Morgunblaðið - 28.12.2009, Side 12

12 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. DESEMBER 2009
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
RÆKTUN á bláskel getur skilað
1.500 tonna framleiðslu á næstu árum
og 6.000 tonnum eftir sex ár. Til að
það megi verða þurfa ræktunarmenn
að spýta í lófana. Bláskelin er eftir-
sótt á Evrópumarkaði og þessi fram-
leiðsla gæti skilað tveimur millj-
örðum í útflutningstekjur á ári og
skapað 175 störf við ræktun og full-
vinnslu.
Sautján fyrirtæki stunda bláskelja-
rækt hér við land. Flest eru að stíga
fyrstu skrefin, önnur eru tilbúin til að
fara út í alvöru framleiðslu og eitt fyr-
irtæki hefur lokið fullri fjármögnum
og hafið útflutning. Fyrirtækin
sautján sem mynda hagsmunasam-
tökin Skelrækt eru með lirfusöfnun
og ræktun um allt land, þó ekki við
suðurströndina. Þau minnstu er með
eina línu við lirfusöfnun en það
stærsta með 3.500 ræktunarsokka
fulla af skel í áframræktun.
Enginn fóðurkostnaður
Skelræktarmenn eru samtals með
175 línur í sjó og hver lína er 200
metra löng. Tveir kílómetrar af þræði
til að safna lirfu eða ræktunarsokkum
er á hverri línu, samtals 350 kílómetr-
ar. Þessi aðstaða getur gefið af sér
um 600 tonna framleiðslu á ári, að
sögn Jóns Páls Baldvinssonar, ritara
Skelræktar.
Í stefnumótun í bláskeljarækt, sem
Atvinnuþróunarfélag Vestfjarða hef-
ur gert fyrir Skelrækt, kemur fram
að verði rétt haldið á spilunum við
uppbyggingu geti þessi atvinnugrein
framleitt alls um 1.500 tonn á næstu
þremur til fjórum árum. Þá er áætlað
að árleg framleiðsla verði orðin 6.000
tonn árið 2015 og að það skapi allt að
175 ársverk í framleiðslu og full-
vinnslu afurða. Árlegar útflutnings-
tekjur verði þá tveir milljarðar kr.
Þetta eru framtíðardraumarnir.
En hversu raunhæfir eru þeir? „Guð-
rún Þórarinsdóttir fór vísindalega yf-
ir þetta þegar hún lauk meist-
araritgerð sinni fyrir tólf árum.
Niðurstöður hennar sýna að hægt er
að safna kræklingi hér við land á einu
ári og rækta hann í uppskerustærð á
tveimur árum, alveg eins og í ná-
grannalöndunum,“ segir Jón Páll.
Hann vekur athygli á því að grund-
vallarmunur sé á ræktun í sjó og eldi.
Ekki þurfi að fóðra skelina og það
dragi mjög úr rekstrarkostnaði.
„Kræklingarækt hefur verið í hæg-
fara þróun en er nú að komast á
skrið. Lengst er þróunin komin hjá
Norðurskel í Hrísey og við hinir njót-
um góðs af því,“ segir hann.
Norðurskel er eina fyrirtækið sem
hefur komið sér upp aðstöðu til full-
vinnslu í neytendaumbúðir og hafið
útflutning á heilli, lifandi skel. Jón
Páll segir að önnur fyrirtæki þurfi
slíka aðstöðu þegar framleiðslan
eykst og telur ekki ólíklegt að þau
muni taka sig saman um vinnsluna.
Þurfa að fjármagna sig
Tiltölulega ódýrt er að koma upp
kræklingarækt en til þess þarf
nokkra þekkingu. Menn hafa þó
gjarnan farið af stað í bjartsýni og
rekið sig svo á. Kostnaðurinn reynist
oft meiri en reiknað var með. Eigi að
síður er kostnaður við að búa til hvert
starf mun minni í kræklingarækt en í
mörgu öðru, að sögn Jóns. „Þetta er
nokkuð jöfn og örugg framleiðsla og
ekki von á sömu áföllum og í fiskeldi,“
segir Jón Páll.
