Íslendingur


Íslendingur - 25.06.1965, Page 5

Íslendingur - 25.06.1965, Page 5
„Höfum ekki grundvallað sjálf- stæði okkar á annarra kostnað” Lýðveldisræða Magnúsar jónssonar ráðherra við hátíðahöldin á Magnús Jónsson fjármálaráðherra flytur hátíðaræðu. Ljósm.: K.H. FRELSI — SJÁLFSTÆÐI. — Þetta eru fögur orð, sem allt frá árdögum mannlífs á jörðu hafa átt sterkan hljómgrunn í sálum mannanna og verið tákn hinna eftirsóknarverðustu gæða fyrir öllum þeim, sem kúgaðir hafa verið og þrælkaðir. Það eru þessi orð og innihald þeirra, er frjálsar þjóðir hylla á þjóðfrels- isdögum sínum. í dag er það ís lenzka þjóðin, sem dregur þjóð fána sinn að hún til þess að hylla sitt frelsi og sjálfstæði. MESTI kostur þjóðhátíðardaga og annarra minningadaga er sá, að þeir knýja okkur til íhugun- ar og þá jafnframt til að staldra svolítið við í því stöðuga kapp- hlaupi, sem flestir þreyta nú næstum frá vöggu til grafar á þeirri miklu hraðans og óróans öld, er við lifum. Nú á dögum hefur enginn tíma til neins og því ekki að undra, þótt okkur hætti til að skjóta frá okkur þeim hugrenningum, sem ekki sýnast í fljótu bragði vera í ó- hjákvæmilegu sambandi við hina sífellt ákveðnari og kapp- samlegri leit að svokölluðum þægindum og lífsins gæðum. OKKUR þykir áreiðanlega öll- um vænt um frelsi okkar og sjálf stæði og við göngum glöð í bragði-til hinna árlegu þjóðhá- tíðarhalda til þess að minnast þessara eftirsóknarverðu gæða og þakka fyrir þau. En þetta er ekki nóg. Frelsið og sjálfstæðið eru engir fallegir gripir, sem hægt er að geyma í kistuhandr- aða eða bankahólfi og taka fram á tyllidögum. Þeim má fremur líkja við gullsandinn, sem renn- ur úr greipunum, ef höndin er opin. Það er raunar ekki svo mikil hætta á því, að baráttu- kynslóð þjóðfi’elsisins, sem hafði aðeins eggjagi’jót í lófa, áður en hún hreppti gullsandinn, missi hann sér úr greipum, en það er hætt við, að árveknin verði ekki sú sama hjá þeim sem alltaf hafa átt gullsandinn, og jafnvel gæti komið fyrir, að þeir þreytt ust við að halda á honum og teldu ekki miklu vai'ða, þótt eitt og eitt korn glataðist. Það er hætt við, að afstaðan vei'ði svipuð og til verndunar heils- unna. Þessai'i dýrmætustu eign okkar misbjóðum við flesta daga á mai-ga lund og skiljum fyrst, hvílíkur dýrgripur heilsan er, þegar hún bilar, og þá er því miður æði oft of seint að iði-ast. Með nákvæmlega sama kæru- leysi meðhöndlum við oft frels- ið og sjálfstæðið. Okkur finnst ekki hundrað í hættunni, þótt eitt og eitt gullkorn glatist, það geti ekki verið, að fjöreggið sé svo brothætt sem sagan segir okkur. En því miður geymir sagan alltof margar öruggar sagnir um bx-otin fjöregg þjóð- frelsis og mannréttinrda vegna andvaraleysis og skammsýni. í ÞÁGU frelsis og sjálfstæðis • hafa margar báðir verið di’ýgð- ÍSLENDINGUR Akureyri 17. júní ar og margir göfugir menn helg að allt sitt líf baráttu í þágu þeirra hugsjóna. En jafnframt hafa fá eða engin hugtök verið meir rangtúlkuð og misnotuð til ómælanlegrar bölvunar fyrir einstaklinga og þjóðir. Flestar styrjaldir hafa verið háðar und- ir yfii-skyni hollustu við frelsi og sjálfstæði. Jafnvel Hitler