Íslendingur - 02.08.1957, Blaðsíða 5

Föstudagur 2. ágúst 1957
ÍSLENDINGUR
5
Jón Sveinsson,
ifyrrverandi bæjarstjóri
MINNIN G ARORÐ
eyri var í töluverSum vexti, Og
bæjarbúar þá farnir að gera
kröfur um margvíslegar fram-
kvæmdir á vegum bæjarins, sem
menn létu sér hægt um áður fyrr.
Þá var ekki komin á sú verka-
skipting, sem nú er alls stað'ar
talin sjálfsögð. Sami maðurinn
hlaut að skipta sér af öllu, og
þurfti helzt að vera „þúsund-
þjala-smiður“, ef hvergi átti að
hlaupa snurða á þráðinn. Má
segja, að Jón Sveinsson hafi að
mörgu leyti verið vel til starfsins
fallinn. Lagakunnátta er hentug
fyrir oddvita fjölmenns sveitarfé-
lags, og Jón kunni vel til þess að
segja fyrir verkum úti við. í bæj-
arstjóratíð hans var ráðist í marg
ar stórframkvæmdir á vegum bæj
arins, og grundvöllurinn lagður
að öðrum. Þeir voru margir, sem
leituðu til bæjarstjórans með
vandræði sín, og er ekki ofmælt,
að Jón hafi viljað veita öllum
einhverja úrlausn. Þurfamönnum
bæjarins reyndist hann sérstak-
lega vel, og hafði næman skilning
á högum þeirra og erfiðleikum.
Jón Sveinsson gegndi fjölda-
mörgum trúnaðarstörfum hér í
bænum. Hann var formaður
skattanefndar, í fasteignamats-
nefnd, skólanefnd, niðurjöfnun-
arnefnd og húsaleigunefnd. Bæj-
arfulltrúi var hann árin 1934—
1938 og aftur 1942—1946. Hann
átti sæti í stjórn Sparisjóðs Ak-
ureyrar og var í stjórn sjúkra-
samlagsins. Formaður byggingar-
sjóðs verkamanna frá 1931 og til
þess er sjóðirnir voru lagðir
undir eina stjórn í Reykjavík.
Veturinn 1924—1925 dvaldi
hann á Norðurlöndum til að
kynna sér skatta- og sveitarstjórn
armál, og naut til þess nokkurs
styrks frá Sáttmálasjóði og rík-
inu. Vann hann nokkuð að undir-
búningi útsvarslöggjafarinnar.
Þegar Jón lét af störfum bæj-
arstjóra opnaði hann lögfræði-
skrifstofu á Akureyri. Fékkst
hann mikið við margskonar lög-
fræðistörf fyrstu árin á eftir, en
varð að draga saman seglin á því
sviði, er heilsan bilaði. Arið
1948 varð liann að ganga undir
erfiða skurðaðgerð í Kaup-
mannahöfn, en þótt hún tækist
eftir öllum vonum, náði liann
aldrei fullri heilsu.
Það þarf töluvert áræði til þess
að leggja út í það að gerast
„praktiserandi“ lögfræðingur
eftir að hafa gegnt embættisstarfi
í 15 ár. En með dugnaði sínum
tókst Jóni að sigrast á öllum
erfiðleikum og tryggja sér góða
afkomu. Einu sinni sagði hann
mér, að þá fyrst hefði hann kom-
ist úr skuldum og farið að efnast.
Árið 1942 var Jón skipaður
rannsóknardómari í skattamálum
og gegndi því embætti þar til það
var lagt niður með lögum.
Jón Sveinsson var með mynd-
arlegustu mönnum á velli og
hlaut hvarvetna að vekja athygli.
Á yngri árum var hann góður í-
þróttamaður og fékk t. d. verð-
laun fyrir glímuafrek. Hann var
prýðilega vel gefinn, og einkar
vel að sér í íslandssögu og forn-
bókmenntum okkar. Yndi hafði
hann af öllu þjóðlegu og sagði
skemmtilega frá. Að sjálfsögðu
hafði hann mikinn áhuga fyrir
stjórnmálum, en fór stundum sín-
ar eigin götur, og sagði hverjum
og einum hispurslaust skoðanir
sínar á mönnum og málefnum.
