Norðurland - 15.04.1983, Blaðsíða 4

Hvað þarf Alusuissie oft a
til þess að álflokkamir fái I
Nærri helmingur raforkunnar sem framleidd er í I
þriðjung af framleiðslukostnaði hei
Guðmundur Bjamason Alþingis-
maður ritar grein í Dag þann 7.
apríl sl. undir fyrirsögninni „Ó
ábyrg vinnubrögð í álmálinu hafa
orðið þjóðinni dýrt spaug“.
Eins og að líkum lætur er
þingmaðurinn ekki í vandræð-
um með að finna hinn óábyrga
sökudólg sem orðið hefur þjóð
sinni dýr. Að sjálfsögðu heitir
hann Hjörleifur Guttormsson
og gegnir starfi iðnaðarráðherra.
Guðmundur telur ráðheri^nn
ekki hafa haft raunverulegan
áhuga fyrir samningum við
Alusuisse og slær því auk þess
föstu að hann hafi lagt rangar
áherslur með því að saka
Alusuisse um „sviksamlegt"
athæfi vegna verðlagningar á
súráli, sem síðan hafi valdið því
að öllum samningum hafi verið
siglt í strand.
Guðmundur segir að hinn 10.
nóvember 1982 hafi orðið þátta-
skil í deilunum við Alusuisse því
þá hafi fyrirtækið boðist „til að
leggja deilumálið um súrálsverð
og fleira fyrir gerðardóm, sem
verði að mestu skipaður íslensk-
um mönnum og býðst til að
hefja viðræður um breytingar á
samningnum m.a. um hækkun á
raforkuverði enda fái þeir leyfi
til stækkunar og leyfi til að taka
inn annan hluthafa“ Guðmund-
ur telur að Hjörleifur hafi á
þessu stigi endanlega siglt mál-
inu í strand með því að senda
Alusuisse úrslitakosti í stað þess
að hlýta ráðum ráðherra Fram-
sóknarflokksins og fallast á
tillögur Alusuisse um umræðu-
grundvöll í aðalatriðum. Að lok-
um leggur Guðmundur áherslu
á að hann vilji „samninga-
viðræður strax - annars einhliöa
aðgerðir.“ Hann telur skiljan-
lega slíka leið þarfnast mikils
undirbúnings og athugana áður
en til hennar er gripið og bendir
á að ekki sé fýsilegt að yfirtaka
rekstur álversins ef Alusuisse
gripi til þess ráðs að loka
verksmiðjunni í Straumsvík
„með þeim rekstrarhalla sem
þar er nú við að glíma“.
Við þessa grein Guðmundar
Bjarnasonar er ástæða til að
gera nokkrar athugasemdir og
skal þá byrjað á fullyrðingunni
um rangar áherslur.
Átti að þegja um yfirverðið?
Eins og kunnugt er selur
Alusuisse Isal hráefni til álfram-
leiðslunnar því fyrirtækið á þær
verksmiðjur sem vinna súrál cg
rafskaut fyrir álverið í Straums-
vík (og á svo auðvitað álverið
líka). Samkvæmt samningum við
Islenska ríkið ber Alusuisse að
sjá álverinu fyrir þessum að
föngum á sama verði og
viðgengst í viðskiptum óháðra
aðilja. Þetta er gífurlega mikil-
vægt atriði þar sem skattgreiðsl-
ur fyrirtækisins til íslendinga
ákvarðast af hagnaði þess að
hluta. Með öðrum orðum: Með
háu verði á aðföngum verður
hagnaðurinn minni og skatt-
greiðslurnar einnig. Með
rannsóknum á bókhaldi álvers-
ins er búið að sýna fram á að það
hefur um langan tíma verið látið
greiða allt of hátt verð fyrir þessi
Á þessum grundvelli hefur
fjármálaráðuneytið endur-
ákvarðað framleiðslugjald Ál-
fálagsins. Nemur hækkuninfyrir
þetta tímabil 127 milljónum
ísl. króna miðað við gengi í
febrúar sl. Alusuisse hefur að
sjálfsögðu fyllsta rétt til að
skjóta ágreiningi um þessa
skattlagningu til gerðardóms í
samræmi við ákvæði samnings
við ríkið um álverið. Það hefur
hins vegar ekki verið gert, og má
það vera til marks um hve sterka
stöðu Alusuisse telur sig hafa í
þes^su máli. Spurningin er þessi:
Átti iðnaðarráðuneytið að
aðföng. Endurskoðun á bók-
haldi hefur verið framkvæmd í
samræmi við ákvæði samninga
þar um . I álviðræðu nefndinni
sálugu sem fulltrúar allra stjórn-
málaflokkanna sátu í var full
samstaða um að láta vinna þetta
verk og gera ísal grein fyrir
niðurstöðum endurskoðunar-
innar. Hér er um gífurlegar
fjárhæðir að ræða eins og sést á
eftirfarandi:
þegja þunnu hljóði yfir svo
alvarlegum athugasemdum við
fjárreiður ísal? Að sjálfsögðu
ekki þó það hafi verið gert 1975
þegar Steingrímur Harmanns-
son og Jóhannes Nordal höfðu
forystu fyrir samningum um
breytingar á orkuverði til álvers-
ins. Niðurstaða þeirra samninga
er kapituli út af fyrir sig því að
samningamennirnir sömdu um
hækkun á orkuverðinu sem
nemur 503 milljónum króna til
síðustu áramóta. En á móti var
svo samið um að lækka skatta af
fyrirtækinu um 512 milljónir
króna. Dálagleg búmennska
Hvernig hafa samninga-
viðræður gengið fyrir sig?