taldi sig vera boðbera fx-elsisins. Og eins og flest önnur hugtök eru fi'elsi og sjálfstæði svo af- stæð, að jafnvel á þessum menn ingartímum koma menn sér ekki saman um skilgi'einingu þeirra. Það er talað um austrænt frelsi og vestx-ænt frelsi, og menn greinir einnig á um það, hvað sé í-aunverulegt sjálfstæði þjóðar. EN ÞESSAR fi-æðilegu deilur og mistúlkanir skipta okkur Islend inga ekki miklu máli, þótt menn skilgi-eini frelsið að vísu nokkuð eftir vesti’ænum og austrænum viðhorfum, þá myndum við þó flest skilja frelsishugtakið í sam ræmi við mannréttindaákvæði stjórnai'skrár okkai’, og við er- um svo gæfusöm, að hafa aldi'ei þurft að vefja sjálfstæðishugtak ið þeim umbúðum og vafningum sem þær þjóðir hafa oi'ðið að nota, er hafa di’ottnað yfir öðr um þjóðum. Fyrir íslendingum er sjálfstæðið réttur þeirra sjálfra til að í'áða yfir sjálfum sér og sínu landi, sem þeir held ur hafa ekki tekið frá neinum öðrum. Við getum því möx’gum þjóðum fremur kinni-oðalaust lyft merki frelsis og sjálfstæðis, því að við liöfuin aldrei krafizt frelsis til að kúga aðra og við höfum ekki grundvallað sjálf- stæði okkar á annarra kostnað. EN ÞÓTT það sé fagnaðarefni, þá minnkar það ekki vandann að hafa unnið sigur með hx-ein- an skjöld. Það ber meira á bletti á hreinum skildi en flekkuðum. Við höfum öll skilyrði til að halda skildi okkar hi'einum, jafn vel svo af honum lýsi öðrum stærri þjóðum til leiðsagnar, og það á að vera okkur ærumál og metnaðai’mál. TIL ÞESS að svo geti orðið, vei'ð um við að leggja rækt við þjóð- félagslegt uppeldi, gera okkur hvert og eitt grein fyiúr skyld- um okkar gagnvart þjóðfélag- inu og þeim gx-undvallaratriðum, sem frjálst og sjálfstætt menn- ingai-þjóðfélag byggist á. ÍSLAND er fámermasta ríkið í samfélagi fx-jálsx-a þjóða. íbúa- talan er ekki hærri en í einu fámennu borgarhverfi Lundúna borgai'. Þessi mannfæð veldur okkur erfiðleikum, en hefur líka sína kosti. Erfiðíeikarnir eru fyrst og fremst í því fólgnir, að kostnaðurinn við að halda uppi fullgildu ríkiskerfi og allri þeirri menningar- og félagsstarf semi og annarri nauðsynlegri •þjónustu við borgarana, er nú- tí-ma menningarþjóðfélag krefst, verður rrijög þungbær. Kostirn- ir eru þeir, að við erum nánast eins og likan af þjóðfélagi, þar sem hægt er að hafa miklum mun meiri yfirsýn og gara sér betur grein fyrir öllum atriðum þjóðfélagslegrar þróunar en í hinum ~3tóru þjóðfélögum. Og það er einmitt þessi aðstaða, sem við eigum að hagnýta okkur, sjálfum okkur til velfarnaðar og þx-oska og til þess að gera okk ur gildandi í samfélagi þjóð- anna. ÍSLENZKA þjóðin hefur vissu- lega unnið ótrúleg afrek, síðan hún hlaut fullt sjálfstæði, bæði á sviði efnahagslegrar uppbygg ingar, menntunar og félagslegra umbóta. Efnahagur er hér betri og jafnaiú en með fiestum öðr- um þjóðum, og böli skorts, at- vinnuleysis og þjóðfélagsiegs misréttis, sem þjáir enn í dag margar þjóðir, hefur verið bægt frá dyi'um. Fulltrúar alþjóð- legra stofnana, sem hingað hafa komið síðustu árin í vaxandi mæli til þess að kynna sér þjóð félagshætti og efnahagsþróun, hafa lýst undrun sinni yfir því, hvernig svo fámenn