Íslendingur - 31.08.1949, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 31. ágúst 1949
ÍSLENDINGUR
3
Vandræði Sócialismans
Eftlr Alfrid Edrards
t'Höfundur greinar þessarar es
brezkur verkamannaflokksþingmað-
ur, er var rekinn úr flokknum, þeg-
ar hann mótmælti frekari þjóðnýt-
ingu).
Allt til ársins 1945 dreymdi mig,
líkt og alla starfsbræður mína í
verkamannaflokknum, um réttlátari
og farsælli heim, er socialisminn
myndi veita okkur. Við höfum nú
setið að völdum í nær því 4 ár. Við
höfum þjóðnýtt mikinn hluta iðnað-
ar okkar og skipulagt rækilega það
sem eftir er. Eg hefi eytt mörgum
árum í umræður um galla séreigna-
skipulagsins, og ég fell ekki frá
þeirri gagnrýni, en nú höfum við
séð bæði kerfin virka samtímis, og
sá maður, sem ennþá heldur því
fram, að Socialisminn geti bætt úr
göllum Gapitalismans, er vissulega
starblindur. Socialisminn stenzt alls
ekki í framkvæmd. Við verðum að
leita uppi einhverja aðra leið til úr-
bóta á göllum einkaframtaksins —
því að við megum ekki afnema það.
Við, socialistar, höfðum gert okkur
skrá yfir alla galla séreignaskipulags-
ins. Við héldum, að iðnaðurinn væri
þá glötuninni vís sökum skorts á
skipulagningu, að eigendurnir væru
heimskir, að höfuðgallinn væri
gróðavon einstaklingsins. Við trúð-
um því, að þegar við skipulegðum
iðnaðinn með það meginsjónarmið
fyrir augum að framleiða frekar
fyrir nothæfnina, en gróðavonina,
þá myndi verkamaðurinn verða
frjáls maður, er lifði í allsnægtum.
Sökum þessa þjóðnýttum við Eng-
Iandsbanka, járnbrautirnar, kola-
námurnar, orkuverin og heilbrigðis-
málin. Og nú höfum við loks í
hyggju að þjóðnýta stáliðnaðinn.
Áður en við köstum teningnum, er
afræður það, þá skulum við athuga
fyrst kolanámurnar undir socialisma
og stáliðnaðinn undir kapítalistisku
fyrirkomulagi. Við vitum vissulega,
að kolaiðnaðurinn, þegar hann var
i einstakra manna eigu, var engin
fyrirmynd. Ástandið var ákaflega
ískyggilegt, og landið þarfnaðist
sem allra mestar framleiðslu. Þess
vegna tók Verkamannaflokkurinn
námurnar og lagði þær undir ríkið,
veitti 20 milj. punda til endurbóta á
þeim, svo að afköstin hjá hverjum
einum námumanni yrðu sem allra
mest. Samt sem áður varð afrakstur
námanna á tímabilinu jan.—okt.
1948, þrátt fyrir auknar tæknilegar
endurbætur, 158,000 tonnum minni
á viku en 1938, og nú rann ágóðinn
ekki í vasa gírugra kapítalista, held-
ur voru þetta „þjóðarkol“.
Er námumaðurinn ekki ennþá
þræll launa sinna? Hann vinnur enn
þá fyrir kaupi. Hann er ennþá und-
irgefinn húsbónda sínum. í stað
þess að vinna fyrir hóp af hluthöf-
um, vinnur hann nú hjá hinum
geysistóra, óskapnaðarlega fjölda,
er kallasl „þjóðin“. í stað þess, að
áður fyrr var það framkvæmdastjóri
námunnar, sem hafði úrskurðarvald
í öllum málum, er henni viðkomu,
þá hefir nú skrifstofustjóri tekið
sæti hans, og sá þorir hvorki að
segja já eða nei, án þess að ráðfæra
sig og leggja málið í úrskurð há
yfirvaldsins, Kolaráðs ríkisins. Flest
iðnfyrirtæki í eigu einstakra manna
hafa aukið afköst sín, en með kolin
er það þveröfugt. Þegar Emanuel
Shinwell var fluttur úr eldsneytis-
málaráðuneytinu og fengið hermála-
ráðuneytið í staðinn, henti Winston
Churchill gaman að því og sagði,
að það væri góður fyrirboði, því að
þegar hann var yfirmaður námanna,
fengum við engin kol, og nú er von
til þess, að við fáum ekkert stríð.
