Faxi - 01.05.1964, Qupperneq 3
Ný bók eftir ungan Grindvíking:
Leikföng leiðans
eftir
A
Guðberg Bergsson
Þessum línum er ekki ;eltað það hatíð-
lega hlutverk að vera ritdómur eða gagn-
rýni, heldur tilraun til að kynna í Faxa
nýútkomna bók eftir ungt skáld af Suður-
nesjum. Leikföng leiðans er þriðja bók
Guðbergs Bergssonar, áður er komin út
frá hans hendi ljóðabókin Endurtekin orð
og Músin sem læðist, er hlaut mjög góða
dóma. 1 Leikföngum leiðans eru átta
þættir lauslega tengdir, en sögusviðið allt-
af það sama „--þorpið, sem byggt var
tætingslega við langa götu á lágum hæða-
drögum upp frá höfninni í átt að háu en
gróðurlausu fjalli.“ Þarna gerast ekki
sjaldgæfir atburðir á heimsmælikvarða,
heldur þessir atburðir, sem gerast dag
hvern og eru hvergi tíðindi, nema í þorpi.
Og athyglinni er ekki beint að ævisögum
persónanna, upphafi þeirra og viðbrögðum
á þessari stund og þó einkum samskiptum
persónanna, hvernig þær eru í rauninni
ekki í kallfæri hver við aðra, þó þær tal-
ist við. Orðin eins og færa fólkið fjær
hvert öðru í vonleysi sínu og einangrun
og leiða. Höfundurinn notar mest samtöl
til að lýsa þessu mannlífi, heilir þættir eru
byggðir upp sem samtöl og eintöl, sem sér-
kenna persónurnar betur en nokkur lýs-
ingarorð. Listræn tök Guðbergs á þessari
tækni vekja forvitni um, hvernig honum
mundi takast við leikritun, enda minnir
ýmislegt í þáttum hans á það sem nútíma
leikritahöfundar eru að fást við.
Víkjum svo lítillega að viðfangsefnum
einstakra þátta bókarinnar (atriði kallar
höfundur þá). Fyrsti þátturinn: Framboð,
er unninn úr alþekktri sögu, sem sögð er
á Suðurnesjum af vinsælasta stjórnmála-
manni kjördæmisins og skýrir nokkuð vin-
sældir hans. I öðrum þættinum: Nöldur,
höfum við nöldur manns og konu um
hversdaglega hluti, hænurnar og hundinn.
Þau fjarlægjast hvort annað jafnt og ó-
stöðvandi, svo að endirinn nálgast það
óhugnanlega. I þættinum: Píslarvættis-
missir er viðfangsefnið: „Hin árlega heim-
sókn trúboðans---.“ Hann reynir að
koma boðskap sínum til skila um leið og
uppboðið fer fram í réttinni, en ósigur-
inn er óumflýjanlegur.
Vitjað nafns heitir næsti þáttur. Sviðið
er bryggjan á sunnudegi í endaðan maí.
Vefurinn í þessum þætti er e. t. v. listi-
legast ofinn. Annars vegar tveir gamlir
menn að koma úr róðri með fáeina fiska,
hins vegar nokkrir strákar, sem hafa það
Guðbergur Bergsson.
fyrir stafni að reyna að veiða máf á öngul:
„Gömlu mennirnir skiptu fiskinum jafnt
á milli sín, mældu tvo og tvo saman, og
lögðu þá sinnl í hvora hrúguna á bryggj-
una. Annar þeirra kastaði sjóvettlingi
milli hrúganna, meðan hinn sneri sér und-
an, og spurði:
Hvort viltu lófa eða laska?
Laska, svaraði hinn dræmt.
Svarið kafnaði í ógurlegum stríðsöskr-
um strákanna.
Djöfullinn situr fastur, djöfullinn situr
fastur! hrópuðu þeir og þustu fram.
Stóri máfurinn, sem sveimað hafði lengi
umhverfis ætið eins og konungur hafsins,
hafði að lokum stungið sér niður að lifr-
inni og hrifsað hana til sín.
Nú sleppur hann ekki, sögðu strákarnir.
Hann ætlaði að fljúga burt mettur eftir
feng sinn, en öngullinn í agninu sat fastur
einhvers staðar inni í honum.“
Þriðja víddin í þessum þætti skapast af
þátttöku nokkurra skipstjóra, sem standa
hjá og gefa góð ráð, og fólks sem á leið
hjá á sunnudagsgöngu eða sunnudags-
akstri. Björt værð og logn er yfir öllu, þeg-
ar frásögnin hefst, síðan byrjar hinn grái
leikur, sem persónur sögunnar taka þátt í
ýmist með orðum sínum eða þögn, hrað-
inn og súgandinn ! frásögninni eykst, þar
til komið er inn á svið þjóðsögunnar og
goðsögunnar í lokin. Sterkasti og bezt
gerði þáttur bókarinnar að mínum dómi.
I þættinum: Leik þú á þinn gítar, sláðu
hljóm af streng, er leidd saman íslenzk
hundalógik og góðviljuð hálfmenntun,
tengdafaðirinn með dropaglasið sitt og
barnakennarinn. í „Kaffihlé“ höfum við
kjaftaskinn, sem allt veit og skilur með
hinni óbrigðulu mælistiku meðalmennsk-
unnar. I „Kvöld hinztu sólar“ er sagt frá
því, þegar íþróttakennari kemur í þorpið.
Hann stingur sér í grandaleysi berstrípað-
ur í sjóinn og syndir út í klett í höfninni.
En álitamál er hvorir standa berstrípaðri
frammi fyrir lesandanum, garpurinn á
klettinum eða gónandi og pískrandi þorps-
búar á bryggjusporðinum.
Síðasti þáttur bókarinnar nefnist: Stimpl-
að. Það er komin stimpilklukka á vinnu-
staðinn. Hún stendur þarna spegilfögur,
ný og gljáandi og tikk hennar jafnt, þétt
og miskunnarlaust, eins og tákn kuldans
og miskunnarleysisins í samskiptum vinnu-
félaganna. 1 ömurleika og leiða mánudags-
morgunsins tæta ungu mennirnir ! sig
gamla manninn, sem neitar að stimpla sig
inn. Einn stendur hann bugaður í lokin í
eymd sinni og vanmætti gagnvart vinnu-
félögum sínum, gagnvart forstjóranum.
Þeir eru allir leikfang leiðans, grunntónar
verksins hljóma sterkast síðast.
Það eru ánægjuleg tíðindi að enn skuli
komið skáld úr Grindavík og vonandi
verða margir til að kynna sér list Guð-
bergs. Sýn og næmi skáldanna er sterkari
en okkar hinna, og þegar þeim tekst að
búa reynslu sinni listrænan búning, skapa
listaverk, geta þau hjálpað okkur til að
skynja og jaínvel skilja betur eftir en
áður.
Hörður Bergmann.
STEINHÚÐUN H.F.
Jafnt íyrir híbýli sem
vinnustaði: ULBRIEA
húðun ó GÓLF og
STIGA, ón samskeyta.
mikið slitþol. einlitt og
og litmynztrað. ULBRIKA
ó LOFT og VEGGI.
Vamar sprungum, spara
má finpússningu,
fjölbreytt áferð og
litaval.
Sími 2 38 82
FAXI — 71