þjóð hafi getað byggt upp svo gott og al hliða þjóðfélag. EN ER ÞÁ ekki allt í lagi? Get- um við ekki stolt og glöð horft til framtíðarinnar á þessum degi? Höfum við ekki dyggilega vax'ðveitt fjöi’egg þjóðfrelsisins? SVARIÐ við þessum spurning um er í meginefnum jákvætt, en einmitt velgengnin gex'ir það enn bx-ýnna fyrir okkur að íhuga vel okkar gang og gæta þess að stíga ekki nein þau víxlspor, er eyðileggi hinn góða árangur og spilli þeirri björtu framtíð, er vissulega blasir við okkui’, ef við kunnum fótum okkar foi’- í’áð. ÞAÐ HEFUR með réttu verið sagt, að stei’k bein þurfi til að þola góða daga, og saga mann- kynsins geymir margar harm- sögur um það, hvei’su velsæld gróf undan siðferðisþreki þjóða og tortímdi að lokum sjálfstæði þeirra. Peningar eru afl þeiri-a hluta sem gex-a skal, og með réttri notkun þeirra er hægt að leggja grundvöll að aukinni far sæld og gæfu einstaklinga og þjóða, en þeir geta einnig vexúð bölvaldur, sem örvar hinar verri hvatir í mannlegu eðli. Við þekkjum öll þær hættur og illu áhrif, sem mikil fjárráð ung- linga geta haft, og við, sem er- um á miðjum aldri, finnum vel, ef við lítum í eigin bax'm, að aukin fjárráð gera okkur ekki auðveldara að fullnægja þörfum okkar, því að kröfurnar og „þai-f ii-nar“ vaxa með auknum fjái’- í’áðum. Á sama hátt hefur hin þjóðfélagslega afleiðing hag- sældai-innar orðið sú, að kröf- urnar hafa stöðugt aukizt. Auð vitað á aukinn afrakstur þjóðar búsins að leiða til bættra lífs kjara, en hér er einmitt komið að því atriðinu, sem í dag er hvað mesta hættan fyrir fram- farasókn þjóðai’innar og getur jafnvel ógnað sjálfstæði henn- ar. Það er hin óhóflega kröfu- gerð, sem ofbýður fjárhagsgetu þjóðai’búsins og teflir jafnframt í hættu þeii-ri uppbyggingu, sem er óhjákvæmileg forsenda þess, að hægt sé að fullnægja kröfun- um og hefur leitt til þeii’rar verð bólgu- og dýrtíðarþróunar, sem allir kvarta yfir, en færri vilja leggja sitt lið til að stöðva. I senn er kröfugerðinni beint að atvinnuvegunum, sem þrátt fyr ir metfi’amleiðslu hafa ekki get að óstuddir mætt þessum kröf- um, og á hendur ríkissjóði og sveitarsjóðum, sem heimtað er að auki framlög til allra hugsan legi’a þai’fa boi’garanna, jafn- hliða háværum kx’öfum um það, að úr skattheimtu sé dregið. — Næstum daglega heyrum við í ræðum eða lesum í blöðum, að þessari eða hinni stofnuninni ■ vei’ði tafai’laust að koma upp, þessa þjónustu vei’ði að auka eða styrki að hækka til jafns við það, sem gex’t sé hjá öðrum þjóðum, og stéttir og starfshóp ar heimta kjör sín bætt til sam ræmis við launagreiðslur fyrir sömu störf hjá öðrum þjóðum. Þetta getur allt saman verið gott og blessað sem stefnumið, en við megum ekki gleyma þeii-ri staði’eynd, að við erum aðeins tæplega 200 þús. manna þjóð, sem ekki getum gert allt til jafns við auðugar milljóna- þjóðir. Smábóndinn á auðvitað að stefna að því að verða stór- bóndi, en hann vei’ður aldi’ei stói-bóndi heldur vei’ður að at- hlægi og flosnar að lokum upp við lítinn oi’ðstí, ef hann fer að tileinka sér alla lifnaðarhætti og vinnubi-ögð stói’bóndans, meðan hann enn skortir hinn efnahags lega grundvöll. Stórhugur