Faxi - 01.12.1980, Qupperneq 99

vörugeymsluhús það tilheyrði,
sem höfuðkúpurnar voru í.
Þegar hinn nýi eigandi hafði
kynnt sér alla málavöxtu, lagöi
hann svo fyrir, að höfuðkúpurn-
ar skyldu teknar úr vörugeymsl-
unni. Var síðan smíðaöur utan
um þær kassi eöa stokkur, með
gleri á þeirri hliðinni, sem fram
vissi. Kassa þessum var síðan
valinn staður í aðalglugga versl-
unarinnar. Þaðan blasti við
höfnin, svo að nú var öllu rétt-
lasti fullnægt. Svo virðist og, sem
eigendur höfuðskeljanna yndu
nú betur hlutskipti sínu en áður,
Þvi að mjög dró úr öllum
draumum og tók fyrir flest það,
sem menn höfðu viljað kalla
reimleika. Fyrir þrem eöa fjórum
árum var kassinn með höfuð-
skeljunum tekinn úr búöar-
glugganum og honum valinn
staður þar sem minna ber á. Eru
kúpurnar enn í kassa sínum í
húsi einu frammi við sjó. Veröa
þaer að horfa í gegnum heilan
vegginn, en virðist una því hið
besta.
Þáttur Hjálmarssona
Nú mun horfið frá manna-
heina- og reimleikasögum öllum
og víkur máli voru sem snöggv-
asttil Austfjaröa. Maöurernefn-
dur Konráð Hjálmarsson. Hann
er fæddur aö Reykjum í
Mjóafirði, sonur Hjálmars Her-
mannssonar, bónda á Brekku,
°g síðari konu hans, Jóhönnu
Sveinsdóttur. Ungur að aldri hóf
Konráð verslunarstörf hjá Carli
D. Tulinius, kaupmanni á Eski-
firði. Þar kynntist hann útgerð
Þilbáta, því að Carl D. Tulinius
var allmikið við þaö riðinn. Eftii
nokkurra ára veru á Eskifirði,
Nuttist Konráð til Mjóafjarðar,
°g hóf þar verslunarrekstur og
ótgerð á eigin spýtur. Árið 1894
lét hann reisa frystihús á Mjóa-
firði, og var þaö eitt hið fyrsta á
lendinu. Árið 1902 eignaðist
Konráð nýtt gufuskip, yfir 100
rúmlestir, og kallaði það Súluna.
^ak hann síöan síld- og
Þorskveiðar með því skipi í
nokkur ár, en hafði auk þess
allmargt smærri og stærri
vélbáta við veiöar frá Mjóafirði
°9 Norðfirði. Konráö fluttist
síöar til Norðfjaröar og var þar
heimilisfastur upp frá því. Hann
var um langt skeið einhver mesti
sfvinnurekandt- á Austfjörðum,
°g lét jafnan mjög til sín taka.
Litlu eftir aldamótin hugðist
Konráö Hjálmarsson færa út
kvíarnar, og tók að leita að
nentugum stað við Faxaflóa, þar
sem hann gæti komið upp út-
Qerðarstöð. Hafði hann um þetta
samvinnu við Gísla bróðursinn.
Gl'sli Hjálmarsson leitaði fyrir
sér á Suðurnesjum, og leist
nonum hvergi betur á staöhætti
a,la en í Sandgeröi. Tókust nú
samningar meö honum og jarð-
eiganda, Einari Sveinbjörns-
syni. Létu þeir bræður, Konráö
og Gísli, reisa hús nokkur í
Sandgeröi. Þeirra merkast var
íshús, er mun hafa tekið um 300
tunnur síldar. Þessu næst var
Súlan send vestur í Faxaflóa og
látin stunda reknetaveiðar í
Jökuldjúpi. Þá komu tveir eða
þrir litlir bátar aö austan, og
skyldu þeir færa sér í nyt hin
ágætu fiskimið úti fyrir
Sandgerði. Gisli Hjálmarsson
var umsjónarmaður allra
þessara framkvæmda. Útgerðin
gekk skrykkjótt. Mun ástæðan
ekki síst hafa verið sú, að
bátarnir voru hafðir að veiöum
yfir sumartímann, en það er
gömul og ný reynsla, að um það
leyti árs er minnstur fiskur á
Sandgeröismiðum. Sáu þeir
Konráð og Gísli þann kost
vænstan, að hætta þessari til-
raun, áður en meira væri lagt í
kostnaö. Stóöu hús þeirra auö
um hríö.
