Faxi - 01.07.1980, Blaðsíða 7

Útgerðarfélag Vatnsleysustrandar
Þess hefur verið farið á leit við undirritaðan, að hann bætti
við grein sem birtist í Faxa, 3. tbl. 1980, um elstu báta Suður-
nesjaflotans og Útgerðarfélag Vatnsleysustrandar, sem lét
byggja þá í Fredrikssund í Danmörku. Komu bátarnir til
landsins 1931.
Aðdragandi að stofnun félagsins var gjörbreytt ástand í
hreppnum. Upp úr 1920 tóku ungu mennirnir að ráða sig á
togara. Til dæmis var togarinn Baldur, sem gerður var út frá
Reykjavík, að mestu mannaður Strandaringum. Skipstjóri á
Baldri var Þorgrímur Sigurðsson frá Knarrarnesi og stýrimað-
ur Gísli Gunnarsson frá Skjaldarkoti. Þorgrímur var ásamt
fleiri hreppsbúum hluthafi í Baldri. Afleiðing þessa var að
bændurnir gátu ekki mannað opnu skipin og lagðist því út-
gerð þeirra að mestu niður og margir fluttust burt úr hreppn-
um. Á þessum árum fóru margir bæir í eyði. Til gamans má
geta þess að einn þeirra sem var að flytja spurði mig: „Ertu
ekki orðinn leiður á að vera hérna, Jón?“ Ef til vill segja þessi
orð nokkuð um ástand það sem hér ríkti.
BYGGÐIN VAR AÐ
FARA í AUÐN
Árið 1928 fórust þrír af fyrir-
vinnum heimilanna í Suður-
hverfinu í Vogum og auk þeirra
dó einn á sóttarsæng. Var ég þá
einn eftir af vinnufærum karl-
mönnum á sex bæjum í
Suðurhverfinu, en auk þessara
sex bæja voru fjórir bæir í Norð-
urhverfinu. Hafa því verið allstíu
bæir í Vogunum á þeim tíma.
Eitthvað varð nú til bragðs að
taka til að forða því að ekki færi
hér allt í auðn.
Var þá farið að ræða um vél-
bátaútgerð og var Árni Kl. Hall-
grímsson aðat-hvatamaður að
því að stofnað var Útgerðarfélag
Vatnsleysustrandar. Félagið var
stofnað á samvinnugrundvelli.
mniökugjald var 10 krónur á
mann en allir báru sameiginlega
ábyrgð á fjárreiðum félagsins.
Það tók að sjálfsögðu nokkurn
tíma að undirbúa þennan félags-
skap, enda má segja að í mikið
hafi verið ráðist miðað við að-
stæður. Allt varð að byggja upp
frá grunni, báta, bryggju og hús.
Stofnfundur var síðan hald-
inn 20. júlí 1930. Stofnfélagar
voru átján. Voru þeir allir bænd-
ur að tveim undanskildum. Eru
nú aðeins tveir þeirra á lífi. Skrá
yfir stofnendur er dagsett 17.
september 1930 og nöfn þeirra
eru talin í lok greinarinnar.
Fyrsta stjórn var þannig
skipuð:
Sveinn Pálsson bóndi Hábæ
Jón G. Benediktsson bílstjóri
Suðurkoti
Þórður Klemensson bóndi
Minni-Vogum
Erlendur Magnússon bóndi
Kálfatjörn
Guðni Einarsson hreppstjóri
Landakoti.
Árni Kl. Hallgrímsson bóndi
Austurkoti var ráðinn fram-
kvæmdastjóri fyrir félagið.
Eftir stofnun félagsins var
gengið frá samningi við Eggert
Kristjánsson & Co., en hann var
timboðsmaður fyrir skipasmíða-
stöð í Fredrikssund. Samið var
um smíði tveggja báta sem
byggja skyldi þar og hvor þeirra
vera 22 tonn að stærð með 66/76
hestafla Tuxham vélum. Bátarn-
ir hlutu nöfnin Huginn og Mun-
inn eftir hröfnum þeim sem Flóki
flutti með sér til íslands og vís-
uðu honum á land.
Huginn kom til landsins
nokkru eftir áramót 1931 og hóf
hann veiðar í byrjun vertíðar.
Muninn var síðbúnari og tafðist
hann einnig vegna ísa á dönsku
sundunum. Kom hann ekki fyrr
en nokkuð var liðið á vertíð. Var
því fenginn leigubátur í hans
stað þar sem allur mannskapur
var þegar ráðinn. Bátur þessi
sem hét Erik var gömul skúta, 27
tonn að stærð. Hann flaut illa aö
bryggjunni sem fór að mestu á
þurrt um stórstraumsfjöru. Varð
oft að nota uppskipunarbáta til
að flytja fiskinn á land.
