Faxi - 01.12.1980, Qupperneq 61

GUÐNI MAGNÚSSON:
Mesta auðlind okkar?
Fyrir 40 árum
40 ára afmæli blaðsins
FAXA leiðir hugann að því,
hvernig umhorfs var hér í
byggðarlaginu um þær
mundir sem það hóf göngu
sína. Götur voru þá engar
með varanlegu slitlagi og
ástand þeirra því oft ömur-
legt. Rafmagn var þá aðeins
t.il Ijósa, framleitt með mótor-
vélum. Vatns- og skolpveita
engin. Og fáa mun hafa órað
fyrir því, að við fengjum hita-
veitu hér. Síðari heimsstyrj-
öldin hafði þá staðið í rúmt ár
og voru menn viðbúnir loft-
árásum á hverri stundu.
Bretar höfðu hernumið land-
ið og reistu braggahverfi hér
og þar, m.a. hér inni í bæn-
um.
Margt hefir breyst-og flest
til bóta, þó ekki allt. Fólks-
fjölgun og uppbygging bæj-
arins nefir verið ör. Nú eru
flestar götur orðnar malbik-
aðar eða olíumalbornar, en
gangstéttir vantar víða. Raf-
magn frá Sogi kom 1945 og
vatns- og skolpveita um svip-
að leyti. Og þar sem ég var
nokkuð viðriðinn þessa síð-
astnefndu framkvæmd, ætla
ég að skýra stuttlega frá að-
draganda hennar og
byrjunarframkvæmdum.
Vatnsbólin gömlu
( gamla daga var vatn tekið
úr brunnum, og var það ýmist
halað upp í fötum eða dælt
með handdælum, - svo-
nefndum póstum. Hérí Kefla-
vík voru þrír póstar, einn við
Tjanargötu, annar við
Aðalgötu og hinn þriðji við
Brunnstíg. Munu þeir allir
hafa verið í eigu hreppsins.
Á Vatnsnesi var einka-
brunnur en ekki var póstur á
honum. Þá hafði ísfélag
Keflavíkur látið grafa brunn á
lóð sinni og var dælt upp úr
honum með rafmagnsdælu.
Hreppurinn hafði samið við
félagið um afnot af brunm
þessum fyrir hreppsbúa og
látið steypa þar vatnsgeymi,
sem vatni var dælt í og gátu
menn sótt þangað vatn. Fyrir-
hugað hefði verið að leggja
vatnsveitu frá geymi þessum
og hafði Finnbogi Rútur Þor-
vaidsson verkf ræðingur
verið fenginn til að gera áætl-
un og uppdrátt af þeirri fram-
kvæmd. Finnbogi var síðan
áfram ráðunautur hreppsins í
þessum málum og hannaði
vatns- og skolpveituna þegar
í hana var ráðist. - Einhver
fleir vatnsból munu hafa
verið hér áður fyrr, t.d. var
brunnur í eigu Duus.
Nú var málum svo komið,
að menn sættu sig ekki leng-
ur við hið aldagamla fyrir-
komulag að sækja vatnið í
fötum, sums staðar alllanga
leið. Komnar voru á markað-
inn sjálfvirkar rafmagnsdæl-
ur og þeir sem bjuggu í nánd
við brunnana fóru að leggja
leiðslur frá þeim í hús sín,
nokkrir í félagi. Dælunum var
komið fyrir niðri í brunnun-
um og voru komnar margar
dælur í hvern brunn. Voru
þær þannig stilltar að þær
fóru í gang þegar þrýstingur
minnkaði við það að einhvers
staðar á leiðslunni var skrúf-
að frá krana, en stöðvuðust
þegar þrýstingurinn komst
yfir visst mark. Þegar fólk
fékk þannig rennandi vatn
inn í hús sín, jókst vatnsnotk-
unin allverulega svo að
brunnarnir þornuðu iðulega.
Var því orðið Ijóst að eitthvað
þurfti að gera til úrbóta.
Margir notuðu rigningarvatn
af húsum sínum. Steyptu
menn þá gjarnan vatnsþrær í
kjallara eða utannúss og
söfnuðu þar vatni. Gat það
verið allgóð úrbót, en gæta
þurfti þess vel að taka renn-
urnar úr sambandi þegar
byrjaði að rigna, meðan
þakið var að hreinsast af sóti
og ryki.
Frárennsli
Um frárennsli frá húsum
var svipað að segja, að þar
var um ófremdarástand að
ræða. Þeir sem næst bjuggu
sjónum höfðu sumir lagt hol-
ræsi frá húsum sínum niður í
fjöru. Hinir höfðu margir gert
,,svelgi“ eða rotþrær. Svelg-
irnir vildu stíflast með tíman-
um, einkum hjá þeim sem
höfðu freistast til að fá sér
vatnssalerni, og varð þá að
ausa upp úr þeim, ella rann
þetta ofanjarðar. Hér var
einnig úrbóta þörf.
Vatns- og
bolræsanefnd
í ágústmánuði 1941 sam-
þykkti hreppsnefndin tillögu
um að kjósa þriggja manna
nefnt „til að athuga mögu-
leika á að leggja skolp- og
vatnsveitu um kauptúniö nú í
haust eða á næsta vori.