Dönsk útgerðartilraun.
Árið 1906 hófust miklar
umræður í dönskum blöðum um
auðæfi hafsins við strendur
íslands. Gekk þar maöur undir
manns hönd til aö sannfæra
Dani um, að fátt væri gróöavæn-
legra og líklegra til skjótrar auð-
söfnunar, en að nytja vel þær
gullnámur, sem íslensku fiski-
miöin væru. Var rætt um þaö
fram og aftur, aö það væri
Dönum meira en meðalskömm,
hversu stórfelldir möguleikar
lægju ónotaðir, meöan ekki væri
hafist handa um mikla útgerö á
íslandi. Þyrfti nú aö gera gang-
skör að því, sögöu blööin, að
koma upp miklum fslandsflota,
og reisa á hentugum stöðum
fiskveiðistöðvar í stórum stíl.
Blaöaskrif þessi komu allmik-
illi hreyfingu á máiiö, og uröu
þess valdandi aö fjármálamenn
ýmsir tóku að kynna sér þennan
möguleika. í fremstu röö þeirra
manna, sem horfðu hingaö
rannsóknaraugum, var D.
Lauritzen, konsúll í Esbjerg.
Hann var enginn byrjandi á sviði
útgeröarmála, hafði rekið mikla
fiskútgerð í Danmörku og var
öllum þeim hnútum kunnugur.
Lauritzen beitti sér nú fyrir
stofnun öflugs félags, er reka
skyldi fiskveiöar viö fsland og í
Norðursjó, bæöi á vélskipum og
gufuskipum. Sumariö 1907 vann
Lauritzen að félagsstofnuninni,
en lét þó ekki þar við sitja. Þegar
á því ári sendi hann út hingað
nokkuc skip, er stunduðu fisk-
veiöar fyrir Vestur- og
Noröurlandi. Veiðin gekk mjög
illa, svo að stórtjón varð á út-
geröinni. Var þaö ekki glæsileg
byrjun, en þó lét Lauritzen þetta
hvergi á sig festa.
Lauritzen konsúll vildi kynn-
ast sem flestu, er til sjávarútvegs
heyrði og að gagni mætti koma
við fiskveiðar frá (slandi. Ferð-
aðist hann hingað í því skyni, -
var með í konungsförinni 1907,-
og gerði sér þá Ijóst, að fyrsta
skilyrðið til góðs árangurs var að
ráða vel hæfan og þaulkunnug-
an íslending í þjónustu félags-
ins. Fyrir valinu var Matthías
Þórðarsson, skipstjóri frá Móum
á Kjalarnesi. Skyldi hann gerast
framkvæmdastjóri félagsins á
íslandi þegar er það væri form-
lega stofnað, og annast vélbáta-
rekstur allan, er þar yrði.
Haustið 1907 var smiöshögg-
ið rekiö á félagsstofnunina.
Langstærstu hluthafarnir voru
D. Lauritzen, konsúll í Esbjerg
og J. Balslev, stórkaupmaöur í
Kaupmannahöfn. Auk þess voru
ýmsir minni hluthafar, þar á
meöal nokkrir íslendingar.
Hlutaféö var ákveöið 300 þús.
kr., en mátti auka það upp í 1/2
millj. kr. Skyldi félagið hafa aöal-
bækistöð i Kaupmannahöfn. I
stjórn þess voru kjörnireftirtald-
ir menn: D.Lauritzen, konsúll í
Esbjerg, formaður og með-
stjórnendur Joh. Balslev, stór-
kaupmaður, J. Krabbe, yfirrétta-
málafærslumaður og C. Trolle,
sjóliðsforingi, allir í Kaup-
mannahöfn og Ágúst Flygen-
ring útgerðarmaöur í Hafnar-
firði.
Eitthvert fyrsta verkefnið, sem
Lauritzen konsúll varö aö leysa
af höndum, var aö kynna sér þaö
sem rækilegast, hvar skilyröi til
útgeröar væru einna vænlegust
við strendur landsins. Ætlunin
var sú, að reka vélbátaútgerð í
stórum stíl, en auk þess átti aö
stunda veiðarátogurum og línu-
gufuskipum. Þá var og til þess
hugsað, aö notfæra sér
síldarmiöin fyrir Norðurlandi.