Hann var skapmaður, sjálfstæð-
ur í hugsun og athöfnum. Verður
hann því mörgum minnisstæður.
Jón Sveinsson var kvæntur
Fanneyju Jóhannesdóttur verzlun
armanns Guðmundssonar á ísa-
firði, hinni ágætustu konu. Allir
kunnugir vita, liversu vel hún
reyndist manni sínum í vanda-
sömu starfi og veikindum. Börn
þeirra hjóna eru: Sigríður, gift
Jóni Halldórssyni, framkvæmdar
stjóra í Reykjavík, Brynhildur,
gift Ulfljóti Jónssyni, stýrimanni,
og Svavar, sem jafnan hefir dval-
ið í föðurhúsum. Sonur Jóns,
sem hann eignaðist á skólaárun-
um í Reykjavík, er Hrafn, bif-
vélavirki, hinn mesti dugnaðar-
og atorkumaður. Svipar honum
í mörgu lil föður síns.
Minningarathöfn um Jón
Sveinsson fóór fram í Dómkirkj-
unni í Reykjavík 23. f. m., en
hann var jarðsettur frá Akureyr-
arkirkju sl. laugardag.
Vinir Jóns Sveinssonar og
fjölskyldu senda konu hans,
börnum og venzlamönnum, inni-
legustu samúðarkveðj u sína.
Jónas G. Rafnar.
Dr. Jón Diiason:
Kainslö^málið
J ón Sveinsson, fyrrverandi
bæjarstjóri okkar Akureyringa,
andaðist á ferðalagi í Reykjavík
þann 18. júlí sl. Banamein hans
var hjartabilun.
Jón var fæddur á Árnastöðum
í Loðmundarfirði 25. nóvember
árið 1889, sonur hjónanna, Sig-
ríðar Árnadóttur, bónda á Árna-
stöðum Jónssonar og Sveins
Bjarnasonar, bónda á Stórabakka
í Hróarstungu Jónssonar. Standa
að Jóni kunnar austfirzkar ættir,
myndar- og dugnaðarfólk. Fyrir
skömmu síðan lét Jón Sveinsson
frá sér fara bók, þar sem hann
gerir grein fyrir ætt sinni og
ýmsu fólki í Borgarfirði eystra.
Er hún hin fróðlegasta og á
köflum skemmtileg, enda skortir
höfundinn ekki frásagnargáfuna.
Er Jón var á barnsaldri, flutt-
ust foreldrar hans tii Borgarfjarð
ar og bjuggu þar síðan lengst af
í Húsavík. Um íermingu réðist
liann fjórmaður til Einars prests
Þórðarsonar að Desjamýri. Stóð
hann sig svo vel við fjárgeymsl-
una, að Búnaðarfélagið veitti
honum viðurkenningu fyrir. Mun
það vera fátítt um jafn ungan
mann. Frammistaðan við fjár-
hirðinguna á Desjamýri sýnir, að
Jón hefir snemma haft yndi af
skepnum. Eftir að hann kom hing
að til bæjarins hafði hann hér
nokkurn búskap, og margar voru
stundirnar, sem hann varði til
þess að huga að kindum sínum.
Er mér sérstaklega minnisstætt,
hve hann hafði mikla ánægju af
að koma í húsið til þessara mál-
lausu vina sinna, og greip til þess
hvert tækifæri, sem gafst. Hefði
Jón Sveinsson fylgt dæmi feðra
sinna og fengið sér staðfestu í
sveit, er enginn minnsli vafi á
því, að hann hefði orðið í tölu
helztu bænda landsins. Á stóru
búi við mikil umsvif hefðu hæfi-
leikar hans fengið að njóta sín
eins og bezt var á kosið. Oft mun
hugur Jóns hafa hvarflað til íjár-
geymsluóranna í Borgarfirði
eystra. Tryggð sína við æsku-
stöðvarnar sýndi hann í verki
fyrir þremur árum síðan, er hann
gaf Borgarfjarðarhreppi eign
sína, hálft Bakkagerði, en í því
landi hefir kauptúnið risið upp.
