Íslendingur - 15.11.1950, Blaðsíða 2

2
ÍSLENDINGUR
Miðvikudagiir 15. nóv. 1950
Útgefandi: Útgáfufélag íslendings.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Tómas Tómasson.
Auglýsingar og afgreiðsla:
Svanberg Einarsson.
Skrifstofa Gránufélagsgata 4.
Sími 1354.
PrenlsmiSja Björns Jónssonar h.j.
_
Friðarsókn heima
sg eriandis
Friðarsókn kommúnista um heim
allan, sem hófst með undirskrifta-
smölxm undir Stokkhólmsávarpið og
innrás kommúnistaherja inn í lýð-
veldið S.-Kóreu, hefir nú beinst í
enn aðrar áttir. „Friðarhreyfing“
kommúnista hefir nú ákveðið að
láta til skarar skríða í horgarastyrj-
öldinni í Indó-Kína, og þá hafa þeir
einnig með „friðardúfuna“ í broddi
fylkingar hafið innrás í hið einangr-
aða háfjallaland Tíbet og kveðast nú
munu „frelsa“ það undan oki
„heimsveldastefnunnar og kapítal-
ismans“. Þá hafa kínverskir komm-
únistar nú einnig tekið virkan þátt í
styrjöld kommúnista gegn Samein-
uðu þjóðunum í Kóreu. Það er
furðuleg ósvífni að hefja hverja
árásarstyrjöldina á fætur annarri á
sama tíma og þeir veifa framan í
heiminn „friðarávarpinu“ og reyna
með hinum furðulegasta áróðri að
fá' menn til þess að undirrita það
Plagg-
*
En það er ekki einasta, að komm-
únistar út um heim berjist hat-
rammri baráttu gegn frjálsum lýð-
ræðisþjóðum og geri þetta undir
merki „friðar og sameiningar“. Hér
heima hefir hið fjarstýrða kommún-
istaflokksbrot háð sams konar bar-
áttu gegn sinni eigin þjóð. Þeir
börðust með hnúum og hnefum gegn
því, að togaraflota landsmanna yrði
komið á veiðar. Þeir heimtuðu
áframhald togaraverkfallsins í blöð-
um sínum á sömu s'ðu og þeir birtu
tölurnar um gjaldeyristapið, sem
þjóðin yrði fyrir vegna verkfallsins.
í þessari baráttu þeirra, sem hafði
ljóslega öll einkenni þeirrar stefnu,
sem kommúnistar telja sér sigur-
stranglegasta, að grafa undan og
eyðileggja fullkomlega efnahags-
kerfi þjóðanna og grafa undan vel-
megun almennings, unnu þeir til
þess að heyja með einstaka „sigra“,
þeim tókst að koma í veg fyrir að
verkfallinu yrði lokið fyrr en ella
hefði auðnast. Þessum sigrum sínum
fögnuðu málgögn kommúnista ákaf-
lega. Þeim þótti sem þau eygðu nú
hið langþráða mark, að atvinnu- og
fjárhagslíf þjóðarinnar kæmist full-
komlega í gtrand. {
En kommúnistarnir biðu loka-
ósigurinn. Þjóðin sigraði að lokum;
hún gat umflúið þau örlög að verða
niðurrifsstefnu alheimskommúnism-
ans að bráð.
Hver verða örlög
Gróðrarstöðvarinnar?
Gróðrarstöðin á Akureyri er nú
senn hálfrar aldar gömul. Var land-
ið í heimastöðinni tekið til ræktun-
ar 1903 og fyrstu trj áplönturnar
munu hafa verið gróðursettar þar
1904. Er því stöðin að verða mjög
merk heimild um vöxt og viðgang
margra trjá- og runnategunda hér á
Norðurlandi. Hygg ég, að í stöðinni
muni vaxa um 4 tegundir erlendra
trjáa og runna, auk allmargra teg-
unda fjölærra erlendra garðplantna.