Við skulum ekki furða okkur á að
allt, sem ríkið kemur nálægt, staðn-
ar jafnskjótt. Ástæðan til þessa er
augljós. í fyrsta lagi eru kolanám-
urnar nú undir aumri stjórn em-
bættismanna, sem hefir verið inn-
. prentað að taka ekki neinar ákvarð-
anir, er myndu ekki falla í smekk
yfirmanna þeirra. Slíkt er ófært í
iðnaðinum, þótt það geti gengið á
stj órnarskrifstof um.
í öðru lagi framleiðir námumað-
urinn ekki meira, aðeins sökum þess,
að hann vinnur fyrir socialistiska
stjórn en ekki kapitalistiskan verk-
smiðjueiganda. Menn leggja líf sitt
í hættu fyrir háleitar hugsjónir, en
það er augljóst, að þeir leggja harð-
ar að sér við vinnu, aðeins ef von
er um meiri ágóða. Og Verkamanna-
stjórnin hefir lýst því yfir, að hún
taki ekkert tillit til gróðahvatarinn-
ar.
Þegar flokkurinn lýsti því yfir, að
hann hygðist þjóðnýta stáliðnaðinn
eftir þá reynslu, er við höfum haft
af þjóðnýtingu námanna, þá mót-
mælti ég — og var rekinn úr flokkn-
um. Eg hélt því frain, að það mundi
vera stórkostlegur efnahagslegur
glæpur að fá þenna mjög svo þróaða
og blómstrandi iðnað í hendur þeim
mönnum, er hafa farið svo með
kolanámurnar. England mundi vel
geta þolað, að þeir menn færu frá
völdum, sem heimta algjöra þjóð-
nýtingu stáls sem annars, en það
mun ekki geta afborið þjóðnýtingu
stáliðnaðarins.
Verkamannaflokkurinn í Bretlandi
virðist standa í þeirri einkennilegu
trú, að ríkisstjórnin búi yfir ein-
hverj um töframætti skipulagningar-
innar. Samfara þessu er svo sú kór-
villa að halda, að iðnaðarrekstur
einstakra manna sé algjörlega skipu-
Iagslaus.
Hugmynd þessara herra um skipu-
lagningu virðist vera sú að setja ein-
hvern ungan mann eða konu, er kem
ur beint úr Hagfræðiskóla Lundúna,
án nokkurrar hagnýtrar reynslu, yfir
marga okkar beztu iðnfræðinga. Við
skulum bera socialistiska skipulagn-
ingu saman við t. d.Ford bílaverk-
smiðjurnar, sem eru stærri en allur
bílaiðnaður Bretlands. Meðan á
stríðinu stóð, skoðaði ég Ford flug-
vélaverksmiðj u í Willow Run U.S.A.
Þar var mér sagt, að ein af þessum
risastóru fjögurra hreyfla flugvélum
væri fullgerð á hverri klukkustund.
Það virðist harla ótrúlegt, 35,000
hlutir, er setja þurfti saman með
feikilegum hraða og nákvæmni. Rétt
áður hafði ég séð skilti, er á var letr-
að: Flugvél þessi mun verða tilbúin
kl. 3.15, svo að mér datt í hug að
vita hvort áætlunin stæðist. Þegar
stundin nálgaðist bað ég leiðsögu-
mann minn að fara með mig inn í
vélasalinn. Skyndilega opnuðust
stórar dyr, og inn rann hin fullgerða
B-29. Eg leit á klukkuna. „3,16“,
sagði ég, og ætlaði að fara að bæta
við: Sú er stundvís, en leiðsögumað-
urinn varð á imdan og sagði: Úrið
yðar er einni mínútu of fljótt, herra.
— Það voru engir viðvaningar, er
sáu um skipulagninguna þarna. Við
erum smám saman að komast að
raun um, að menn þeir, er stjórnuðu
iðnaðinum áður en ríkið lagði hann
undir sig voru ekki algjör fífl. Þeir
höfðu dálitlar gáfur, einmitt þær
gáfur, sem nauðsynlegar eru í iðn-
aðarrekstri. Lítum nú á kolin til
samanburðar. Ríkið á nú námurn-
ar. Verkamannaflokkurinn myndar
nú stjórn ríkisins. Verklýðsfélögin
eru kjarni flokksins svo og námu-
mannasambandið, sem Arthur Horn-
er stjórnar, en hann er kommúnisti
og hefir lýst því yfir, að ef England
lendi í stríði við Rússland, þá muni
engin kolavinnsla eiga sér stað.