Nefndin athugi á hvern hátt
heppilegast sé að fá fé til
framkvæmda og hvernig
hagkvæmast sé að haga verk-
inu. Einnig láti nefndin at-
huga hvar heppilegast sé að
ná neysluvatni, sem fullnægi
þörf kauptúnsins. Nefndin
skili áliti til hreppsnefndar-
innar hið fyrsta.“
í þessari nefnd lenti ég sem
formaður, en auk mín voru í
henni til að byrja með Valde-
mar Guðjónsson og Sigur-
þór Guðfinsson. Allmikil
mannaskipti urðu síðar í
nefndinni. Eftir hrepps-
nefndarkosningarnar, sem
fóru fram um veturinn, komu
í nefndina Stefán Franklín og
Ólafur E. Einarsson í stað
þeirra Valdemars og Sigur-
þórs, en hann var bá kosinn í
hreppsnefndina. Ég var hins
vegar í nefndinni til 1958, en
lét af formennsku í henni
1954.
Verkefnið sem okkur var
falið var meira en svo, að við
gætum lokið því á þeim tíma
sem okkur var settur.
Reyndin varð sú, að verkið
tók á annan áratug - er
raunar ekki lokið enn og
verður aldrei að fullu lokið
meðan byggðin stækkar.
Fyrsta verkefnið var að
leita eftirvatninu. (fyrstu virt-
ist það vonlítið verkefni. Það
var ekki vitað þá, sem síðar
kom í íjós, að undir öllum
skaganum væri að finna gott
neysluvatn, sem stenduralls
staðar í hæð við sjávarmál.
Það var heldur ekki almennt
vitað að til væri tækni til að ná
vatni upp úr djúpum borhol-
um. Ýmsir trúðu því ekki að
það væri hægt nema að grafa
brunna, því dælur þær sem
þá voru þekktar, drógu ekki
að sér nema 6-8 metra. En
djúpvatnsdælur voru þá
komnar á markað erlendis.
Fyrst fengum við lánaðan
jarðbor sem ríkíð átti. Hann
var mjög lítill, boraði aðeins
3ja tommu holu og varfrekar
seínvirkur. Verkfræðingur-
inn útvegaði jarðfræðing til
að athuga hvar líklegast væri
að bora. Hann athugaði hvar
fjöruvötn rynnu helst til sjáv-
ar og benti síðan á stað
nokkru fyrir vestan kirkiu-
garðinn. Var síðan hafist
handa. Þetta var um haustið
1941. Þegar unnið hafði verið
við borurnna í hálfan mánuð
var aðeins komiö niður á 10
metra dýpi. Þá bárust nefnd-
inni tilmæli frá ameríska
hernum um að fá lánaðan
borinn um tíma til að leita að
vatni hér í heiðinni, á hinu
fyrirhugaða flugvallarsvæði,
en forsenda fyrir því að flug-
völlurinn yrði byggður hér
var, að nægilegt vatn fengist,
og var þetta fyrsta fram-
kvæmdin við gerð hans, en
áður höfðu Bretar gert flug-
völlinn upp af Fitjunum.
Nefndinni þótti rétt að verða
við þessum tilmælum, þar
sem gott gæti verið að hafa
samvinnu við Ameríkana,
enda lánuðu þeir okkur síðar
loftpressu leigulaust.
Var síðan borað í heiðinni
og fannst þar nóg vatn. Þótti
okkur það góðs viti. Þegar
borinn kom aftur var tekið til
aftur við sömu holuna. En
ekki hafði lengi verið borað
þegar borinn brotnaði. Þetta
var svonefndur demantsbor
og var hausinn á honum eða
krónan alldýrt stykki. Voru
því uppi fyrirætlanir um að
reyna að ná henni upp, en
aldrei varð af því og mun hún
sitja þar enn. Þannig lauk
þessari fyrstu tilraun án ár-
angurs. Var nú komið fram á
vetur og var ekki meira gert
að sinni í þessum efnum.
Hins vegar var gerður samn-
ingur við Sveinbjörn Gísla-
son múrarameistara í Reyk-
vík, um framleiðslu á skolp-
rörum og verkstjórn við fyrir-
hugaða vatns- og skolpvéitu.
Flutti hann hingað og byggði
sér íbúðarhús. Næsta vor,
1942, var fenginn að iáni
jarðbor frá Reykjavíkurbæ.
Var hann nokkru stærri og
boraði fjögurra tommu holu.
Með honum vorU boraðar
tvær holur á svæði, sem mun
vera nálægt því sem Sunnu-
brautin er nú, en þá var það
óbyggt. Þessar holur gáfu
góða raun og fengust úr
þeim 5-6 sekúndulítrar úr
hvorri. Þótti nú sýnt að fá
mætti nóg vatn nér, þó hvorki
væru hér ár eða lækir.
Ætlunin var að virkja þessar
holur, en þegar til kom þótti
það ekki borga sig. Þær voru
of grannar og of langt frá
þeim stað, sem heppilegur
var fyrir vatnsgeymi.
Framh. á nnstu siðu
FAXI - 225