Austri - 20.12.1957, Blaðsíða 4

4
AUSTRI
Neskaupstað, jólin 1957.
SKÁLDIN, sem ortu alda-
mótaljóðin hafa sjálfsagt
þótt hálfgerðir skýjaglóp-
ar af samtíðarfólkinu, þsgar þau
sáu í anda knör og vagna knúða
krafti, sem vannst úr fossa landsins
skrúða og ótal margt annað, sem
ekki var síður draumsjónum háð.
En nú er margt af þessu orðið að
veruleika og sitthvað fleira, sem
engum hafði dottið í hug um síð-
ustu aldamót.
Öldin hefur á Islandi, ekki síður,
og í sumum tilfellum frekar en
annars staðar á Vesturlöndum,
orðið öld hinna miklu hamskipta í
lífi þjóða og einstaklinga. Það er
ekki laust við að ungt fólk öfundi
stundum „gömlu mennina" vegna
þess að þeir hafa horft á hið mikla
undur gerast, eða öllu heldur lát-
ið það gerast með athöfnum, áhuga
og löngum vinnudögum.
Á Austfjörðum hefur athafna-
sagan víða gerzt með nokkrum
öðrum hætti en annars staðar.
Nálægð fjarðanna við önnur lönd,
Færeyjar og Noreg, hefur orðið
þess valdandi að þar gætti á ár-
unum fyrir og eftir aldamótin á-
hrifa frá nýrri tækni með öðrum
þjóðum. í nokkrum tilfellum stóðu
útlendingar þar beint að umfangs-
miklum athöfnum á sviði veiði-
skapar og úrvinnslu afla. Er það
merkileg saga, að miklu leyti
ennþá óskráð, og því nokkurs
virði að halda slíku efni til haga.
Þeim mönnum fer nú óðum
fækkandi, sem tóku þátt í athafna-
lífi á áratugunum fyrir aldamót-
in. Einn þeirra, sjósóknari og
dugnaðarmaður á Norðfirði, verð-
ur áttræður á næsta ári. Hann
heitir Magnús Hávarðsson, fædd-
ur í Hellisfirði, en fluttist ungur
að Hólum í Norðfirði og ólst þar
upp til 10 ára aldurs. Hann hefur
orðið sjónarvottur að því, hvern-
ig byggð varð fyrst til í Neskaup-
stað og síðan, hvernig lítið verzl-
unar- og fiskimannaþorp hefur
vaxið og orðið að einum myndar-
legasta kaupstað landsins.
Kvöld eitt, er kyrrt var veður
við fjörðinn, lá leiðin á fund hins
gamla sjósóknara. Sumar af þeim
minningum, sem hann rifjaði upp
þessa kvöldstund, fara hér á eftir
í þeirri von, að þær mættu verða
einhverjum lesendum til fróðleiks
og skemmtunar.
Halið heillar
Eftir andlát föður síns, 1889,
fluttist Magnús Hávarðsson að
Ormsstöðum, sem er næsti bær
innan við fjarðarbotn Norðfjarð-
ar. Þaðan er viðsýni og fagurt að
líta út yfir fjörð og flóa. Fór þá
Magnúsi sem mörgum unglingum
öðrum, að sjórinn tók hug hans
allan. Þar sigldu skip, þar drógu
menn fisk úr djúpi, þar var lif,
hreyfing og lokkandi óróleiki. Þau
þrjú ár er Magnús dvaldi á Orms-
stöðum mændi hann oft augum til
sjávar.
Eitt þessara ára fór Magnús
sína fyrstu sjóferð. Hann var
sendur út að hjöllum við fjarðar-
botn. Þar lágu í kofum á bakkan-
um tvær færeyskar skipehafnir.
Þótti þá Magnúsi bera vel í veiði.
Bað hann Færeyinga að lána sér
bát, gerðu þeir það fúslega.
Fylgdu þar með veiðarfæri, krók-
ur og spotti. Ekki kunni „sjómað-
urinn" áralagið, e)n gat gutlaðl
með einni ár, ef báturinn var
stöðugur. Lét hann reka með fjör-
um og renndi án árangurs. Bar
bátinn út hjá Naustahvammi, en
þá rann á suð-vestan kylja og
greip vindurinn bátinn. Tók Magn-
ús til ára og vildi ná inn að vör
Færeyinga, en nú gekk sínu verr
en áður, bátinn bar að landi án
þess að Magnús fengi við ráðið. En
þá barst Magnúsi liðsauki. Piltur
á svipuðu reki kom niður í fjöru
og bauð hjálp sína, var hún þegin.
Gekk nú förin greiðlega inn í lend-
inguna. Var það hans fyrsta sjó-
ferð en ekki sú síðasta þeirra fé-
laga, því að hjálparmaðurinn var
Jón Sveinsson, sem síðar varð út-
gerðarfélagi hans.