Nú er komið að ákveðnum tíma-
mótum hjá brautryðjendunum. Þeir
eru búnir að fara í gegnum lirfusöfn-
un og ræktun í smáum stíl og þurfa
að taka næsta skref. „Menn hafa ver-
ið að fjármagna uppbygginguna úr
eigin vasa, lagt í þetta nokkrar millj-
ónir. Nú eru þeir að velta framtíðinni
fyrir sér, hvort þeir eigi að fá fjár-
mögnun og láta fyrirtækið að miklu
leyti frá sér eða halda áfram í baslinu
og byggja þetta hægt og rólega upp.
Til þess að útflutningur hefjist að ein-
hverju marki þarf að fjármagna fleiri
fyrirtæki til fulls,“ segir hann. Tekur
Jón Páll fram að þótt menn gjarnan
vildu hafi þeir ekki haft greiðan að-
gang að fjármagni að undanförnu,
ekki frekar en annar atvinnurekstur.
Eftirsótt vara í Evrópu
Nægur markaður er fyrir góða
bláskel frá Íslandi og hefur lengi ver-
ið. Af umhverfisástæðum hefur dreg-
ið úr framleiðslu í Evrópu og mark-
aðurinn hrópar á meiri framleiðslu.
Heimsframleiðsla á kræklingi er
um tvær milljónir tonna. Jón Páll
segir að besti hluti markaðarins í
Evrópu, sem íslenskir ræktendur
horfi einkum til, sé áætlaður um 350
þúsund tonn. Hann taki við heilli, lif-
andi bláskel frá Íslandi á góðu verði.
Bláskel ræktuð fyrir milljarða
Bláskeljarækt Feðgarnir Gylfi Rúnarsson og Sandri Freyr Gylfason eru í hópi bláskeljaræktenda.
 Sautján fyrirtæki hér á landi með kræklingarækt á ýmsum stigum  Getur gefið af sér um 600
tonna framleiðslu á ári  Eitt fyrirtækjanna fullvinnur lifandi, heila skel og flytur til Evrópu
Í HNOTSKURN
»Bláskeljalirfum er safnað íjúlímánuði. Þær svífa um
sjóinn og einhver hluti þeirra
festist á línur skelræktar-
manna.
»Eftir ár í sjónum er smá-skelin sett í ræktunar-
sokka sem hengdir eru á línur
úti á sjó.
»Bláskelin nær 45 til 65 mmlengd eftir um það bil 26
mánuði og þá er komið að upp-
skeru.
„Ræktunin er spennandi viðfangsefni fyrir líffræðing
og ofboðslega góður matur sem ég kann að meta
sem matgæðingur,“ segir Jón Páll Baldvinsson, líf-
fræðingur og ritari Skelræktar. Hann á aðild að tveim-
ur kræklingafyrirtækjum, í Hvalfirði og Breiðafirði.
„Þetta er vistvæn framleiðsla sem útheimtir hvorki
lyfjagjöf né kynbætur. Maður er að nýta dýrategund
sem fyrirfinnst í náttúrunni og bæta við búsvæði
hennar þannig að fleiri dýr komist á legg,“ segir Jón
Páll þegar hann er spurður að því hvað veki áhuga
hans við þessa framleiðslu.
Spennandi fyrir líffræðing og matgæðing
Jón Baldvinsson
Gæði og gott vatn eru helstu
ástæður þeirra vinsælda sem
íslenski bjórinn nýtur hjá land-
anum að mati Agnesar Sigurð-
ardóttur, sem stofnaði Brugg-
smiðjuna Árskógsströnd ásamt
manni sínum Ólafi Þresti
Ólafssyni.
„Það eru fyrst og fremst
gæðin og svo okkar gríðarlega
góða vatn,“ segir Agnes. „Ann-
ars held ég að í dag sé fólk
líka meðvitað um að velja ís-
lenskt,“ bætir hún við. Aukin
sala hefur líka verið í bjórnum
frá Bruggsmiðjunni eftir
bankahrunið, þótt 0,3% sam-
dráttur kunni að vera í heildar-
bjórsölu fyrstu 11 mánuði þess
árs.
Framleiðslugeta Bruggsmiðj-
unnar er 500.000 lítrar á ári,
en fyrirtæki var „fyrsta litla
brugghúsið“ hér á landi, eins
og hún bendir á, og í upphafi
var framleiðslugetan, árið
2006, 170.000 lítrar. „Það
hreinlega rennur allt út núna,“
segir Agnes.