I ítarlegri ræðu á alþingi hinn
28 október sl. u.þ.b. hálfum
mánuði áður en Guðmundur G.
Þórarinsson sagði sig úr ál-
viðræðunefndinni eins og frægt
er orðið, rakti Hjörleifur
Guttormsson iðnaðarráðherra
rakti gang viðræðna við Alusuisse
Hann sagði meðal annars:
„Eins ogfyrr segir samþykkti
ríkisstjórn Islands á fundi sínum
9. des. 1980 aö óska eftir skýring-
um Alusuisse á yfirverði súráls og
jafnframt var óskað eftir
samningaviðræðum um endur-
skoðun gildandi samninga, eink-
um með hækkun raforkuverðs í
huga. Alusuisse lagði fram 11. og
12.febr. 1981 tvær skýrslur, sem
áttu að vera skýringar á hækkun í
hafi sem svo er kölluð, en voru
alls ófullnægjandi. Iðnrn. fól
Coopers & Lybrand, breska
endurskoðunarfyrirtækinu, rann-
sókn málsins og leitaði jafnframt
til annarra erlendra aðila.
Coopers & Lybrand lauk þessari
rannsókn sinni með skýrslu um
súrálsverð og hækkun í hafi íjúlí
1981, þar sem staðfest er stórfellt
yfirverð á súráli til ÍSALS á
tímabilinu 1975 til miðs árs 1980.
Eftir framlagningu þessarar
skýrslu um súrálsverðið og ítrek-
aðar óskir ríkisstj. um samninga-
viðræður, gerðar á fundi hennar
16. júlí 1981, samþykkti
Alusuisse að koma tilfundarhérí
Reykjavík í byrjun ágúst 1981.
Var það fyrsti viðræðufundur
aðila, en þá hafði álviðræðu-
nefndin verið skipuð undirforsæU
dr. Vilhjálms Lúðvíkssonar. A
þessum fundi skiptust menn á
skoðunum, en formaður sendi-
nefndar Alusuisse, dr. Weibel,
lýsti því þar yfir af hálfu
Alusuisse, að fyrirtækið væri ekki
reiðubúið til að ræða raforku-
verðshækkun eða aðra hluti fyrr
en fallið hefði verið frá ásökun
um yfirverð á súráli. Akveðið var
að hittast aftur í Reykjavík 4. og
5. nóv. 1981. Fyrir lá á þessum
fyrsta viðræðufundi, að iðnrn.
hafði óskað eftir endurskoðun
ársreiknings ISALs fyrir árið
1980 með heimild í aðalsamningi
og falið endurskoðendunum
Coopers & Lybrand það verk.
Þar var um að ræða almenna
endurskoðun allra þátta árs-
reikningsins, en ekki aðeins
yfirverð á súráli.
A fundinum 4. ágúst var þess
krafist af Alusuisse, að Coopers
& Lybrand lykju þessari endur-
skoðun samkv. tímamörkum
aðalsamnings, eða eigisíðaren 1.
sept. 1981, og var það samþykkt.
Endurskoðendur Coopers &
Lybrand gerðu eins og fyrir þá
var lagt og skiluðu endur-
skoðunarskýrslu sinni 1. sept.
1980. í þessari skýrslu staðhæfo
þeir stórfellt yfirverð súráls of.
einnig rafskauta, auk þess ai
nauðsynlegt hafi verið að leið
rétta ársreikninginn í mörgun
öðrum greinum. Heildarleiðrétt
ing endurskoðendanna nam 8.t
millj. dollara og hækkuðu þeii
hagnað ÍSALs þetta árið, 1980
úr 5.5 millj. dollara í 14.2 millj
dollara. Þessihækkun nam hvork,
meira né minna en öllu greiddi
raforkuverði á þessu ári eða
nálægt því.