Útgerð Færeyinga
Útgerð frá Norðfirði er gömul
og á síðustu tugum „gömlu“ ald-
arinnar tóku Færeyingar að venja
komur sínar til fjarðarins. Þeir
komu með báta sína með sér og
reru aðeins að sumarlagi, en sneru
flestir heim að hausti. Bátum sín-
um komu þeir í geymslu yfir vet-
urinn, hyggðu þeir á afturkomu
næsta vor, en seldu ella.
Þá gekk mikill fiskur á grunn-
mið. Venjulegast reru þeir aðeins
rétt út í fjarðarmynnið og öfluðu
vel. Var gaman að kynnast ver-
búðarlífi Færeyinganna. Var þar
oft gleðskapur og margt brallað á
björtum sumarkvöldum og tókust
þarna oft mikil og varanleg kynni
milli frændþjóðanna. Venjulega
komu sömu mennirnir ár eftir ár
til sjóróðranna frá Færeyjum og
dæmi voru þess, að þeir tækju sér
að lokum fasta búsetu hér. Meðal
hinna færeysku sjómanna, sem þá
komu til Austfjarða, var Jóhann- I
es Patursson, kóngsbóndi í
Kirkjubæ í Færeyjum. Giftist hann
Guðnýju Eiríksdóttur frá Karls-
skála við Reyðarfjörð.
Færeyingar sáu sér sjálfir fyr-
ir kosti, en leigðu tíðast verbúðir.
Var það oftast fyrsta verk er
komið var úr sjóferð, að einn
þeirra tók til við matreiðsluna, en
síðan settist allur hópurinn kring-
um eitt stórt trog og mataðist. Var
slík aðstaða í þessum verbúðum,
að ekki var kömið við mikilli sund-
urgerð í mat eða framreiðslu, en
vel dafnaði fólkið.
Á árunum eftir 1890 fóru Fær-
eyingar að koma hingað á skútum.
Gengu þeir þannig frá skútunum,
að þeir lögðu öðru akkerinu út frá
skipinu, en hitt fóru þeir með í
land og festu rækilega, enda er
allra veðra von og sviptibyljir
snarpir í þröngum fjörðum. Síðla
sumars 1893 lágu hér á firðinum
þrjár skútur. Dag einn gerði af-
takaveður af norðaustri. Tók þá
djúpaklceri einnar skútunnar að
krafla og rak hana upp að landi,
en skipstjóri á skútunni var harð-
ur sjómaður. Tókst honum að
sleppa legufærum og koma fyrir
seglalöppum og hélt sér við á
þeim þar til birta tók og veðrinu
slotaði.
Útgerð eykst
Nú er þessari íslandsútgerð
Færeyinga að sjálfsögðu hætt
fyrir löngu, en lengu hugsuðu Fær-
eyingar til Islandsróðra á sumrum.
Eru ekki mörg ár síðan Færeying-
ur kom á trillu sinni frá Færeyj-
um til Norðfjarðar og ætlaði að
fara að stunda róðra, eins og í
gamla daga. En nú voru ný lög í
landi og ísland og Færeyjar orðið
sitt stórveldið hvort. Þess vegna
þurfti mikið vafstur og mörg leyfi
til þess að Færeyingurinn fengi að
stunda sjó við ísland sumarlangt.
Hann varð því að fara heim aftur
með trilluna sína.
Frá fornu fari voru Nausta-
hvammur, Þiljuvellir, Bakki, Ekra
og Nes jarðir við norðanverðan
Norðfjörð, en er leið á síðustu öld
höfðu nokkrir tómthúsmenn setzt
þar að, enda styttra að sækja á
mið frá utanverðum firði, en innan
frá fjarðarbotni. Sumir tómth'ís-
mennirnir höfðu nokkrar gras-
nytjar, en fengu megin lífsbjörg
úr sjó. Eftir 1890 tók fólkinu að
fjölga og um aldamót var komið
dálítið sjávarþorp að Nesi.
Margir yngri menn hófu útgerð
um þessar mundir. Þá var Magn-
ús sögumaður okkar tekinn að
sinna sjósókninni fyrir alvöru.
Hóf hana fyrir aldamótin og varð
formaður aldamótaárið. Árið 1901
fengu þeir Magnús og Jón, er áð-
ur var nefndur, sér nýjan bát, lít-
ið átta manna far. Var hann nafn-
laus í fyrstu, en síðar, er lög komu
um skrásetningu skipa, var hon-
um gefið nafnið „Tröllið", líklega
af Einari Jónssyni 'hreppstjóra,
en nafnið bendir til, að allmikið
skip hafi farkostur þessi þótt í þá
tíð. Hann þætti þó ekki tröllsleg-
ur á sjó nú frá Neskaupstað við
hlið stærsta togara Islendinga,
Gerpis, en tímarnir br'eytás't.
Hús Friðrjks Jóhannssonar, fyrsta kaupfélagsstjórans, býggt
um 1890. Grjótveggir hlaðnir af Elísi Eiríkssyni. Vesturgafl
rifinn við stækkun hússins.
Þeir lélu undrið gerasi
Rœtt við Magnús Hávarðsson
—--—------------------i