Faxi - 01.12.1980, Qupperneq 74

Við vorum taldir af
Marteinn Helgason var einn af
fengsælustu og sókndjörfustu
skipstjórum í Keflavík fyrir 40
árum. Þess vegna leituöum við
til hans og spurðum nokkurra
spurninga um formennsku hans
og sjómennsku, sem hófst 1923.
Þeim fer fækkandi sem sjálfir
geta sagt frá svo löngu liðnum
atburðum sem hann. Fróðleik
sem ekki má gleymast, pvi
miklar hafa breytingarnar orðið
á þessum langa tíma.
Fyrst spuröum við Martein um
æskuárin og möguleika ungra
manna í Keflavík áárunum 1920-
1930.
Hér snerist allt um sjóinn og
skyld störf. Markmið allra
unglinga var aö komast í gott
skipspláss. Allt líf fólksins
mótaðist af lífsbaráttunni við
sjóinn - allir forfeður þess höfðu
áður stundað sjómennsku.
Ég var 14 ára þegar ég reri
með Guðmundi á Hæðarenda á
vertíð, á opnum báti - fjögurra
manna fari.
Hlutur háseta var úr eigin
netum og afla var skipt í fjöru - í
Edinborgarvör og hver
skipsmaöur gerði að sínum afla.
15 ára var ég landmaður hjá
Bjarna Ólafssyni viö m/b
Sæfara, sem var fyrsti vélknúni
báturinn hér, byggður 1911.
Vertíðarhluturinn var kr. 1200.
Næstu árin reri ég ýmsum
bátum, en eftirminnilegastir eru
Skallagrímur og Goðafoss.
Hvenær varöst þú svo fyrst
formaður?
- Árið 1934 tók ég fiski-
mannaprófið minna, sama ár
varö ég formaður á m/b Svani,
13 tonna báti, eigendur Jóhann
Guönason á Vatnsnesi, og
bræöurnir Albert og Ólafur
Bjarnasynir.
Hver er eftirminnilegasti for-
maöurinn frá þessum tima?
- Guðmundur Kr. Guö-
mundsson á m/b Geir. Mín
löngun eins og margra ungra
formanna var að líkjast honum
sem mest, en hann fórst meö
skipi sínu 9. febr. 1946 í miklu
mannskaðaveöri. Það var stutt
ævi fyrir dugmikinn og góðan
dreng.
Hverjir voru mest nafntogaðir
af útgerðarmönnum þessa
tima?
- Mestur þeirra, reyndar fyrir
mína tíð sem sjómanns, var Árni
Geir Þóroddsson, en hann flutti
úr Keflavík 1929, en hann hafði
búið hér í áratugi. Annar var
Magnús í Höskuldarkoti, þaö var
maöur sem allir litu upp til. Þá
voru það bræðurnir Albert og
Ingiber Ólafssynir, Ólafur
Lárusson, Sigurbjörn Eyjólfs-
son, Guðfinnsbræður o. fl.
Hvað um sjósókn og
aflabrögð?
- Sóknin var mikil miðað viö
aðstæður. í Faxaflóa fór allt
saman, mikill fiskur, góöur botn
og landvar í öllum áttum.
Ákjósanlegri fiskisvæði voru
sennilega ekki til. Þaðan hefur
margur verðmætur túrinn verið
gerður. Afkoman fór eftir
dugnaöi hvers og eins. Duglegir
menn reru upp á hlut og varð
keppikefli, því að aðrir reru upp
á fast kaup. Þeir alduglegustu
fengu svo að leggja stubb fyrir
sjálfa sig.
Ekki var um neinar aflatrygg-
ingar að ræða, eins og menn
þekkja í dag.
Hvernig var vertið hagað til á
þessum árum?
- Róið var á kvöldin og komið
að eftirmiðdag þann næsta,- ef
veöur leyfði en oft þurfti aö leita
vars vegna veðurs, þá gjarna
undir Voga-Stapa.
Róiö var á línu fram í byrjun
marz, síðan á net í marz mánuði,
þá aftur á línu í apríl fram á ver-
tíðarlok.
í landlegum gengum við sjó-
mennirnir til liös við landmenn-
ina.
En hvaða vinna tók svo við
þegar vertið lauk?
- Þá varfariðíútilegusemsvo
var kölluð. Var þá búið um borð,
gert að afla, og saltaö. öll að-
staða og aðbúnaður var mjög ó-
fullnægjandi ekki einu sinni
kojur fyrir alla áhöfnina. En sjó-
menn áttu ekki í önnur hús að
venda með atvinnu, því fékkst
alltaf nógur mannskapur
Vinnan útheimti miklar vökur
og litla hvíld. Einn formaður
hafði þó meiri fyrirhygju en
aðrir, Þorvaldur I Þórukoti, á
Ársæli, setti hann, að ég best
veit, fyrstu vökulögin, þar sem
hann veitti sínum mannskap
fasta hvíld og haföi af því aug-
Ijósan ávinning með betri
afköstum og ánægðari
mönnum.