Sú neitun Alusu
Bjarnason telur ré
fyrir því að grípa til
skyni að hækka orki
fyrir hendi, undirf
aðgerðum er lokið.
Nauðsynlega pólí
aðgerðirnar.
Á fundinum í desember 1981
tókst ekki að leysa úr skoðana-
ágreiningi aðilanna, eins og það
var orðað í sameiginlegri frétta-
tilkynningu um fundinn. I lok
þeirrar fréttatilkynningar segir
svo: „Aðilarnir hafa orðið ásáttir
um að leggja þennan skoðana-
ágreining til hliðar í bili og kanna
leiðir til áframhaldandi sam-
starfs. í því sambandi hafa
fulltrúar rikisstj. áréttað ályktun
ríkisstj.frá ló.júlí 1981 varðandi
endurskoðun aðalsamningsins og
fylgisamninganna. Óskuðu full-
trúarnir eftir svörum Alusuisse
við þessari ályktun ekki síðar en
hinn 15. jan. 1982 og hefur
Alusuisse fallist á þau tilmæli.
Verði svör Alusuisse jákvæð
munu aðilarnir koma saman til
fundar innan þriggja vikna frá
þeim tíma.“
Við þessa niðurstöðu voru
bundnar nokkrar vonir, en þær
vonir áttu eftir að renna út í
sandinn.
Hinn 1. febr. 1982 fréttist af
því, að dr. Múller, formaður
framkvæmdastjórnar Alusuisse,
væri staddur á Islandi. Hann
hafði ekki hug á að tala við
iðnrn., sem stjórnskipulega séð er
æðsta stjórnvald í málefnum
Alusuisse og íslenska ríkisins.
Hann hafði pantað viðtal við
formenn stjórnarandstöðunnar,
Geir Hallgrímsson og Kjartan
Jóhannsson, og fékk fundi með
þeim báðum. Hann hafði með-
ferðis í ferð sinni hingað bréf á
íslensku og ensku, stílað til ríkis-
stjórnar Islands, þar sem hann
Ár Súrál Rafskaut Alls
þús/USD þús/USD þús/USD
1975 5.838 1.343 7.171
1976 3.162 962 4.124
1977 679 2.192 2.871
1978 2.532 3.038 5.570
1979 2.279 2.463 4.742
1980 2.160 3.119 5.279
1981 965 717 1.682
Samtals 17.605 13.834 31.439
þús/USD
Yfirverð á aðföngum á álagnlngu framleiðslu-
tímabilinu 1975 - 1981 gjalds á Islenska álfélagið
reyndist því samtals nema h.f.
31.4 milljónum bandaríkja-
dala, eða tæpum 600 mill-
jónum íslenskra króna
miðaðviðgengi 10-febrúar
1983.
Við endurskoðun á árs-
reikningum fyrir árið 1980
og 1981 voru reikningar
Isal ennfremur leiðréttir
vegna afskrifta um samtals
4.4 milljónir bandaríkja-
dala, eða um 84 milljónir
ísl. króna miðað við gengi
10. febrúar 1983.
Samtals hefur hagnaður
ísal á tímabilinu 1975-
1981 því reynst um 35.8
milljónum bandaríkjadala
hærri en ársreikningar
félagsins gáfu til kynna.
Þessi upphæð jafngildir
683 milljónum íslenskra
króna á gengi 10. febrúar
1983.
Fyrir liggur lögfræðileg
álitsgerð Benedikts Sigur-
jónssonar fyrrverandi
hæstaráttardómara og
Ragnars Aðalsteinssonar
hæstaréttarlögmanns, dags.
13. október 1982, um
Meginniðurstöður álits-
gerðarinnar eru:
Ein af almennumgrund-
vallarreglum skattaréttar,
sem oröuð er i íslenskum
skattalögum nr. 75/1981,
er að endurákvarða megi
skatt á skattaðiia, ef i Ijós
kemur að honum hefur
ekki verið gert að greiða
skatt af öllum tekjum
sinum eða eignum og
skiptir þá ekki máli hvort
um refsiverða háttsemi er
að ræða eða ekki.
Réttur stjórnvalda til að
endurákvarða skattaðila
skatt sætir þeim takmörk-
unum í íslenskum skatta-
lögum, að endurákvörðun
getur aðeins náð til skatts
vegna tekna og eigna
siðustu sex ára á undan
því ári sem endurákvörð-
unin fer fram. Eðlilegt er
því talið að þessi regla eigi
við um framleiðslugjald
isal og megi endurákvarða
framleiðslugjald vegna
ársins 1976 og síðari ára.
4 - NORÐURLAND