Faxi - 01.12.1980, Side 39

KRISTÓFER ÞORGRÍMSSON:
Upphaf bifreiðatímabils
Mér er mikill vandi á
höndum að rekja sögu og
þróun bílsins, því nákvæmar
heimildir eru af skornum
skammti. Ýmsir aðilar bæði í
Evrópu og Ameríku höfðu á
síðari hluta 19. aldar gert til-
raunir með smíði á
vélknúnum ökutækjum, með
misjöfnum árangri.
En stór þáttaskil verða í
þessari framleiðslu, þegar
hinn ungi maður Henry Ford
lauk við smíði fyrsta
vélknúna vagnsins sem hann
smíðaði og reynsluók árið
1893. Og varð hann einn
mesti uþpfinningarmaður
bílvéla og bílaframieiðslu.
Uþþ frá þessum tilraunum
færðist bílaframleiðslan í
fjöldaframleiðslu og voru
margar bílasmiðjur reistar.
Ford lagði áherslu á smíði
lítilla, sterkbyggðra og
ódýrra bíla, handa öllum
almenningi, en þar voru
kepþinautarnir á öðru máli,
þeir smíðuðu stóra og dýra
bíla, sem voru aðeins handa
fáum útvöldum.
Alþingi 1903 mun vera
fyrsta opinbera samkoman
sem fjallað hefur um notkun
vélknúinna vagna á íslandi.
Sýnist fara vel á því. Notkun
vélvagna mátti heita enn á
bernskuskeiði í heiminum og
alveg óþekkt fyrirbæri á
íslandi, enda vegalagning
þar í smáum stíl, er hér var
komið og vegagerðinni lítt
hagað með hliðsjón af
notkun vélknúinna vagna.
Eigi verður að sönnu
komist svo að orði, að íslend-
ingar hafi tekið þessu
nýmæli opnum örmum og
með einróma fögnuði, enda
varla við slíku aö búast um
svo stórbrotið og óþekkt
fyrirbæri.
En það er eigi síður
athyglisvert hversu margir af
leiðtogum þjóðarinnar gerð-
ust strax fylgjendur þess að
tilraun yrði gerð með vélvagn
á íslandi fyrir atbeina
Alþingis og með fjárstyrk
þaðan, en að hætti þeirra
tíma lágu slíkir styrkir ekki á
lausu. Sýna þær undirtektir
öðru þetur að samgöngu-
leysið hefur verið lands-
mönnum mikill þyrnir í
augum, og sumir þeirra
a.m.k. hafi þá haft vakandi
auga á sérhverju því, er ætla
mátti að gæti dregið úr þeim
vanda eða leyst hann að
fullu. Þessi fyrsta umræða
um málið á Álþingi ber því
vitni, að sumir þingmanna
hafa þá þegar vitað talsvert
mikið um þessa nýju
samgöngubót, þrátt fyrir
einangrun landsins og
líklega heldur fáar vísbend-
ingar um hana erlendis frá,
án þess að eftir þeim væri
leitað.
Margir voru á móti því að
bíll yrði keyptur til landsins,
en að lokum styrkti ríkissjóð-
ur kaup á bíl eftir langa um-
fjöllun á Alþingi. Það var
konsúll Tomsen sem fékk
styrkinn að uþphæð krónur
2000 en áætlað verð var
krónur 5000. Árið 1904 kom
svo fyrsti bíllinn til landsins,
þetta var lítill mannflutninga-
vagn 6 eða 7 hestöfl og þætti
heldur lítið í dag. Þetta var
gamall skrjóður, sem gerði
hér heldur litla lukku, enda
gekk hann hér aðeins þetta
eina sumar, með miklum
ýtingum og basli upp hverja
brekku. Varð svo slæm
reynsla af þessum þíl að
hann var fluttur úr landi aftur.
Þrátt fyrir ýmsa byrjunar-
örðugleika misstu menn ekki
trúna á þessari nýju tækni og
voru nokkrir bílar fluttir til
landsins sem reyndust
misjafnlega. Þeir voru
notaðir til fólks- og vöru-
flutninga og voru farnar
áætlunarferðir frá Reykjavík
á Þingvöll til Hafnarfjarðar
og víðar.
Þótti mönrlum nú tími til
kominn að bílstjórar gengu
undir hæfnisþróf og voru
fyrstu ökuskírteinin gefin út
1915 og gengu þá þrír menn
undir próf sama daginn þann
15. júní.
Hér var um að ræða fyrstu
bílstjóraþrófin á íslandi og
þótti það svo markverður
atburður að þáverandi
bæjarfógeti í Reykjavík
frestaði útgáfu skírteinanna
til 17. júní, og eru fyrstu þrjú
ökuskírteinin dagsett á
afmælisdegi Jóns Sigurðs-
sonar forseta og jafnframt á
þjóðhátíðardegi íslendinga.
Það fórekki á milli mála að
bílarnir þurftu viðhald ekki
síður þá en nú og voru bíl-
stjórarnir oftast viðgerðar-
mennirnir líka.