Um það leyti, sem Jón Sveins-
son var að alast upp, voru miklir
vakningar- og umbrotatímar með
rjóðinni. Unga fólkið sá alls
staðar verkefnin umhverfis sig,
og margur gáfaður sveinninn hélt
bjartsýnn út á menntaveginn,
þótt pyngjan væri létt. Jón Sveins
son vildi slást í för þessara
manna, enda skorti hann ekki
vegarnestið, sem hvorki mölur né
ryð fá grandað. Kom það bezt
síðar fram á lífsleiðinni. Skóla-
gönguna varð hann að kosta af
sjálfsaflafé, og tókst svo vel, að á
háskólaárunum var hann í hópi
góðra félaga tíðast sá, sem veitti.
Jón lauk lagaprófi við Háskóla
íslands snemma sumars árið
1919. Fór hann þá til Akureyrar
og tók þar við hinu nýstofnaða
starfi bæjarstjóra. Gegndi hann
því óslitið þar til í febrúar 1934.
Þegar Jón Sveinsson var sex-
tugur, minntist Jón Guðlaugsson,
fyrrv. sparisjóðsstjóri, einn af
mætustu borgurum þessa bæjar-
félags, hans í blaðinu „íslend-
ingi“, en þeir voru nánir sam-
verkamenn í mörg ár. Um hæjar-
stjóraferil hans segir Jón Guð-
laugsson m. a.:
„Þegar Jón tók við bæjarstjóra
embættinu var bærinn í hálf-
gerðri niðurníðslu, enda oddvita-
starfið til þess tíma aðeins hjá-
verkastarf. Þá voru hér engin
skólpræsi í götum, engar gang-
stéttir, ekkert rafmagn o. fl., o. fl.
vantaði, svo að talist gæti sæm-
andi í jafnstórum kaupstað. Urðu
því þetta þau verkefni, ásamt
öðru, sem Jón byrjaði á að beita
sér fyrir að kæmust í fram-
kvæmd.
Eitt af fyrstu verkum Jóns, sem
bæjarstjóra, var að semja og fá
staðfestar ýmsar samþykktir og
reglugerðir fyrir bæ og höfn.
Hann beitti sér fyrir því, að bær-
inn hætti að selja byggingarlóð-
ir, en seldi þær aðeins á leigu.
Aftur á móti lagði hann eindreg-
ið til, að bærinn keypti lóðir og
lönd, rriá þar til nefna Oddeyrar-
kaupin, kaup á Bandagerði og
Mýrarlóni o. fl. Þrátt fyrir mikl-
ar framkvæmdir í bænum þau ár,
sem Jón var bæjarstjóri, stóð hag
ur bæjarins ætíð vel, og skuld-
lausar eignir margfölduðust,
enda þótt útsvör væru hlutfalls-
lega lægri hér öll þau ár, en í
flestum eða öllum öðrum kaup-
stöðum landsins.“
Það hlýtur að hafa verið
vandasamt verk að taka hér við
framkvæmdastjórn bæjarfélags-
ins, og í mörgu að snúast. Akur-
Þetta siðalögmál Kainsaldar-
innar hefir undanfarna áratugi
valdið þjóð vorri sárum sviða og
óbætanlegu tjóni, vegna hinnar
hörðu, gyðinglegu stéttabaráttu,
sem háð hefir verið hér á landi
nokkra undanfarna áratugi. Asna-
kjálkanum, þessu frumstæða
drápstæki, sem eins og „bomm-
erang“ hlýtur að lokum að hitta
vegandann eða vegenduma sjálfa,
hefir hvergi í Norðurálfu og lík-
Iega hvergi í allri víðri veröld
verið beitt jafnmiskunnarlaust í
stéttabaráttu og hér á landi. Svo
er nú komið á þessu Kainstíma-
bili voru, að þeir sem ekki hafa
haft stéttasamtök sér til varnar,
hafa með siðalögmáli og valdi
asnakjálkans verið öllu sviftir —
eða svo til það. Þeir, sem áttu
eignir hljóðandi upp á krónur,
hafa verið nálega öllu sviftir, og
sjómennirnir, sem eiga enga aðra
lífsbjörg en handafla sinn, hafa
verið sviftir öllum árangri síns
erfiðis og meiru til. Og nú þegar
sjómennirnir vilja ekki lengur
erfiða kauplaust fyrir kaupkröfu-
stéttirnar, sjá þær sig og þjóðfé-
lagið statt í hinum mesta vanda.
