Skólablaðið - 01.12.1957, Blaðsíða 23

55 -
ar„ Hitt er, að í elztu norrænu kvæðun-
um er málið svo gott og fegurð forms og
hrynjanda svo mikil, að gera verður ráð
fyrir langri þroun að baki, á svipaðan
hátt og ógerlegt þykir að ætla, að kviður
Homers séu frum-bókmenntaverk Grikkja.
Hin fyrrnefndu, norrænu kvæði voru
ort á tungu, sem er svo lík tungu nulif-
andi Tslendinga, að þeir geta lesið þau
erfiðislítið. Meðal frumbyggja Tslands eru
allmargir Norðmenn, er komu þangað á
síðari hluta 9.aldar. Þeir fluttu með sér
teinung af hinum aldna stofni norrænnar
ljóðlistar og gróðursettu hér. Vaxtarskil-
yrðin reyndust hagstæð. Teinungurinn
skaut rótum og hefur nú lifað í hinu nýja
umhverfi í rum 1000 ár. Þar hefur hann
þroskazt, og þrátt fyrir misjafnt árferði
oft blómgazt og borið ríkulega ávöxtu.
III.
Athyglisvert er, hve sögu ljóðlistar á
íslandi svipar til sögu þjóðarinnar.
Á þjóðveldisöldinni blómgaðist ljóðagerð,
en henni er farið að hnigna verulega, er
landið kemst undir vald erlendra konunga
um miðja 13. öld. f margar aldir á eftir
hvílir höfgi yfir ljóðlistinni, eins og þjóð-
lífinu í heild. Á síðari hluta 18. aldar,
samfara vakningu þjóðarinnar, endurnýjast
fyrst ljóðlistin.
Á þusund árum hefur íslenzk ljóða-
gerð breytzt mjög, og á það við jafnt um
efni, form og málfar. Vert er að reyna
að gera sér grein fyrir helztu atriðum
þessarrar þróunar.
Elztu íslenzku ljóðin voru ávallt kveð-
in upphátt, og má því kalla þau kvæði,
framar öðrum ljóðum. Þessum kvæðum
má skipta í tvo flokka. Til annars flokks-
ins heyra Eddukvæðin, sem eru safn
fornra kvæða eftir ónafngreinda höfunda
og eru helzt um goða- og hetjusagnir.
Öll eru þau fögur, og nokkur þeirra flytja
lífsreglur og góð heilræði, sem enn hafa
gildi. Þau eru með einfalda bragarhætti
og stinga að því leyti mjög í stuf við
kvæði hins flokksins, sem meir fer fyrir,
og í eru dróttkvæðin.
Hrammtanga lætur hanga
hrynvirgil mér tanga
Höðr á hauki troðnum
heiðis vingameiði.
(dróttkvæði frá lO.öld.)
Dróttkvæðin draga nafn sitt af því,
að þannig eru þau kvæði, sem flutt
voru við hirðir konunga. Efni þeirra er
yfirleitt mjög lítilfjörlegt og einhæft, en
formið er því íburðarmeira. í hverju
vísuorði eru annaðhvort stuðlar eða höf-
uðstafur, inni í vísuorðum hendingar,
sem ríma saman, og þessi kvæði voru
kveðin á skruðmiklu kenningamáli.
Kvæðunum má líkja við málverk. Á
striganum, sem strengdur er innan viða-
mikillar og skrautlegrar umgjarðar, er
aðeins ólöguleg litaklessa. t fyrstu dást
menn að umgjörðinni, en það kemur að
því, að menn fá leiða af því að horfa á
hana og kasta myndinni burt, þar sem
hun hefur ekkert annað sér til ágætis en
skrautlega umgjörð, sem á þó aðeins að
vera aukaatriði til þess gert, að aðal-
atriðið fái betur notið sín.
Snemma á 11. öld fer dróttkvæðum
að hnigna. Kenningar renna í stein, og
gerð kvæðanna líkist mest listiðnaði,
þar sem hráefnið er oftast skjall um
konunga og munirnir, loftkvæði um kon-
unga, verða til á furðulega skömmum
tíma, afar svipaðir hverjir öðrum.
Um 1300 er þessi kveðskapargrein utdauð.
Nokkur góð kvæði voru þó ort með
dróttkvæðum hætti, í þeim eru margar
frumlegar og vel gerðar kenningar, og
mikil íþrótt hefur verið að yrkja þau,
enda var iðulega talað um kveðskapar-
íþrótt eða kveðskaparlist. Listrænt gildi
dróttkvæðanna er mjög lítið, en þau hafa
engu að síður gildi sem heimild fyrir
goðfræði og sögu.
Á 14. öld koma rímurnar til sögunn-
ar, og eru þær fyrirferðarmestar í
kveðskap Tslendinga margar næstu aldir.
Rímur eru einnig kallaðar dansar, og
munu rímurnar, eins og við höfum kynnst
þeim, vera komnar af fornum frásögu-
dönsum, sem voru þannig, að dansað var
eftir rímum, líkt og enn er gert í Fær-
eyjum. Á síðari tímum hafa rímurnar
einungis verið kveðnar og þá fyrst og
fremst á kvöldvökum í baðstofum sveita-
bæja.
Rímurnar eru söguljóð ; en efnið er
fremur lítilsiglt og hefur mun meiri
rækt verið lögð við formið, í þrengstu
merkingu þess orðs. Hljóðstafi hafa
rímurnar að sjálfsögðu, og mjög afbak-
aðar kenningar eru í mörgum rímum,