Var stöðin um mörg ár svo að segja
eini staðurinn á Norðurlandi, sem
ræktaði garðplöntur til sölu fyrir al-
menning. Munu því flestir eldri
skrúðgarðar á Norðurlandi eiga
þangað rót sína að rekja í orðsins
fyllstu merkingu. Það er því engin
furða þótt mörgum garðunnendum
sé hlýtt til Gróðrarstöðvarinnar, og
láti sig nokkru skipta örlög hennar
nú, er svo virðist sem hún sé hálft í
hvoru orðin forsvarslaus, er Rækt-
unarfélagið sjálft liggur í dauða-
teigjimum, og aðeins eftir að koma
eignunum í lóg, en þær munu hafa
numið í árslok 1949, samkvæmt bók-
færðu verði, hvorki meira né minna
en tæpum fjórðungi úr milljón, en
eru sennilega að minnsta kosti hálfr-
ar milljónar virði. — Auðurinn vex,
en grasið grær í götunni heim að
bænum —.
Eins og kunnugt er hefir Ræktun-
arfélag Norðurlands „leigt alla
starfsemi sína“ einu af Reykjavíkur
ráðunum, svokölluðu Tilraunaráði,
hvort eitthvert ráð er yfir því veit
ég ekki, en Gróðrarstöðin mun nú
verða undir „kommandó“ þessa ráðs
næstu árin. Verður ekki séð af með-
ferð þess á Gróðrarstöðinni síðan
það tók við, að um neina stefnu-
breytingu á meðferð og rekstri
stöðvarinnar sé að ræða, en það er
vitanlegt að hún hefir um allmörg
undanfarin ár verið í sífelldri niður-
níðslu. Hirðingu hefir hrakað, og
gróður allur verið látinn vaxa í
skipulagslausum hrærigraut. Hefir
til dæmis allmikið af verðmætum
barrtrjám eyðilagst eða stórskemmst
vegna þess að hraðvaxnari lauftrjám
hefir verið leyft að vaxa þeim yfir
höfuð, og í fáum orðum sagt, stöð-
in yfirfyllt á stórum svæðum gagns-
litlum ruslaragróðri, flækjum og
bendum ýmissra tegunda, sem ekki
eiga saman og ekki þrífast saman.
En eftir afstöðu kommúnista til
þessa verkfalls hljóta augu þeirra,
sem ef til vill hafa hingað til litið
góðlátlega til starfsemi þess flokks,
að hafa opnast fyrir því, hver hinn
raunverulega stefna þeirra er, og að
öllum þeim, sem unna frelsi og lýð-
ræði, sé nauðsyn að vinna ötullega
saman gegn áhrifum þeirra, hvar
sem þeirra kann að gæta að nokkru.
En innan um þetta, þar sem skilyrði
eru skárri, eru svo allmargir mjög
markverðir einstaklingar af ýmsum
tegundum, svo sem t. d. hlynur, se-
drusviður o. fl. o. fl., sem sumar
hverjar a. m. k. eru tæpast til ann-
ars staðar á landinu. Auðvitað er
þetta allt ónafngreint. Eina nafn-
spjaldið, sem til mun vera í stöð-
inni er á Gróðrarstöðinni sjálfri.
Það er eina sjáanlega endurbótin hjá
Tilraunaráði á Gróðrarstöðinni. Það
fyrsta, sem þyrfti að gera stöðinni
til bjargar og endurbóta, væri að
hreinsa burtu rusl a. m. k. helming-
inn af öllum gróðri á stórum svæð-
um í stöðinni. Auðvitað má ekki
gera þetta holt og bolt og er mikið
vandaverk. En væri þetta gert t. d. á
svæðinu frá íbúðarhúsinu og út að
verkfærahúsinu skapaðist dýrmætt
land til uppeldisreita eða annarra
nota, með hæfilegum skugga og
skjóli, og betri skilyrði til hirðing-
ar og þroska þess gróðurs, sem
þarna væri látinn vaxa.