En þetta er ekki allt. Menn hafa
ekki aðeins fótum troðið allt rétt-
læti og velsæmi í skipting þjóðar-
teknanna og rænt næstum því
allri samansparaðri vinnu, þ. e.
auðæfum, þar sem þau lágu óvar-
in, en menn hafa einnig algerlega
gleyml sœmd landsins og lieill og
heiðri þjóðarinnar. Og skal ég
hér benda á átakanlegasta dæmið
um það: andvaraleysið í Grœn-
landsmálinu.
Hafi Islendingar eignast þenna
hólma með námi, þá hafa þeir
með enn meira rétti eignast
Grænland, meginlandið, sem hann
lá við, með landnámi sínu þar,
því þegar forfeður vorir komu
til íslands, fundu þeir þar fyrir
menn, Papana, sem raunar vildu
þó ekki byggja landið, heldur að-
eins nota það sem sj álfpíningar-
stöð og eyðimörk. En þegar for-
feður vorir fundu og námu Græn-
land, voru þar alls engir menn
sunnan jökla, þ. e. sunnan 70°
nbr. á Austur-Grænlandi eða
sunnan 76° nbr. á vesturströnd-
inni. Og norðan jöklanna fundu
forfeður vorir þá heldur ekki
nokkra menn né vísbending um,
að þeir væru þar, heldur aðeins
holur í jörðina, keiplahrot og
steinsmíði það, er af því mætti
skynja, að þar hefði sú þjóð far-
ið er Grænlendingar kalla Skræl-
ingja. Sumarið 1266 fundust
fyrstu minjar um nærveru Skræl-
ingja sunnan jökla á Grænlandi,
en þó ekki þeir sjálfir. En eftir-
komendur þessara Skrælingja
byggja enn þenna stað, nyrzt í
Upernivik-héraði, að vísu mjög
blandaðir Evrópumönnum, en
samt gerólíkir öðrum Grænlend-
ingum, sem eru afkomendur
þeirra íslendinga, er fyrstir
manna stigu fæti á Grænland.
Svo gersamlega hafa stétta-
klíkurnar og stéttabarátfeuflokk-
arnir vanrækt heill og heiður ísl.
þjóðarinnar síðan lýðveldið var
stofnað, að þeir hafa um meira
en heilan áratug látið það við-
gangast óátalið, að erlend of-
beldis- og rangindaþjóð, sem vér
Islendingar höfum fengið alltof
náin kynni af og eigum fátt gott
að launa, hefir setið einvöld yfir
rétti Islendinga á Grænlandi,
fyrirmunað þeim þar alla bjarg-
ræðisútvegi og því sem næst öll
mannréttindi, en kúgað og féflelt
afkomendur Islendinga á Græn-
landi á miskunnarlausari og ó-
drengilegri hátt en dæmi eru til
um harðstjóra nokkurrar þræla-
nýlendu. Og svo djúpt er jafnvel
ein klíkan sokkin í þetta hálf-
danska ósæmdarfen, að Kristján
Albertsson hafði þau orð um
Dani í Morgunblaðinu seint á ár-
inu 1954, að Danir væru einasta
þjóðin, sem sýnt hefði Grænlend-