Verkamannastjórnin skipar yfir-
menn liinna ýmsu iðngreina, og þar
af leiðandi finnur maður t. d. sem
yfirmann stórs kolavers leigubíl-
stjóra, er orðið hafði formaður fag-
félags síns og komizt þannig í áhrifa
stöðu hjá stjórninni. Hann hefir án
efa haft hæfileika til formannsem-
bættis í fagfélagi sínu, en alls enga
til þess að stjórna kolaiðnaðinum.
Hvernig gat okkur nokkurn tíma
dotlið í hug, að við það að skipt
var um eigendur fyrirtækjanna, þau
tekin af þeim, er byggt höfðu þau
upp frá byrjun og fengin í hendur
mönnum, sem aldrei höfðu afrekað
neitt slíkt, myndi auka velferð verka
mannsins?
Mér varð það smám saman ljóst,
að stefna brezka Verkamannaflokks-
ins í þessum málum var jafn barna-
leg og ekkert hefði skeð síðustu 50
árin, og verksmiðjueigendurnir væru
ennþá sömu harðstjórarnir. Vinna
fyrir alla er ekki síður nauðsynleg
atvinnurekandanum en verkamann-
inum. Mér skildist, að mestur hluti
kaupendanna að unninni vöru er
verka- eða launafólk, og ef lítil
vinna er fyrir hendi, þá hlýtur salan
að hraðminnka. Það sem markar
velgengni Bandaríkjanna eru há laun
og mikill ágóði.
Annað hvort verður það að vera
ágóði fyrir alla eða engan. Verka-
mannaflokkurinn hefir þjóðnýtt sam
göngutækin, — járnbrautirnar og
önnur flutningatæki. Eg spurði
Alfred Barnes, skrifstofustjóra í
saingöngumálaráðuneytinu, hvers
vegna þeir hefðu þjóðnýtt alla flutn-
Er Hermann G.
fallinn í ónáð?
Kommúnistar hafa ákveðið fram-
boð Magnúsar Kjartanssonar, rit-
stjóra og ábyrgðarmanns Þjóðvilj-
ans, í Hafnarfirði, þar sem Hermann
Guðmundsson fyrrv. forseti Alþýðu-
sambandsins var boðinn fram af
þeirra hálfu við síðustu kosningar.
Láta kommablöð í ljós, að hann hafi
verið ófáanlegur til framboðs. Ýms-
ir velta því fyrir sér, hvort rétt sé
frá skýrt hjá þeim, og að Hermann
sé farinn að veikjast í trúnni, eða að
hann sé „fallinn í ónáð“, síðan hann
neitaði að beita ofbeldi og lögleysum
á síðasta Alþýðusambandsþingi.
Höll sumarlandsins
á uppboði.
Nýlega hefir húseign H. K. Lax-
ness, Glj úfrasteinn í Mosfellshreppi,
ásamt tveim bifreiðum hans, verið
auglýst til sölu á nauðungaruppboði
vegna vangoldinna skatta til ríkis-
sjóðs árið 1947, að upphæð kr.
224811.00. Tildrögin eru þau, að
Mosfellshreppur gerði rithöfundin-
mn að greiða yfir 1100 krónur í
skatta, en hann vildi ekki við una
og kærði til yfirskattanefndar. Hækk
aði hún álagða skatta í ca. 40000,00
kr., og kærði þá Laxness til ríkis-
skattanefndar, sem áætlaði skatta
hans svo sem áður segir. Ástæðan
virðist vera sú, að skattanefndirnar
hafi litlar upplýsingar getað fengið
um tekjur Laxness af útgáfu „Sjálf-
stæðs fólks‘ í Bandaríkjunum. En
inga og samgöngur með bílum einn-
ig. Hann svaraði: „Mér var ráðið
til þess, því að annars myndum við
aldrei verða færir uin að keppa við
bílaflutningana með þjóðnýttum
j árnbrautum.“
Við getum með þannig tiltektum
varnað allri annarri samkeppni að
komasl að, en slíkt er áreiðanlega
ekki Ieiðin til hagsældar. Socialistisk
fyrirtæki munu ávallt misheppnast,
því að það er ekki hægt að benda á
þennan eða hinn manninn og segja:
„Þú ált að stjórna kvikmyndaiðnað-
inum.“
Þegar stjórnmálamennirnir velja
forystumenn hins þjóðnýtta iðnað-
ar, þá velja þeir stjórnmálamenn.