Hvar var svo landað?
- Stokkavörin var notuö sem
uppsátur, Edinborgarbryggja
var enn notuð, en aðalbryggjan
var Miðbryggjan. Básbryggjan
var fyrir 4 báta, þ.e. einka-
bryggja þeirra sem áttu fiskhús í
Básnum, enda byggð af þeim
árið 1929.
Þú hófst formennskuferil þinn
1934 á m/b Svan, sagðir þú,
hvað tók svo við?
- Ég var með hann í tvö ár, en
á árunum 1936 til 1940 var ég
með ýmsa báta. 1940 ræðst ég til
Ólafs Lárussonar sem formaður
á m/b Sæborginni sem var 21
rúmlesta skip, 1942 var ég svo
með m/b Ægi, eigendur
Keflavik hf. og gekk það allt þol-
anlega.
En 1943 tek ég svo við nýju
skipi, sem var hinn 29 smálesta
Svanur GK 530, smíðaður í
Dröfn Hafnarfiröi fyrir Ólaf
Lárusson. Kostaði hann með vél
kr. 260 þús. Var hann afburða
sjóskip og jafnframt lipurt og
gott fiskiskip. Með Svaninn var
ég í 5 ár.
Við athugun á aflaskýrslum
frá þessum tímum kemur fram
aö þaö eru 4-5 bátar sem berjast
um aflametið þessi ár og
Marteinn á m/b Svaninum, þar
alltaf í efstu sætunum frá 1-3.
Aflahlutur á Svani var frá 9 til 13
þús. á vertíð á þessum árum.
1940 voru í Keflavík 47
fiskiskip yfir 12 smálestir og 18
aðkomuskip. Skipverjar voru
529.
Hvernig var á striðsárunum,
höfðu þau ekki áhrif á sjósókn?
- Jú, á stríðsárunum voru sett
bannsvæði. Þaö þýddi að ekki
var hægt að sækja á bestu veiði-
svæðin vegna þýsku kafbát-
anna. Við urðum að krækja
suður fyrir veiöisvæðin vegna
bannsvæðanna.
Einu sinni man ég þaö, aö við
freistuöumst til aö bregða okkur
inn á bannsvæöi, en hegning var
Martelnn Halgason
við slíku broti að báturinn skyldi
kyrrsettur, skipti það engum
togum að við vorum rétt búnirað
leggja línuna þegar tundur-
spillir kemur auga á okkur og
siglir í átt til okkar. Við rétt
höföum það, að draga inn línuna
í tæka tíð og forðaokkuráðuren
verra hlytist af.
Hvaða skilyrði telur þú að
þurfi til þess að góður árangur
náist úr veiðiferð?
- Góö útgerð, góöur mann-
skapur bæði í landi og á sjó, og
samtaka skipshöfn. Velgengisár
mín á Svaninum tel ég, að
eingöngu megi rekja til þess að
þar var valinn maður í hverju
rúmi.
Þaö var gaman aö koma til
Keflavíkur með mikinn fisk. Þá
mátti sjá góð handtök til sjós og
viö losunina í þádaga. Sami andi
ríkti við vinnuna hjá öllum, allir
kepptust við og hver hvatti
annan. Vinnuhraðinn var mikill
og þaö hefði verið gaman að
geta tekið kvikmynd af vinnu-
brögöunum þegar mest gekk á
og hamagangurinn var hvað
mestur.
Hvernig voru öryggismál sjó-
manna í þá daga?
- Þau voru í algjöru lágmarki.
Aðeins einn til tveir bjarghringir
og hafnarskilyrði bágborin.
Þegar talstöðvar loks komu,
voru þær mjög lélegar. Annars
var sama hvort talað var um
öryggismál eða aðbúnað,
hvorugt þætti mönnum
bjóðandi í dag.
Á þessum árum lentuð þið
stundum i aflahrotum.
- Já. Eftirminnilegasta afla-
hrotan var vafalaust á Skalla-
grimi um páskaleytiö, viö eini
báturinn á sjó. Við fylltum bátinn
svo, að við hlífðum ekki einu
sinni káetunni, þar sátum við í
fiskkösinni með kostinn okkará
hnjánum og stíföum úr hnefa.
Framh. á blt. 216
Svanur GK 530
FAXI - 238