Ýmsir staðir komu til athugunar.
Eftir nokkra könnun varákveöiö
aö Sandgerði í Miðneshreppi
yröi fyrir valinu sem fiskveiöi-
stöö fyrir vélbáta, er stunda áttu
þorskveiöar með línu bæði vor
og sumar. Þaö var taliö af
kunnugum, að skilyrði væru ein-
hver hin bestu, sem hugsast
gæti. Þá mun þaö og hafa ráðiö
nokkru um val staðarins, að þar
var íshús þeirra Hjálmarssona
frá Mjóafiröi, og stóð nú autt.
Var því engum erfiðleikum
bundiö að fá þaö keypt fyrir lítiö
fé. Samningar tókust einnig
greiðlega við eiganda jaröarinn-
ar, Einar Sveinbjörnsson. Var
síðan hafist handa um
framkvæmdir.
Þessu næst var Hafnaríjörður
valinn að bækistöð fyrir botn-
vörpuútgerðina, en Siglufjörður
sem síldarstöð.
Aöalstjórnandi þessa nýja
fiskveiöifélags var ráðinn
J.Balslev, og hafði hann skrif-
stofur sínar í Kaupmannahöfn.
Auk hans gengu í þjónustu
félagsins þrír framkvæmda-
stjórar. Einn þeirra, Adamsen að
nafni, skyldi hafa aöalstjórn á
útveginum í Esbjerg, en þar átti
að vera ein deild félagsins.
Annar, S. Goos, hafði aðalum-
sjónina hér á landi og annaöist
reikningsfærslu. Hann bjó í
Hafnarfirði. Hinn þriðji, Matthías
Þórðarson, átti að hafa umsjón
meö vélbátaútgerðinni í
Sandgerði, eins og fyrr segir.
Innarlega við Sandgeröisvík
aö austanverðu, út frá
Sandgeröistúninu, liggur hólmi
nokkur, umflæddur á flóði.
Nefnist hólmi þessi Hamar, enda
eru þar vföa berar klappir. Á
hólma þessum lét hið nýja
útgerðarfélag reisa hús allstór.
Voru það bæöi fiskhús, salthús
og bækistöö til aö beita í Ifnu
fiskibátanna. Framan við
Hamarinn vargerð steinbryggja,
10 fet á hæö og 75 álnir að lengd.
öll var bryggja þessi steypt og
hlaöin úr höggnu grjóti. Var
grjótið höggvið úr klettum þeim,
sem næstir voru. Þá var gerð
trébryggja frá landi og niöur á
Hamarinn. Varlengd hennarum
70 álnir. Fiskhúsið á Hamrinum
þótti myndarleg smíð.Það var35
álnirá lengd og 16álnir á breidd.
„Bólverk" allstórt eða fiskað-
geröarsvæði var steypt fyrir
framan húsið. Breidd þessvarlO
álnir.
Þá var ennfremur reist stórt
hús,- eða öllu heldur tvö hús
sambyggð -, fyrir ofan
Hamarinn. Var annað húsið
íbúöarhús fyrir verkafólk, skrif-
stofur og eldhús, en í hinum
hlutanum var verslun og vöru-
geymsla.
Allar þessar byggingar voru
reistar aö fyrirsögn Matthíasar
Þóröarsonar og undir umsjón
hans. Tók verkið skamman tíma
og var að mestu leyti lokið á
fimm mánuðum. Mannvirki
þessi öll munu ekki hafa kostaö
nema um 50 þús. kr.
Bágborin sjómennska.
Um miðjan marzmánuö 1908
kom fyrsta skipiö frá félagi
þessu til að fiska hér viö land.
Var það togari er „Britta" hét. Á
togara þessum voru að mestu
leyti íslenskir hásetar, en skip-
stjóri og stýrimaður danskir.
Ráðinn var íslenskur fiskiskip-
stjóri, og fór „ Britta" sföan út á
veiöar. Litlu síðar kom annaö
skip félagsins, línuveiöarinn
„Nellý" . Á „Nellý" voru skipverj-
ar allir Norömenn. Bæði voru
skip þessi gömul og illa löguð til
fiskveiða hér við land. Afli
reyndist nauðatregur, og mun
félagiö hafa orðið fyrir
allmiklum skaöa á þessari
útgerð.
Framh. á næstu sföu
FAXI - 263