Íslendingur - 15.08.1978, Blaðsíða 5

Helgi Hallgrímsson,
náttúrufrœðingur,
skrifar um maura,
m.a. þá sem
herja nú á
trjágróður á
A kureyri
Á undanförnum sumrum
hefur þess víða orðið vart í
görðum á Akureyri, að
barrið á grenitrjám hefur
gulnað og orðið brúnt að
lokum og jafnvel fallið af
trjánum. Eru dæmi um að
trén hafi drepist af þessum
sökum, eða orðið svo svo
aum að menn hafa séð
þann kost vænstan að
höggva þau. Aðrir hafa
reynt að halda trjánum við
með úðun, sem hefur gefið
misjafnan árangur.
Orsakavaldurinn er niaur sem
nefndur hefur veriö spunamaur
vegna þess að hann spinnur silki-
þræði, líkt og kóngulær gera, og má
oft sjá þessa þræði sem brúnleitt
kusk á trjánum. (Maurinn hefur
einnig verið nefndur köngulingur).
Það munu vera nokkrir áratugir
síðan hans varð fyrst vart hérlendis,
en til þessa hefur hann ekki gert
teljandi skaða, svo ntcr sé kunnugt,
fyrr en hann fór að herja á barrtrén
hér á Akureyri, og mun þcss fyrst
hafa farið að gæta sumarið 1976
eða 1977.
Undanfarin sumur hafa verið
mjög þurr og hlý hcr á norðurlandi,
og má vera að það hafi vtt undir
vöxt spunamaursins, sem er frekar
þurrelskur og forðast raka. Má
nota sér þann ciginleika hans, með
því að úða trén reglulega með vatni,
og halda honum þannig í skefjum
• Ýmis úðunarefni
hafa verið reynd
Ýmis úðunarefni hafa verið
notuð til að stemma stigu við
maurnum, cn flestum þeirra er
sameiginlegt, að þau eru bæði mjög
dýr og þaraðauki hættuleg mönn-
um, og þó ekki síst fuglum, sem eiga
það til að éta maurinn. Virðist
næstum útilokað að hægt sé að
treina líf þeirra eitthvað lengur. Er
því oftast ekki unt annað aðgera en
að höggva hin sýktu tré, og koma
þeim burtu úr garðinunt, til að
forðast að smit berist á önnur.
í sumar hefur einnig verið ntikill
faraldur af roðamaur, og er það
reyndar ekki svo óvenjulegt. Hann
skemmir ýmsan gróður, en er þó
mun hættuminni en spunamaur
barrtrjánna. Ilins vegar á hann það
til að leita inn um glugga og fara inn
í hús, og þykir mörgum það
hvimleitt. Einnig fer hann stundum
á stofublóm. Að sögn garðyrkju-
stjóra bæjarins hefur í sumar verið
úðað gegn roðamaur við um 200
hús í bænum, og er það ekki svo
lítill kostnaður.
Einnig hefur orðið vart við
roðamaur á túnum á nokkrum
bæjum i Eyjafirði og hefur hann
sumsstaðar verið i nokkuð stórum
spildunt og valdið gulnun á
grasinu.
• Maurar eru
merkilegar
skepnur
Maurar eru merkilegar skepnur.
Þeir eru skyldir kóngulóm, en hafa
hins vegar mjög ólika lifnaðar-
hætti. Kóngulær eru yfirleitt rándýr
og lifa á skordýrum, en flestir
maurar lifa á jurtum, beint eða
óbeint, og flokkast því margir
þeirra undir svonefnd sníkjudýr,
eins og þær tegundir, sem um var
rætt. Þær hafa sograna, sem Jieer
Maurar herja
jpr i | 0
a Akureyri
Roðamaur.
stinga með göt á blaðfrumurnar og
sjúga út innihald þeirra, en við það
koma gulir flekkir á blöðin.
Maurabit orsakar stundum ein-
kennilegan misvöxt á blöðunum,
þannig að á þau myndast vörtur
með sérstöku lagi. Kallast það
,,galle“ á ýmsum Evrópumálum, en
mun ekki hafa nafn á íslensku.