Það er af bryggjusmíðinni og
húsbyggingunni að segja, að
undirbúningur var hafinn þegar
eftir samningsgerðina um smíði
bátanna. Vinna við þessar fram-
kvæmdir hófst þegar leið að
hausti. Mjólkurfélag Reykjavík-
ur útvegaði efni og lánaöi Ú.V.
með góðum kjörum. Þess má
geta héraðflestirstofnendurút-
gerðarfélags Vatnsleysustrand-
ar voru félagar í Mjólkurfélagi
Reykjavíkur. Segja má að M.R.
hafi gert félaginu kleift að ráðast
í þessar framkvæmdir. Við
smíðina var unnið allt haustið og
fram að vertíð, en þá var verkinu
að mestu lokið. Vinnukraftur var
nær eingöngu fenginn innan-
hrepps en yfirsmiður við
bryggjugeröina hét Þóröur
Frímannsson af Akranesi, hörku
duglegur maður. Bryggjan var
eingöngu byggð úr timbri, var
hún 84 m að lengd en breiddin
var aðeins 3 metrar. Varð því að
aka aftur á bak aðra leiðina oft í
myrkri, því engin lýsing var, en
allt gekk það slysalaust.
Húsið sem byggt var var ein
hæð með risi. Niðri var aðstaða
fyrir bátana tvo, aðgerðar-, sölt-
unar- og beitingarpláss. Á loft-
inu var verbúð og mötuneyti
fyrir þá sem á þurftu að halda.
VERÐHRUNIÐ MIKLA
Við ýmsa byrjunarörðugleika
var að etja þessa fyrstu vertíð, og
ber þar fyrst að nefna hvað ann-
ar báturinn kom seint til lands-
ins. Það er af aflanum að segja
þessa fyrstu vertíð, að hann var
mjög góður, mikill fiskur barst á
land. Þrátt fyrir þennan mikla
afla voru horfurnar langt frá því
að vera góðar því á þessu ári,
árinu 1931, varð þaö mesta verð-
fall á verkuðum saltfiski sem um
getur hér á landi að ég hygg. Til
dæmis um það er, að Ú.V. seldi
400 skippund upp úr salti um
loki á 54 krónur hvert skippund
til aö fá peninga til brýnustu
þarfa. Engin bankalán fengust
þá út á óseldar afurðir.
Annars var það taliö mikið
Muninn og Huginn við bryggju félagsins í Vogum. Bátar þessir hafa verið
mikil happa- og aflaskip þrátt fyrir háan aldur.
Jón Benediktsson, útgeröarmaður
óráð að selja saltfiskinn óverk-
aðan. Það sem eftir var, um 1000
skippund, var fullverkað (þurrk-
að) og selt um haustið. En þá
fékkst aðeins 53 krónu meðal-
verð fyrir skippundið (skippund
af fullverkuðumfiskieru 160 kg).
Ótrúlegt en satt, það kostaði 40
krónur að verka skippundið.
Var þetta að sjálfsögðu reiðar-
slag fyrir félagið svona á fyrSta
ári þess. Það komst aldrei úr
þeim skuldum er þá mynduðust.
Vissulega voru fleiri en Ú.V. sem
lentu í erfiðleikum þetta ár, en
þeir sluppu þó betur sem seldu
snemma á árinu og voru þegar á
traustum fótum.
Upp úr þessu verðhruni var
Sölusamband íslenskra fisk-
framleiðenda, S(F, stofnaö.
Seldi félagið allan saltfisk árið
1932. Komst þá þegar meira
jafnvægi á söluna þegar hún var
á einni hendi. Ég tel að þessi
sölusamtök hafi bjargað þjóðar-
búinu frá miklum voöa, þar sem
saltfiskur var aðal útflutnings-
vara landsmanna á þeim tíma.
Arni Kl. Hallgrímsson var
framkvæmdastjóri félagsins til
6. sept. 1932. Var þetta ekki talið
fullt starf og launin samkvæmt
því lítil. Margir fundir voru
haldnir á heimili Árna og margir
áttu þangað eins og gefur að
skilja erindi. Alltaf var mönnum
boðið upp ágóðgerðirsem kona
hans sá um af mikilli rausn.
Þegar Árni hætti tók ég við
starfi hans. Lítið var fyrir bátana
aö gera utan vertíðar, þó sér-
staklega ásumrin. Sumarið 1933
gerði Ú.V. samning við Sam-
band íslenskra samvinnufélaga
um veiði á síld í reknet. Voru
þetta 1000 tunnur af síld sem
lögð var á land í Reykjavík. Hug-
inn veiddi síldina á stuttum tíma
og var því góð útkoma á því út-
haldi. Skipstjóri á Hugin var
Auðunn Sæmundsson.
Snemma á vertíöinni 1933
gerði aftaka veöur af vestri (í
FAXI - 87