En í ársbyrjun 1917 fór
Egill Vilhjálmsson til
Ameríku gagngert til að læra
bílaviðgerðir og er hann
eflaust fyrsti íslendingurinn
sem stundaði nám i þeirri
grein. Egill var við námið í 7
mánuði hjá verkamiðjum
“Overlands" í Vesturheimi.
þætti það sjálfsagt stutt nám í
dag, en var samt undirstaðan
í stórfyrirtækinu Egill Vil-
hjálmsson hf. í Reykjavík,
sem flutt hefur inn bifreiðar
síðan.
Bifreiðaeftirlit ríkisins var
stofnað 1928 og hefur lítið
breyst skoðun á bílum og
prófun á ökumönnum siöan.
Það er, að bílar eru skoðaðir
undir berum himni víðast
hvar á landinu með happa og
glappaaðferðinni, í stað þess
að færa skoðunina inn á
bílaverkstæðin þar sem þeir
eru viðgerðir fyrir skoðun
hvort sem er við miklu betri
aðstæður er eftirlitið hefur
uþp á að bjóða.
ökukennslan er á litlum
batavegi þar sem gleymist
yfirleitt að kenna akstur á
vegum í lausamöl og við
slæmar aðstæöur, enaa
kemurekki ósjaldan ífréttum
að ökumaður hafi misst
stjórn á bíl sínum í lausamöl
og ekið útaf eða velt bílnum.
Þjónusta bílaverkstæða er
í stórum dráttum þannig að
bílaumboðin reka eigin
verkstæði og eingöngu fyrir
sínar tegundir, en verkstæð-
in út um landsbyggðina
þurfa að geta þjónað helst
öllum tegundum bíla og
reynist það oft erfitt þar sem
skortur er á sérverkfærum
fyrir hverja gerð af bíl fyrir
sig. En menn reyna eftir
bestu getu svo að þjónustan
er a.m.k. sæmileg víðast
hvar.
Þó nokkuð mikill inn-
flutningur hefur verið á
bílum síðustu ár og eru nú
um það bil 80.000 bílar á skrá
í landinu.
Fyrir tíu árum síðan var
stofnað félag bílaverkstæða,
innflytjenda og varahlutasala
og heitir það Bílgreinasam-
bandið það er meðal annars
upplýsingamiðill fyrir félags-
menn, samræmir útsölutaxta
og sendir félagsmönnum
allar upplýsingar um það
sem er að gerast hverju sinni.
Þá kemur að námi
bifvélavirkja, það er tvíþætt
annars vegar eingöngu
skólanám og síðan eins árs
vinna á verkstæði og að því
loknu í sveinspróf, en hins
vegar fer neminn á samning
hjá iðnmeistara sem byrjar á
þriggja mánaða reynslutíma
og síðan er námið samtals í
fjögur ár þar af eitt ár í iðn-
skóla sem dreifist á
námstímann. Það mun hafa
orðið heldur léleg útkoma af
iðnskólalærðum nemum
sem eiga að gangast undir
próf að ári liðnu eftir
skólaveruna, samkvæmt
minni reynslu eru þeir svipað
undirbúnir og neminn sem
hefur unnið sinn þriggja
mánaða reynslutíma á verk-
stæði.
Þegar nemi hefur lokið
námi sínu og gengist undir
sveinspróf þarf hann að
vinna að iðn sinni í þrjú ár í
viðbót og getur þá öðlast
meistararéttindi í bifvéla-
virkjun að undangenginni
umsögn iðnráðs.
Þegar ég flutti til Keflavíkur
um áramótin 71-72 varð ég
fyrst var við það að bifvéla-
virkjar í Keflavík og Njarðvík
voru harla fáir með réttindi
og allra síst með meistara-
réttindi. sem unnu að iðn
sinni en þeir voru aðeins þrír
eftir því sem ég kemst næst
og hefur lítið breytst síðan,
nema bifvélavirkjum hefur
fjölgað en meisturum ekki og
er það vegna þess að menn
hafa fengið undanþágu til
þess að ganga undir verklegt
sveinspróf.
Á 12 bílaverkstæðum í
Keflavík og Njarðvík eru nú
aðeins 5 bifvélavirkjameist-
arar, 3 bílamálarameistarar 1
rennismiður og 1 vélvirki.
Undantaldir aðilar hafa ’ í
vinnu hjá sér 7 nema 9 bif-
vélavirkja og 20 ófaglærða
menn, samtals vinna við bíla-
viðgerðir 42 menn en þettaer
miðað við verkstæði þarsem
vinna fleiri en einn maður. Ég
hef ekki tölu á hversu margir
ófaglærðir menn vinna í bíl-
skúrum en ætla má að milli
50 og 60 menn vinni daglege
að bílaviðgerðum í KeflaviT
og Njarðvík.
Skýringin á hve fáir
réttindamenn endast í fagini
er sjálfsagt sú að þetta ei
erfið vinna, illa launuð oc
sóðaleg og hafa menn sót
mjög í aðra vinnu aðallega í
Keflavíkurflugvelli oc
víðar.Sem dæmi má nefni
bankaútibústjóra, trygginga-
fulltrúa, slökkviliðsmenn,
lögregluþjóna,tollverði,for-
stjóra, bílstjóra og ýmsum
öðrum störfum, sem tilheyra
ekki bílaviðgerðum.
FAXI - 203