Nokkrar maurategundir sníkja
einnig á dýrurn og grafa sig inn í
húð þeirra, svo sem hinir alkunnu
kláðamaurar gera. Kláðamaur
mannsins mun nú vera orðinn
fágætur hérlendis, en fjárkláða-
maurinn lifir enn góöu lífi í sumum
sveitum, þrátt fyrir miklar baðanir
gegn honum. Hann olli á sínum
tíma miklum pólitiskum deilum á
íslandi. Mjölmaurar lifa í mjöli og
kemur stunduni upp faraldur af
þeim, og svo er það ostaniaurinn,
sent sumum finnst aðeins til
bragðbætis i ostum.
Langflestir marurar lifa þó í
moldinni eða gróðursverðinunt og
gera þar rnikið gagn með því að
umbreyta fúnum jurtahlutum i
gróðurmold. í hverjum fermetra
lands eru vanalega þúsundir af
þeim.
Steinalús nefnist rauður maur,
sem gjarnan má finna undir stein-
um eða í fjörusandi. hann er um 2-3
mm á lengd og mun vera stærsta
maurategundin hérlendis, en flestir
maurar eru annars svo smáir. að
þeir eru naumast sýnilegir með
berum augum, og sumir alls ekki.
Lundalúsin svonefnda er Iíka maur.
og ásækir lundann í holunum.
• Það má því segja
með sanni, að
maurar séu alls-
síaðar
Af þessum nöfnum sést að menn
hafa helst líkt maurunum við lýs,
þótt þeir flokkar séu annars lítið
skyldir. því lýsnar eru skordýr.
(Revndar er heitið maur einnig
notað um vissan skordýraflokk,
sem ekki er til hér á landi.
(skógarmaur ofl) og er því hálfgert
vandræðanafn enda hefur komið
fram tillaga unt aö kalla maurana
köngulinga).
Þótt maurar séu landdýr hafa
svjmir þeirra komist upp á að lifa í
vatni og jafnvel í sjó. Það má því
segja með sanni, að maurar séu
allsstaðar, í jörðu og á landi og í
mörgurn lífverum þaraðauki.
Maurar og skordýr eru eiginlega
einu dýraflokkarnir, sem hafa veitt
mannskepnunni eitthvert viðnám í
,,valdabaráttu“ þeirra á jörðunni.
og virðist enn langt i land að
maðurinn vinni sigur í því stríði.
Virðist tækni mannsins hafa litlu
breytt i þvi efni.
Hin einhæfa ræktun nútínrans
hefur ýtt mjög undir faraidra af
þessum dýraflokkum, og veldurþví
að þeir geta breiðst út svo sem raun
ber vitni og ræktunaraðferðrinar
gera og sitt til að auka á hættuna.
• Besía vörnin er
að nota náttúru-
legar aðferðir við
ræktunina
Það er þvi tvímælalaust besta
vörnin gegn slíkunt faröldrum að
nota náttúrlegar aðferðir við
ræktunina og hafa gróðurinn sem
fjölbreyttastan, þ.e. sem líkastan
hinum náttúrlega gróðri. Sem
dænti má nefna grasflatirnar í
görðunum, þar sent oft er aðeins
ræktuð ein tegund grasa og reynt er
að útrýma öllu svokölluðu ,,ill-
gresi“ Sama er að segja um túnin.
að þar vex nú að jafnaði aðeins ein
eða í mesta lagi 2 - 3 grastegundir,
.sem ræktaðar eru með tilbúnum
áburði. Er þetta vafalaust ástæðan
fyrir því að roðamaurinn getur
fjölgað sér svo gífurlega.
Það verður því miður að
viðurkenna, að við höfum ofmetn-
ast af tækninni, og trúum blint á
almætti hennar. Þegar eitthvað fer
úrskeiðis hjá okkur, höldum við
að það nægi. að kalla á „úðunar-
nianninn." eða „lækninn" og þessir
embættismenn muni hafa meðul
við öllu. Við höfum næga peninga
til að borga, en í staðinn viljum við
autðvitað f'á fullkonina „lækn-
ingu.“ Samt rekum við okkur
oftsinnis á það að þetta er ekki
einhlítt, þegar um er að ræða
náttúrleg tyrirbæri. hvort sem það
■ eru sjúkdómar í ræktarjurtum,
Inisdýrum eða í okkur sjállum.