„Rennur allt út“
FRÉTTASKÝRING
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
VERULEGUR vöxtur hefur verið í
framleiðslu á innlendum bjór und-
anfarin ár. Brugghús á borð við
Bruggsmiðjuna á Árskógsströnd,
Ölvisholt og Mjöð hafa aukið umtals-
vert bjórúrvalið sem fyrir var hjá
stóru framleiðendunum Ölgerðinni
og Vífilfelli.
Frá 2004 hefur sala á bjór aukist
um 4,3-8,1% á ári samkvæmt upplýs-
ingum frá ÁTVR, þó árið í ár virðist
geta orðið undantekning þar á – a.m.k.
var sala á bjór 0,3% minni á tímabilinu
janúar til nóvember en árið á undan.
Heildarsamdráttur í sölu áfengis á
tímabilinu var hins vegar 1,8%.
Árið 2008 voru 20.381.000 lítrar af
áfengi seldir hér á landi. Þar af voru
lítrarnir af bjór 15.889.000 talsins,
sem svarar til 78% af heildarsölu
áfengis í landinu. Það prósentuhlut-
fall hefur haldist nokkuð stöðugt frá
2004 og er því ekki hægt að álykta
annað en að bjórframleiðendur veðji
á réttan hest.
Þegar úrval þess bjórs sem hér er
á markaði er skoðað sést að hlutfall
íslenska bjórsins er 30-40% vörunúm-
era. Hver eining hefur sitt númer,
sama tegund seld á flösku og í tveim-
ur dósastærðum hefur þannig þrjú
númer. Íslensku vörunúmerin sl. ár
hafa að jafnaði verið 40-50 og bendir
óformleg könnun á vefsíðu ÁTVR til
þess að að baki þeim númerum séu 30
alíslenskar tegundir, og er jólabjór-
inn vissulega hluti af þeim. Raunar er
bjór frá Carlsberg og Tuborg einnig
flokkaður sem íslenskur og bætast þá
við þrjár tegundir.
Meðvitaðir um að velja íslenskt
Séu magntölur skoðaðar sést að þó
íslensku vörunúmerin séu innan við
helmingur heildarfjölda er salan mun
meiri. Árið 2008 voru 68% af seldum
bjór íslensk og hefur hlutfall inn-
lendra framleiðenda á markaðnum
vaxið jafnt og þétt frá 1998 er það var
52%. Raunar hefur hlutfallið ekki far-
ið niður fyrir 50% frá því að bjórinn
var leyfður ef frá eru talin árin 1990
og 1991 er það var 44% og 46%. Þess
ber þó að geta að í sölutölum ÁTVR
var bjór skilgreindur íslenskur ef
hann var átappaður hér á landi, en að
sögn Einars S. Einarssonar, fram-
kvæmdastjóra sölu- og fram-
kvæmdasviðs ÁTVR, virðist bjór ekki
lengur vera fluttur inn til átöppunar.
Þó tölur um hlutfall íslenskrar
bjórsölu liggi ekki fyrir fyrir árið
2009 má telja nokkuð líklegt að hlutur
innlendra framleiðanda á markað-
inum hafi vaxið enn frekar. Júlíus
Steinarsson, vínráðgjafi í Heiðrúnu,
telur slíkt a.m.k. ekki ólíklegt. „Mað-
ur hefur það á tilfinningunni, þó ég
hafi svo sem ekkert mælanlegt í
höndunum, að flestir reyni að velja
jafn mikið íslenskt og hægt er,“ segir
hann. Fólk hafi orð á því við inn-
kaupin. „Það sama á við um fyrirtæki
og stofnanir, þegar þau kaupa inn
fyrir veislur eru þau líka gjarnan með
íslenskt á boðstólum.“
Landinn reynir
að velja íslenskt
Sala á innlendum bjór hefur vax-
ið jafnt og þétt sl. 11 ár og eru nú
tæp 70% af þeim bjór sem seld-
ur er hér á landi íslensk.
Sala á bjór
Ár Heilarsala Breyting í % Bjór, Breyting í % Hlutfall
áfengis, þús. lítra bjórs af
þús. lítra heildarsölu
2004 15.944 12.345 77,4%
2005 17.245 8,2% 13.340 8,1% 77,4%
2006 18.464 7,1% 14.409 8,0% 78,0%
2007 19.555 5,9% 15.227 5,7% 77,9%
2008 20.381 4,2% 15.889 4,3% 78,0%
Sala á innlendum og erlendum bjór
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
68%
32%
53%
Innlendur bjór
Erlendur bjór
47%