Tímarit Tónlistarfélagsins - 01.02.1938, Síða 7

Tímarit Tónlistarfélagsins
ákvörðun um, hvers eyra skal miða við sem fyrirmynd.
Sum böi’n (eins og t. d. Mozart) þola ekki lúðrablástur,
öðrum falla tvígrip á fiðlu án undirleiks, illa.
Forfeðrum vorum þótti sum tónasambönd, sem vér nú
tökum góð og gild, óþolandi, vér aftur á móti furðum oss
á sumum „nútímahljómum", sem komandi kynslóð ef til vill
mun finnast hversdagslegir. En eitt er víst; í fyrsta lagi,
að móttækileiki mannlegs eyra þroskast smátt og smátt,
en ekki í stökkum, í öðru lagi að gildi mishljóma veltur
ekki á eðli þeirra á yfirborðinu, heldur á þýðingu þeirra.
Mishljómur getur verið algerlega þýðingarlaus; en hann
gæti líka táknaö skyndilegt reiðikast, verið nokkurskonar
blótsyrði í tónum. í þriðja lagi getur hann verið fullkom-
lega eðlilegur hnútur i tónavefnum. Fer það eftir sam-
hengi og áframhaldi. Það er bersýnilegt að vér dæmum
hann mismundandi í þessum þrem tilfellum.
Allar listir eru skapandi eðlis og tónlistin öðrum frem-
ur. Hún getur ekki sagt frá, né lýst, né heldur málað. Til-
raunir til þess að herma ákveðin náttúrufyrirbrigði eru
annaðhvort barnaskapur, eins og til dæmis „Hailstone
Chorus“ (Hagléla-söngurinn) í „Israel í Egyptalandi"*
eða gaman eins og fuglar Beethovens, asninn hjá Mendel-
sohn og sauðkindin í „Don Quixote“ eftir Strauss. í æðri
skilningi eiga sér ekki stað lýsingar á ákveðnum viðburð-
um eða fyrirbrigðum, heldur tjáning samsvarandi tilfinn-
inga í huga vorum, eins og til dæmis túlkun Hándels á
myrkrinu, eða „guðsgræna náttúran“ í fyrsta þætti „Pas-
toral“-symfoníu Beethovens.
Tónlistin nýtur sín betur þegar hún kemur geðinu á
hreyfingu, og leiðir hinar náttúrulegu tilfinningar manns-
sálarinnar inn á æðri brautir, því einmitt í því kemur
sköpunarmáttur hennar greinilegar fram. En hátindi feg-
urðar sinnar, og mætti guðdómlegs sköpunarverks nær
hún fyrst, þegar fonn og innihald, tilfinning og tjáning
eru í senn alin og ummynduð að innri andagift. Síðasti
kaflinn í Matteusar-píslarsöng Bachs og rólegi þátturinn
* (Óratorium), Helgimál eftir Hándel.
7