Faxi - 01.12.1980, Qupperneq 66

JÓHANN JÓNSSON:
Á vertíð í Keflavík
fyrir fjörutíu árum
Þegar óg hugleiddi þaö aö
blaðið Faxi yröi 40 ára núna í
desember, hvarflaöi hugurinn til
þess tíma er ég kom fyrst til
Keflavíkur, en þaö var einmitt
um svipaö leyti og Faxi var aö
hefja göngu sína. Mér eru ekki
kunnugir þeir straumar, er lágu
til þessað Faxi varötil.endaekki
meiningin að segja frá því,
heldur rifja upp í stórum drátt-
um minningar ungs aðkomu-
manns sem þá dvaldi nokkra vet-
ur í Keflavík sem vertíöarmaöur.
Eins og margir Keflvíkingar
muna stunduðu Austfiröingar
sjóróðra héöan af Suöurnesjum
um þær mundir. Norðfirðingar
og Eskfiröingar einkum frá
Sandgerði, en Seyðfirðingar frá
Keflavík. Þeir komu hingað suö-
ur í byrjun janúar ár hvert og
reru á vélbátum sínum af svip-
aöri stærð og þá voru algengir
um Suðurnesin.
Þetta voru bátar frá 16 til 35
smálestir aö stærö og þvi Iftil á
nútíma mælikvarða.
Oftast fór mest af mannskapn-
um suöur meö bátunum, bæöi til
að spara sér fargjaldið og eins til
þess að þurfa ekki að bíða lengi
eftir bátunum, ef þeir tepptust á
leiðinni, sem oft kom fyrir, Sem
dæmi má nefna 10 daga dvöl á
Hornafirði eitt sinn og nær viku í
Vestmannaeyjum í annað skipti.
( janúar 1939 lagði ég upp í
mína fyrstu ferð á vertíð í Kefla-
vík, ekki þó með bátnum í þetta
sinn, heldur gamla Goðafossi.
Ferðin var tíðindalítil, enda fann
ég til sjóveiki og hélt mig mest
neöan þilja. Viö komum til
Reykjavíkur í þann mund er
Reykvíkingar voru að rísa úr
rekkjum, og sást reykjarstrókur
upp úr nær hverjum strompi í
borginni. Þá notuðu margir höf-
uðborgarbúar kol til hitunar, og
eitt af því fyrsta sem gesturinn
leit i Reykjavík var kolakraninn.
Hinn kalda musterissvip sem
Tómas Guðmundsson sá á
þessu járnrimlaferlíki gat ég nú
ekki séð. Mér fannst henn vera
eins og hvert annað kolað járna-
rusl, sem vel mátti hverfa af sjón-
arsviðinu fyrir nýrri tima tækni.
Dagurinn í Reykjavík leiðfljótt
og um nóttina gisti ég á Hern-
um, ásamt manni sem ég var í för
með. Hann sofnaði fljótt, en er
ég var að festa blund kom
óvæntur gestur inn í herbergið
og háttaöi ofan í eina rúmiö sem
autt var. Sá var sýnilega drukk-
inn og hálf illa á sig kominn, þó
myndarlegur maður á besta
aldri. Meðan hann háttaði, maul-
aði hann harða brauöskorpu er
hann tók úr samanböggluðu
dagblaðssnifsi og drakk vatn
með úr könnu er stóð á borði við
rúm hans. Eftir það lagðist hann
útaf og sofnuðum við báöir
innan lítillar stundar.
Daginn eftir var haldiö suöur
til Keflavíkur með langferðabíl
að mig minnir frá Steindóri. Við
vorum rúma tvo klukkutíma á
leiðinni, og þegar til Keflavíkur
kom var fariö að leita uppi menn
þá er vísa skyldu á íverustað
okkar á vertíðinni. Þessa vertíð
fengum við inni í svonefndu
Pálshúsi, á horni Vesturgötu og
Kirkjuvegar. Þetta var afbragðs
hús, hitað upp með miðstöð og
mig minnir að þar hafi líka verið
rennandi vatn. Þarna leið okkur
mjög vel, svo ekki þarf ég yfir að
kvarta, aö Keflavík tæki ekki vel
á móti mér. Fleira fólk bjó í hús-
inu, því í kjallaranum voru þá for-
eldrar Páls Jónssonar spari-
sjóðsstjóra, Ágústa og Jón,
ásamt Páli. Þarna kynntist ég
Páli fyrst sem barni og hefur
okkar kunningsskapur haldist
síðan.
Þessa fyrstu vertíð mína í
Keflavík beittum við línuna í húsi
því sem kallað var Draugurinn,
en gerðum að fiskinum í húsinu
sem er nú fyrir neðan Nýjabíó.