En fyrst af öllu þurfa ábyrgir að-
ilar að gera sér ljóst, hvaða hlut-
verki Gróðrarstöðin á að gegna í
framtíðinni, og haga svo umbótum
á stöðinni í samræmi við það.
Skal nú vikið nokkrum orðum að
þeim verkefnum, sem stöðin virðist
sérstaklega vel tilfallin að rækja í
framtíðinni, en sennilega yrði af-
farasælast að slíta hana úr tengslum
við hinar umfangsmiklu landbúnað-
arframkvæmdir og tilraunir, sem nú
og á undanförnum árum hafa verið
reknar í sambandi við Gróðrarstöð-
ina eða jafnhliða henni.
í fyrsta lagi mætti hugsa sér að
stöðin yrði rekin sem uppeldisstöð
— gróðrarstöð — líkt og var fram-
an af árum. Framleiði trjáplöntur,
skraut- og berjarunna og margs kon-
ar eftirsóttar garðjurtir. Ef til vill
væri líka hægt að reka frærækt í
sambandi við þennan gróður. Mun
full þörf fyrir þessa starfsemi enn
fyrir hendi og verður svo framvegis.
Markaður mikill á Akureyri einni,
en skilyrði til plöntu uppeldis í stöð-
inni frábærlega góð, og legan hin
ákjósanlegasta. Gæti stöðin tví-
mælalaust borið sig fjórhagslega
með þessum rekstri, enda væri ekki
um neina teljandi tilraunastarfsemi
að ræða og umbætur á stöðinni
gerðar með þetta fyrir augum.
I öðru lagi gæti stöðin verið rekin
sem hrein tilraunastöð í trjárækt og
almennri garðyrkju, matjurta- og
blómarækt. Mætti þá og ætti saman,
að hafa garðyrkjunám í sambandi
við stöðina, enda væri hún ekki
rekin sem verzlunarfyrirtæki, en að
sjálfsögðu mætti þó hafa nokkrar
tekjur af ræktuninni, en fjárþörfin
færi hins vegar eftir því, hve um-
fangsmiklar tilraunirnar væru. Verð-
ur samt ætíð að-gæta þess að vernda
það af núverandi gróðri, sem ein-
hvers virði er, hvaða verkefni sem
stöðin tekur fyrir. Hefir áður verið
vikið að því efni.
í þriðja lagi gæti verið um það
að ræða að hætt yrði allri frekari
starfsemi í stöðinni, en hún ein-
göngu varðveitt sem sýnis reitur.
Mundi það þó kosta allmikið fé að
standsetja stöðina sem slíka og
halda henni við á sómasamlegan
hátt, en verst væri þó að geta ekki
notað hin ógætu ræktunarskilyrði,
sem stöðin hefir upp á að bjóða.
Hitt væri miklu nær að breyta stöð-
inni í grasagarð — bótaniskan garð
— þar sem fyrst og fremst væri
safnað saman öllum íslenzkum
plöntutegundum, og með tímanum
sem flestum tegundum heimskauta-
landanna, svo og öðrum tegundum
hlýrri landa eftir ástæðum, en sér-
grein garðsins ætti að vera sem sagt
„artiskar“ tegundir. Yrði þá Akur-
eyri fjölsóttur bær um sumarmánuð-
ina, ef ekki þyrfti annað en skreppa
þangað til þess að sjá t. d. sýnishorn
jurtaríkis Grænlands, Norður-
Alaska og Síberíu. En grasagarður
getur verið meira en gamanið eitt.
