Faxi - 01.05.1947, Blaðsíða 2

2
F A X I
Landið milli Ytri- og Innri-Njarðvíkur-
jarða var nefnt Fitjar og heitir svo enn.
Þaðan voru sögð hvað mest landspjöll a£
landsigi og sjávarágangi. Þar átti að hafa
verið byggt ból endur fyrir löngu og
landgæði nóg, en allt það land var talið
liggja á sjávarbotni.
Þannig sagðist gamla fólkinu frá.
Skal nú vikið að gömlum heimildum
um Keflavíkurjörð.
Arið 1703, síðari hluta sumars, eftir al-
þing, ferðuðust þeir Arni Magnússon
assessor og Páll Vídalín lögmaður um Suð-
urnes. Hafði konungur skipað þá árið 1702
til þess að virða upp allar jarðir landsins
og lýsa högum bænda og búenda.
Fóru þeir um landið árin 1702 til 1707
til þess að gera nýja jarðabók yfir allt
landið „og athuga hver að væri meðöl
til að afkoma þeim ýmsum ósiðum, er
innsmognir væru“ segir Páll Vídalín sjálf-
ur í annál sínum.
Erindi þeirra þetta síðsumar um Suður-
nes var því að skrá jarðir þessara bvggða
og kynna sér hagi bænda.
Riðu þeir um með fylgdarmönnum og
skrifara og höfðu mikinn útbúnað, tjöld
og hesta. Þeir lögðu upp frá Bessastöðum
þann 12. ágúst, fóru um Hafnarfjörð og
þaðan suður hið efra með fjalli til Grinda-
víkur. Þaðan fóru þeir niður í Hafnir, út
á Hvalsnes, til Utskála og svo innúr um
Njarðvíkur og Vatnsleysuströnd allt inn
til Sunda.
Auðséð er af annálum, er skráðir voru
þessi ár, að ferðir þeirra um landið hafa
vakið athygli og þótt mikill og mestur
viðburður í lífi þjóðarinnar.
Þeir Arni Magnússon og Páll Vídalín
settust venjulega um kyrt á prestssetrun-
um, reistu þar tjöld sín og bjuggu um sig
sem bezt. En bændum var gert að skyldu
að koma til þeirra heim á prestssetrin.
Keflavíkurbóndinn ,sem þá var, hefur
því orðið að taka sér ferð á hendur, um
miðjan september, út að Otskálum til þess
að lýsa jörðinni og högum sínum.
Keflavíkurjörð er þannig lýst:
„Hér er fyrirsvar ekkert.
Jarðardýrleiki óviss.
Eigandinn Kongl. Majestat.
Abúandinn Halldór Magnússon.
Landskuld XXV álnir betalast I vætt
og II fjórðungum fiska í kaupstað í reikn-
ing umboðsmannsins á Bessastöðum.
Við til húsabótar leggur ábúandinn.
Kúgildi ekkert.
Kvaðir eru mannslán, en fellur niður
fyrir bón kaupmannsins í Keflavík fyrir
vöktun búðanna.
Kvikfénaður I kýr, I hross, 1 foli þre-
vetur.
Fóðrast kann I kýr naumlega.
Heimilismenn VI.
Skóg til kolagerðar hefur jörðin í al-
menningum.
Torfrista og stunga víðsæmandi.
Lyngrif í heiðinni nokkuð.
Fjörugrastekja nægileg.
Eldiviðartak af fjöruþangi hjálplegt.
Rekavon lítil.
Hrognkelsafjara varla reiknandi.
Skelfiskfjara nokkur.
Heimræði er hér árið um kring og
ganga skip ábúandans eftir hentugleikum.
Inntökuskip eru hér engin.
Lending slæm. Engjar öngvar.
Utihagar í betra lagi.
Vatnsból í allra lakasta lagi sumar og
vetur.
Kirkjuvegur langur og margoft ófær um
vetrartíma".
Af þessari lýsingu Keflavíkurjarðar sjá-
um við, að Keflavík hefur ekki verið
stór jörð, heldur miklu fremur kotbýli,
þó er greinilegt, að jarðarlandið hefur
verið ólíkt grasgefnara en þekkst hefur um
langan aldur.
Torfrista og stunga, sem talin eru við-
sæmandi, talar sínu máli. Grasvöxtur hef-
ur þá verið mikill og er af því auðsætt,
að uppblástur hefur eytt jarðvegi og gróðri
á þeim 243 árum, sem liðin eru síðan jarð-
armatið fór fram. Enda sáust greinilegar
leifar af uppblæstri ennþá um síðustu alda-
mót.
Uppi á Melunum fyrir ofan kauptúnið
voru þá enn eftir, hingað og þangað,
nokkrar torfur, eins og dálitlar eyjar á
berum sandmelnum. A þessum torfum var
þéttur grassvörður; af þeim mátti og
greinilega sjá jarðlagið og þykkt moldar-
innar, er var vel mannhæð.
Er vindar blésu og jörð var þurr, mátti
sjá mórauða mekki bera við loft yfir Mel-
unum. Þar voru að hverfa út í veður og
vind hinar síðustu leifar gróðurmoldar-
innar, er eitt sinn, fyrir ævalöngu, hafði
þakið Keflavíkurjörð.
En þessar minjar eru nú löngu horfnar.
Kvaðir um mannslán mun láta undar-
lega í eyrum nútímamanna, en svo sem
kunnugt er, hafði konungsvaldið eða um-
boðsmenn þess á Bessastöðum, lagt á herð-
ar manna hinar þyngstu skyldur, er þeir
urðu að inna af hendi kauplaust, auk þess
urðu þeir venjulega að fæða sig sjálfir.
Bændur voru skyldugir að leggja til
menn á skip Bessastaðamanna, er þeir
höfðu í aflabeztu verstöðvunum, verka
fisk þeirra og skila þurrum og óskemmd-
um í kaupstað, vinna að húsagerð og
landbúnaðarstörfum, bera fálka og margt
fleira.
T. d. voru sumir Innnesjamenn skyldir
að bera fálka frá Bessastöðum til Kefla-
víkur og Bátsenda, þegar þaðan voru
sendir lifandi fálkar með verzlunarskip-
unum til Danmerkur.
Allar þessar kvaðir lágu sem þungt farg
á landsmönnum og voru orðnar nær óbæri-
legar, er þeir Árni Magnússon og Páll
Vídalín sömdu jarðabókina.
Keflavíkurbóndinn hefur verið laus við
allar þessar kvaðir, en í staðinn hefur hann
verið þjónn Keflavíkurkaupmannsins og
gætt verzlunarbúða hans á vetrum, er kaup-
maður var brottsigldur.
Njarðvíkurbændur hafa, sem aðrir, yfir
mörgu að kvarta.
Bóndinn í Innri-Njarðvík kvaðst verða
„að gegna gisting þeirra frá Bessastöðum,
umboðsmannsins, sýslumanns og þeirra
fylgdarmanna, hvenær sem þá aðber“ og