Moskvavaldið
studdi þessa andstöðuhreyfingu
enn.
í kjölfar þessa fylgdi hreins-
un. Zujevich og Hebrang voru
báðir reknir úr ráðuneytinu
þann 6. maí og settir í fangelsi.
Sneixnna í júní var Zujevich
sviptin’ hinni nýju nafnbót. —
Ostaðfestar fi’egnir herma, að
Hebrang hafi verið dæmdur
leynilega og tekinn af lífi í júní-
lok.
Meðan á þessu gekk komu ný
og harðorðari bréf til Belgrad
frá Moskva fyrst 4. og síðan 20.
maí. Þegar Tító andmælti þeim
feinnig, þá var boðað til ráð-
stefnu hjá Kominform síðast í
júní til þess að rannsaka ákær-
ur Rússa á hendur Tító.
Árangúi’inn af þessu varð sá,
að Júgóslavíu var vikið úr Kom-
inform. Tító neitaði að senda
fullti’úa á ráðstefnuna í Búkar-
est. Kominfoi’m komst að niður-
stöðu, sem var í fullu samræmi
við ákærur Rússa. Tító var
víttur fyrir það að hafa ekki
tekið gagnrýni Rússa til greina.
Skoi’að var á „sanna“ kommún-
ista í Júgóslavíu að þvinga fram
stefnubreytingu hjá Tító, en ef
það tækist ekki, þá að víkja hon
um og helztu fylgismönnum
hans frá völdum og setja aðra í
þeii’ra stað.
Þai’na sauð alveg upp úr. Tító
neitaði að láta skipa sér fyrir.
Hann véfengdi rétt Kominform
til þess að beina fyrirskipunum
til hans. Hann vai’ði aðstöðu
sína sem kommúnisti og fullyrti,
að hann vildi halda nánu sam-
bandi við Rússa. Síðar leitaði
hann til Stalins sjálfs og bað
hann að beita sér gegn ákvörð-
unum Kominfox’m. En eins og áð
ur þá mótmælti hann allri gagn-
í’ýni Rússa á stjórn sinni. —
Helztu foi’ingjar júgóslavnesku
íákisstjórnarinnar, þar á meðal
Edward Kardelj, varaforsætis-
ráðherra, veittu Tító stuðning
sinn gegn Moskvavaldinu.
Afleiðing alls þessa er sú, að
Vestui’veldin vita nú, að það eru
brestir í varnarblökk Sovétríkj-
anna. Leppríki Rússa vita það
nú, að það er mögulegt fyrir
þau að þi’jóskast gegn Moskva-
valdinu og komast upp með
það. Ráðamennirnir í Kreml
vita það nú, að þeir hafa ekki
haldið í’étt á málunum, og að
þeir hafa stofnað í hættu helzta
vinningi sínum frá síðustu
heimsstyi’jöld, það er að segja
sameinaðri Austur-Evrópu í eitt
Framháld á 6. síðu.