Hann getur verið undursamlegur
lifandi skóli, vísindaleg stofnun,
sem unnið getur að bættum þjóðar-
hag á margan hátt, t. d. því að leyta
uppi og innleiða hér á landi verð-
mætar plöntur fyrir íslenzkan land-
búnað, garðyrkju eða skógrækt. Ef
til vill gæti Ræktunarfélag Norður-
lands ekkert þarfara gert með sínar
miklu eignir áður en það leggst til
hinztu hvíldar, ef það eiga að vera
örlög þessa merka félagsskapar, en
koma upp eða stofna til grasagarðs
í Gróðrarstöðinni á Akureyri. En
vitanlega þarf Ræktunarfélagið ekki
að líða undir lok og á ekki að gera
það, þótt félagið vegna breyttra við-
horfa, snúi sér að nýjum viðfangs-
efnum, svo sem grasagarði (bótan-
iskum garði). Hitt mundi nær sanni
að nýtt líf færðist í félagið og nýir
kraftar verða leystir úr læðingi. Það
væri ekki svo hættulegt þótt fjár-
munir yrðu frekar af skornum
skammti. Aðeins sníða sér stakk eft-
ir vexti og trúa á framtíðina og
verkefnið. Slíkur garður og hér hef-
ir verið gerður að umtalsefni væri
ekki aðeins ómetanlegur fengur fyr-
ir skólana á Akureyri, heldur á öllu
landinu að háskólanum í Reykjavík
meðtöldum, og styttur þeirra Sig-
urðar og Páls mundu sóma sér vel
í því umhverfi um aldir fram.
Ævifélagi.
Ýmsar þær framkvæmdir, sem
unnið hefir verið að hér í bænum,
skulu samkvæmt lögum vera styrkt-
ar að vissum hluta af ríkissjóði.
Það hefir hins vegar orðið svo að
verulega hefir á það skort að ríkis-
sjóður stæði fyllilega í skilum slcv.
þeim skuldbindingum, og hefir þetta
gert bæjarfélaginu erfitt fyrir fjár-
hagslega með ýmsar nauðsynlegar
framkvæmdir.
Hér fer á eftir yfirlit við nokkrar
framkvæmdir hér, sem styrktar eru
af ríkinu:
1. Hafnarmannvirki.
Áætlaður heildarkostnaður 7 millj.
kr. Þar af hefir verið greiddur kostn-
ur 1. okt. 1950 kr. 3.680.000.00.
Ríkissjóði ber að greiða % hluta,
en hefir nú greilt kr. 959.250.00.
Vangoldið ríkisframlag til þess, sem
framkvæmt hefir verið er því
512.750.00, en til þess að ríkið hafi
lagt að fullu franr á móti bænum
skortir 850.000.00 kr.
2. Fjórðungssjúkrahús.
Þar er áætlaður heildarkostnaður
9 millj. kr. Greiddur kostnaður 1.
okt. 1950 var 4 millj. kr. Hluti ríkis-
sjóðs er %, en alls hefir hann greitt
1.885.000.00 kr. og er því vangoldið
kr. 515.000.00, en til þess að ríkið
hafi lagt að fullu fram á móti bæn-
urn skortir 1.277.000.00. kr.
3- Barnaskólinn.
Áætlaður heildarkostn. 870.000.00
kr., em 1. okt. þ. á. hafði verið
greitt kr. 840.000.00. Ríkissjóði ber
að annast greiðsluna að hálfu, en
hefir einungis greitt 95 þús. kr. Van-
goldið er því ríkissjóðsframlag að
upphæð 325 þús. kr.
4- Sundlaugarbyggingin.
Áætlaður heildarkostnaður 1 millj.
kr. Greiddur kostnaður 1. okt. 1950
496 þús. kr. Hluti ríkissjóðs er %.
Greitt úr ríkissjóði kr. 90 þús., en
vangoldið ríkisframlag til þess, sem
framkvæmt hefir verið er kr.
100.500.00, en til þess að ríkið hafi
að fullu lagt móti bænurn skortir
181 þús. kr.
Vangoldið ríkisframlag til þess
sem framkvæmt hefir verið við þess-
ar framkvæmdir er því samtals kr.
1.461.250.00, og til þess að ríkið
hafi að fullu lagt fram á móti bæn-
um skortir samtals kr. 2.543.000.00.
Innilegar þakkir fyrir alla vinsemd mér
sýnda á 65 óra afmæli mínu.
Haraldur Þorvaldsson.