og framtakssemi eru nauðsynlegir eiginleikar i framfarasókn, en það hefur aldi-ei þótt til sæmd- arauka né líklegt til velfarnaðar að bei’ast meira á en efni standa til. Máttarvöldin hafa verið okk ur hliðholl. Við höfum aflað ó- trúlegra verðmæta á undan- förnum ái’um, og við eigum mai’gvíslega möguleika til þess að renna enn styrkari stoðum undir efnahagslíf okkar og þá um leið sjálfstæði okkar. Það væri átakanlegt giftuleysi, ef okkur skorti nauðsynlega fyrir hyggju og raunsæi til að hag- nýta þessa aðstöðu og tækifæri á réttan hátt. Við megum ekki láta fýsn gullgrafarans, sem ætl ar að verða ríkur á einum degi ná tökum á okkur. Við eigum hvert og eitt að tileinka okkur hugai-far og starfshætti hins hyggna framkvæmdamanns, er jafnt og þétt sækir fram, en gætir þess að eyða ekki meiru en arðurinn leyfir. Við vei’ðum að leita úrræða til þess að skipta arði þjóðai’búskaparins án ill- deilna, sem í senn leiða til úlf- úðar í þjóðfélaginu og oft stór- fellds tjóns, sem beinlínis spill ir fyrir þeim lífskjax’abótum, sem eftir er sótt. Ef við gætum með friðsamlegri samvinnu stétt anna fundið slíkan skiptigrund- völl, þá væi’i það út af fyrir sig ómetanlegt til tryggingar sjálf stæði þjóðarinnar og efhngar heilbrigðu þjóðlífi. VIÐ ÞURFUM eftir megni að leggja rækt við öll þau atriði, sem stuðla að aukinni hamingju mannúð og gróandi þjóðlífi með þverrandi tái’. Við verðum að koma í veg fyrir atvinnuleysi og skort og styðja þá, sem mið ur ei-u settir í þjóðfélaginu. Við verðum að stefna að þeirri efna hagsþi’óun, að allir hafi sæmileg lífskjör án óhófslegs vinnuálags, en megum þó ekki gleyma þeirri staðreynd, að enn er tækniþi’ó- un okkar ekki komin á það stig að þjóðin geti veitt sér þau lífs þægindi, er hún nú heimtar, án mikillar vinnu. Á sviði menntun ar og heilsugæzlu getum við, einmitt vegna smæðar þjóðar- innar, lagt grundvöll að rann- sóknum, sem geta haft alþjóð- lega þýðingu. í heilbrigðismál- um hafa vísindamenn okkar í sumum greinum hafið rannsókn ir, sem vakið hafa heimsathygli. Fræðslukei’fi okkar þarf ræki- lega endui’skoðun, og leggja þarf miklu meiri rækt við hag- nýtt og þjóðfélagslegt uppeldi, en einnig á því sviði má gex-a ráð fyrir, að okkar litla þjóðfé- lag veiti aðstöðu til model-til- rauna, er gætu haft víðtækara gildi en fyrir okkur ein. Og um fram allt verðum við í upp- eldisstarfinu að leggja áherzlu á gildi sjálfstæðis og frelsis í lífi einstaklinga og þjóðar og gróðursetja í huga unglingsins skilning á skyldum hins frjálsa þjóðfélagsborgara við þjóð sína og ættjörð, glæða tillitssemi og skilning á högum meðborgar- anna og vii’ðingu fyi’ir þjóðleg- um vex-ðmætum. En í þessum efnum sem öðrum skulum við hin eldi’i gei’a okkur grein fyrir því, að við getum ekki heimtað það af börnum okkar, sem við ekki sjálf viljum reyna að til- einka okkur. VIÐ GETUM gert ísland að fyr irmyndar þjóðfélagi, er gæti vís að öðrum stærri þjóðum veg- (Framhald á blaðsíðu 6).

x

Íslendingur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Íslendingur
https://timarit.is/publication/675

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.