Draugurinn er nú horfinn, var rif-
inn fyrir nokkrum árum. Hann
var þar sem nú er bifreiðavöru-
verslunin Stapafell. Þrjár
vertíðirnar var svo athafnasvæði
okkar í langa húsinu sunnan við
slippinn og íverustaðurinn
gamla Duusbúöin. Þessi vertíö
hófst með mikilli aflahrotu, sem
hélst nær þrjár vikur, og voru
margir þá orðnir framlágir þegar
úrtök uröu. Ekki var það furð, því
ekkert höfðu menn haft við að
vera fyrir austan frá því haustiö
áður er sjóróðrum lauk þar.
Komið var til að afla tekna
og þvi ekki legiö á liði sínu
En viö vorum komnir á vertíð til
að afla okkur tekna, svo ekki
dugði aögefast uppfyrren ífulla
hnefana. Venjulega voru sex
fullorðnir menn í landi við hvern
bát, en auk þess var oftast
ráöinn einn unglinguríbeitning-
una. Var hann nefndur krónu-
strákur, vegna þess að hann
fékk eina krónu fyrir hvert skip-
pund er báturinn aflaði. Flestir
mannanna höfðu þá vissa
upphæö af hverju skippundi,
svonefnda „premíu", en þaö
breyttist fljótt eftir að stríöiö var
komið í algleyming, vegna
hækkandi verðs á fiskinum nær
daglega, og því ókleift að binda
sig við vissar upphæðir. Var þá
tekin upp hlutaskipting sem enn
tíðkast.
Keflavík var ekki stór staöur
um þessar mundir. Þar bjuggu
þá um 1100 manns, en fjölgaöi
að mun á vertíðum. Þá var efsta
gatan í plássinu Kirkjuvegurinn
og að fara inn á Garð var raunar
ferð út úr þorpinu. Landað var úr
bátunum á fjórum stöðum, það
er að segja: við Garðinn, í Básn-
um, við Miðbryggjuna og í
Slippnum þegar hagstæð voru
sjávarföll og veður gott.
Þegar ekki gaf á sjó, fengum
við að láta beittu línuna inn í kæli
hjá Hf. Keflavík, sem og fleiri
austan- og heimamenn. Oft var
þröngt á þingi þegar allir voru að
taka út línuna, ef allt í einu gaf á
sjó. Þó man ég ekki eftir neinum
árekstrum við heimamenn nema
síður skyldi, því þarna kynntist
ég ýmsum sem virtust muna mig
þegar ég flutti hingað á Suður-
nes árið 1960.
Allar götur í Keflavík voru þá
malargötur, sem oft voru
ókræsilegar yfirferðar eftir afla-
hrotur í rigningartíð, einkum
Hafnargatan. Einhver fann það
út að hún væri líkust kakósúpu
og kölluðum við hana oftast
Kakósúpuna okkar á milli. Á
skemmtigöngum um þorpið var
því betra að vera vel skóaður, en
best að vera í vaðstígvélum. Þá
voru síðar og víðar buxur í tísku
og geta því flestir ímyndað sér
hvernig skálmarnar litu út eftir
gögu um Hafnargötuna í þá
daga. Einnig sást kvenfólkiö
oftast stlgvélaö á búðargöngum
sínum.
Þessa fyrstu vertíð sem ég var
f Keflavík söltuðum við nær því
allan fiskinn, nema síðast um
vorið. Þá seldum viö nokkur bíl-
hlöss af slægðum fiski til
Reykjavíkur; mig minnir í skreið
Skemmtanalíf var nokkurt og
allgott í Keflavík um þessar
mundir. Kvikmyndir voru sýndar
í Alþýðuhúsinu sem nú er Fél-
agsbíó. Ásberg kaupmaður rak
þá þetta kvikmyndahús og bauð
hann okkur oftast einu sinni á
vetri. Eflaust hefur þetta átt að
vera þakklætisvottur fyrir það,
að við versluðum mest við hann
þessa vetur sem ég var í
Keflavík.
Dansleikir voru haldnir bæði í
Ungmennafélagshúsinu og Al-
þýöuhúsinu. Svo vildi til að
annan veturinn sem ég dvaldist í
Keflavík, höfðum við aðsetur í
kjallara Alþýðuhússins og þegar
dansleikir voru heyrðust hljóð-
færaleikurinn og fótaspörkin
fram eftir nóttu. Ekki létum við
ungu mennirnir okkur vanta, ef
tími gafst til dansleikja. Stund-
um komu flokkar úr Reykjavík
með einhver atriði. Man ég það
helst að í Ungó hlýddi ég á MA-
kvartettinn. Ef þessir flokkar
skemmtu í Alþýðuhúsinu þegar
við vorum þar, fengu þeir að búa
sig í okkar vistarverum. Hleri var
á vesturþili kjallarans inn í dans-
salinn og sátu dömur oftast á
bekknum yfir hleranum. Hægt
var að fjarlægja hlerann og horfa
inn í salinn. Einhverju sinni var
hlerinn fjarlægður og klipið í fót
dömu er á bekknum sat, en
síðan var hlerinn settur á sinn
stað í hasti. Stúlkan hefureflaust
Teikning eftir Jóhann Jónsson
FAXI - 230