Stjórnmálasigur þýðir þá vel launað
og áhrifamikið starf. Þannig gengur
það til í Englandi núna, og engin
breyting virðist vera í aðsigi.
Afleiðingin af þessu öllu hlýtur
að virðast ógnarleg þeim, sem von-
aðist eftir, að socialisminn gæti
skapað betra og réttlátara þjóð-
skipulag. Við getum aðeins öðlast
þá hagsæld, er við vonuðumst eftir
með mikilli vinnu, en sú vinna staf-
ar aðeins af tveim ástæðum, gróða-
voninni — er socialisminn afneitar,
og svipuhöggunum, er dynja á baki
vinnuþrælanna — eins og í Rúss-
landi.
þarna er jafnframt um stórfellt
gj aldeyrismál að ræða, þar sem þýð-
inrgarréttur hefir verið greiddur í
| dollurum. Mál þetta hefir vakið
, mikla eftirtekt, enda mun eins dæmi,
| að maður, sem kærir 1100 króna
! skatt fái hann hækkaðan upp í
225000 krónur. Mun málið koma fyr
ir Hæstarétt, og þar ætti að verða
brugðið yfir það „ljósi heimsins.“
Karl í Koti
fagnar ,,stjórunum".
í Tímanum 25. þ. m. birtist grein
eftir einhvern Karl í Koti, þar sem
hann ræðir fyrirhugaðar kosningar
til Alþingis í haust. Telur hann sér
vera það sérstakt gleðiefni, að eitt-
hvað af nýjum kröftum verði nú í
kjöri fyrir Framsókn, enda væru
margir hæstánægðir með, að all-
margir þeirra eldri „hefðu fengið að
hvíla sig í þetta sinn“. Fagnar Karl
einkum 5 nýjum mönnum, 1 bónda,
1 kennara, 1 skólastjóra, 1 ritstjóra
og 1 framkvæmdastjóra. Fjórir þess-
ara nýju manna eru embættismenn
og „stjórar“, en aðeins einn bóndi.
Skyldi þessi Karl ekki hafa sjálfur
með höndum eitthvert „stjóra-
starf“, og sé að fagna kollegum sín-
um í greininni.
Tala fótt
um Tító.
Það vekur furðu sumra, hversu
lítið kommúnistablöðin hér á landi
leggja til málanna í Títódeilimni
svonefndu, eða yfirlýsinga þeirra,
sem Stalin og Tító eru öðru hverju
að gefa varðandi sambúð þjóða
sinna. En þetta ætti að vera auð-
skilið. Vegna trúrrar þjónustu við
Kominform og Stalin geta forsprakk
ar kommúnista ekki látið í ljós
samúð með Tító, og vegna hrekklít-
illa kjósenda þeirra víðsvegar um
land, sem lagt hafa trúnað á fagur-
gala þeirra um ættjarðarást og lýð-
ræðishneigð, mega þeir heldur ekki
opinbera sig sem andstæðinga Títós,
sem telur sig meta meira heill Júgó-
slavíu en Rússlands, því að slík upp
Ijóstun mundi reynast þeim þung í
fangi við kjósendaveiðar fyrir
haustið. Þess vegna er þögnin þeim
hentust.
Verzlun hjó einum
heitir brask hjó öðrum.
Maður, sem nefnir sig Þorkel
kröflu ritar nýlega í Tímann um
verzlunarmál og kvartar þar yfir því,
að kaupfélag eitt, er hann nafngrein-
ir, hafi ekki fengið nægilegt bygg-
ingarefni til að fullnægja þörfum
viðskiptamanna sinna. Verði þeir
því að „knékrjúpa“ heildsölunum til
að fá það sem vantar, og sé þannig
„brask“ heildsalanna verndað á
kostnað alþýðu manna. M. ö. o.: Það
sem höf. kallar verzlun, þegar kaup-
félag á í hlut, heitir brask, þegar
kaupmaður selur honum vöru, og
getur hann þess þó ekki, hvort var-
an sé dýrari hjá heildsalanum. Ann-
ars er það ekkert einsdæmi, að verzl-
anir geti ekki fullnægt eftirspurn eft-
Framh. á 6. síðu.