Embættismennirnir gefa að visu sin
meðöl, en þau eru bara tills ekki
einhiít.
Að þessu leyti getum við mikið
lært af maurunum og cf \ ið geruni
það. þá hafa einnig þeir sína
þvðingu.
H.Hg.
A öalfundur SUIWJSÍ í Hafralœkjarskóla 1.-3. september
Fundurinn opinn
öllum áhugamönnum
Aðalfundur Samtaka um náttúru-
vernd á Norðurlandi (SUNN) verð-
ur haldinn i Hafralækjarskóla í Að-
aldal dagana I. 3. september næst-
komandi.
Dagskrá fundarins er fjölbreytt
að vanda, enda hefursú venja skap-
ast íjð aðalfundirnir (sem eru haldn
ir Annaðhvort ár) séu jafnframt
fræðslu- og kynningarfundir, þar
sem umhverfi fundarstaðarins er
kynnt sérstaklega.
Fundurinn hefst að kvöldi föstu-
dagsins 1. sept. með kynningu á
náttúrufari og sögu Aðaldals og ná-
grennis. Þar flytja erindi Bjartmar
Guömundsson á Sandi og Þorgeir
Jakobsson frá Brúum. Sýndar
verða litskuggamyndir úr Aðaldal
og kvikmynd uni jurtalitun, sem
tekin var fyrir nokkrum áratugum á
bænum Garði.
Árdegis á laugardaginn, 2. sept.,
verða aðalfundarstörf, en síðdegis
verður farið í kynnisferð um Aðal-
dal, með viðkomu á ýmsum stöð-
um. Að kvöldi sama dags flytur
Sigurður Blöndal skógræktarstjóri
erindi um þátt skóganna i búskapn-
um fyrr og nú og Sigurður Þórar-
insson jarðfræðingur segir frá rann-
sóknum sínum á fornbýlum (eyði-
býlum) í Þimgeyjarþingi.
Árdegis á sunnudag (3. sept.)
verða svo aðalfundarstörf að nýju,
en síðdegis verður efnt til ferðar í
Þingey í Skjálfandafljóti og forni
þingstaðurinn skoðaður.
Sérstök náttúruverndarsýning
verður í Hafralækjarskólaallafund
ardagana, og þar verður lagður
fram bæklingur um náttúruvernd í
Aðaldal.
Ókeypis gisting er í skólanum
fyrir fundarmenn og matur verður
þar á boðstólum. Einnig eru næg
tjaldstæði við skólann. Fundurinn
er opinn öllum. sem áhuga hafa á
viðfangsefnum hans.
(Fréttatilkynning frá stjórn SUNN)
Gamla myndin - Leiðrétting
Margir hafa orðið til að lýsa
yfir ánægju sinni með
„gömlu myndina,“ sem birt-
ist í síðasta blaði og var úr
gömlu Höepfnersverslun-
inni. Þeirra á meðal var
Þorleifur Ágústsson, sem nú
dvelur á dvalarheimilinu
Hlíð, 78 ára að aldri. Hann
var um árabil á skipi, sem hét
Anna og var gert út af
Höepfnersverslun. Hann
sagðist muna eftir öllu þessu
fólki, sem er á myndinni, og
rétt hafi verið farið með
nöfnin á því öllu, nema þeim,
sem væri lengst til hægri.
Það væri ekki Axel Vilhelms
son, heldur Friðbjörn Björns
son, sonarsonur hákarla J ör-
undar í Hrísey. Friðbjörn
var um eitt ár í Höepfners-
verslun, árið 1919, og hefur
myndin því verið tekin það
ár. Friðbjörn kvæntist síðar
Björgu Valdimarsdóttur og
bjuggu þau íhjón í Hrísey,
þaðan sem Friðbjörn rak
útgerð og stundaði verslun.
Hann lést á besta aldri og
kvæntist Björg síðar Garðari
Ólafssyni úr Hrísey, en þau
búa nú í Reykjavík. Einn
afkomandi Friðbjarnar og
Bjargar er Óli D. Friðbjörns-
son, skrifstofumaður á Ak-
ureyri. Staðfesti hann þessar
upplýsingar frá Þorleifa.
Þakkar blaðið Þorleifi fyrir
þessar upplýsingar.
ÍSLENDINGUR - 6