Nýr Stormur - 24.09.1965, Qupperneq 11

Nýr Stormur - 24.09.1965, Qupperneq 11
FÖSTUDAGUR 24. september 1965 "ífORMUB Framhald af bls. 3 Erfiðleikunum bægt frá — aðrir framundan. Með þessari stórfelldu blóð töku er almennt álitið að erfiðleikum í sambandi við sterlingspundið hafi verið bægt frá að þessu sinni. Af einstökum sterlingspunda. eignum erlendis, sem ef til vill yrði krafizt innlausnar á og eru framyfir þær, sem stafa af utanríkisverzluninni, er álitið, að aðeins sé um smá upphæðir að ræða. Eftir að ríkisstjórn Kína krafðist í júlímánuði innlausnar í gulli á inneign sinni er nam 40millj sterlingspunda, er ekki búist við neinum sérstökum óþæg- indum af ríkisstjórnum ann arra ríkja, enda þótt þær eigi töluverðar eignir í sterlings pundum. — Eigi Englands. banki að geta innt nauðsyn- legar greiðslur af hendi með þeim varasjóðum, sem hann hefur til ráðstöfunar, er ekki bjart framundan. I lok júlí mánaðar voru vara sjóðir 947 milljón sterlings pund. En upphæðin byggist að öllu leyti á stuttum greiðslufrestum. Netto er gjaldeyriseignin engin. Eng- lendingar eiga þó töluverðar eignir í erlendum gjaldeyri. Einstakar eignir erlendis eru taldar vera 4000 milljónir sterlingspund. En ef nauðsyn legt verður að selja þær, má búast við, að á friðartímum verði erfitt að fá nokkuð fyrir þær. Eftir eru þá eignir ríkis ins í dollurum 1250 miljónir sterlingspund. Upphæð þessi nær skammt, þar sem þörf er að minnsta kosti 1000 mill- jóna sterlingspunda, sem tryggingu fyrir gjaldmiðlin- um. Erlend björgunarstarfsemi. Án nýrrar hjálpar erlendis frá, er enginn möguleiki á, að komast hjá því að breyta gengi sterlingspundsins. Síð- ast þegar sterlingspundinu var bjargað frá gengisfellingu með alþjóða hjálp var í nóv- ember 1964. Þá veitti fjöldi erlendra banka Englands banka lánsheimildir, að upp- hæð 1000 milljónir sterlings punda. Að slíkar ráðstafanir verði framkvæmdar á ný er mjög líklegt vegna þess, að slík aðstoð er í þágu þeirra landa, sem hána hafa veitt. GUNNAR HALL: Þættir úr stjðrnmálasögu íslands eftir árið 1900 Inngangur, 1800—1900. Sjaldan eða aldrei síðan svarta dauða létti af, hefur verið jafn- dimmt yfir íslandi og um alda mótin 1800. Innlenda höfðinga- valdinu blæddi út með Jóni Ara syni fyrir hálfri þriðju öld, og útlant, ókunnugt konumgsvald hafði tekið við stjórnartaumunum til fulls og alls. Framanað höfðu konungarnir haft umboðsmenn sína í Iandinu. Seinna sátu um- boðsmenirnir fram undir öld (frá 1684 — 1770) við kjötkatl ana suður í Danmörku og létu undirtyllur sínar reita saman tekjurnar. Verzlunarei'nokun hafði legið á þjóðinni, eins og martröð, nærri fullar 2 aldir. Þjóðin var _ leigupeningur útlends auðvalds. Hafísar og harðæri, jarðeldar, jarðskjálftar og drepsóttir höfðu öld eftir öld dunið yfir hið van- hirta land og kroppað það, sem hin ókunnuga og því ráðlausa en • góðviljaða stjórn hafði skilið eft- ir utan á þjóðarhorgrindinni. Skaptáreldurinn 1783 og harðind - in sem honum fylgdu 2 næstu ár, höfðu drepið 20% þjóðarinn ar, meira en 50% af nautpeningn um, meira en 75% af hrossunum og meira en 4/5 hluta áf sauð "• fé landsmanna. Á fyrsta ári nýrr ar aldar (1801) gerðust þau tíðindi að tvær merkar stofnanir voru lagðar niður, sem sé Hólabiskups stóll og Hólaskóli, til þess að hlífa ,kóngsins kassa“ þar sem alltaf ríkti fjárþröng þessi ár við útgjöldum. Hólavallaskólinn, í Reykjavík, ekki beiznari en hann var orðinn, skyldi hér eftir verða eina menntastofnunin á íslandi öllu, og landið allt hafa einn biskup, sem ekki hafði skeð síðan 1106. Árið 1801 var íbúatala alls landsins 47240, en Reykjavíkur kaupstaðar 307 og hafði þeim fjölgað um 140 frá því Reykjavík fékk kaupstaðarréttindi árið 1786. Má til samanburðar geta þess að íbúatala landsins árið 1703 var 50444. Fátæktin og volæðið í líkam- legum efnum var því voðalegt, en andlega örbirgðin var þó enn átakanlegri. Þjóðin var hætt að stynja, hún hafði ekki lengur rænu á því, enda var nú túngan skorin úr munni hennar. Alþingi, lífæð í hinu dáðríka lífi þjóðar innar um mörg hundruð ár hafði verið að smádragnast upp, og var loks skorið niður 11. júlí 1800 með 10 orðum (Saa skal og det ved Öxaraae holdte Althing være afskaffet), án þess nokkrar ástæð ur væru færðar fyrir. Prentsmiðja var til í iandinu en nálega ekkert var prentað, Með slíkri aðstoð er verið að reyna að komast hjá röskun á gengi sterlingspundsins, sem myndi hafa margvíslega erfiðleika í för með sér, og hjálpa til að tryggja jafnvægi í þjóðarbúskapnum. Þau fimm gjaldeyrisvand- ræði sem gengið hafa yfir landið á þeim stutta tíma sem liðinn er síðan það fékk að- stoð erlendis frá, gæti bent til þess að hjálpin hefði ekki komið að fullum notum, og endurtekin aðstoð myndi verða til einskis. Þetta er ekki rétt. Efnahagslegar ráð stafanir se mgerðar hafa ver ið í landinu eftir að stjórn Wilsons tók við völdum, hafa óneitanlega haft varanleg áhrif. Jafnvel þótt þær hafi ekki, að því er virðist, leitt til endurbóta á efnahagsjafnvæg inu gagnvart útlöndum. Þær hafa þó að minnsta kosti eytt þeirri tortryggni, sem mikið gætti á síðasta ári í tíð þáverandi stjórnar. Hvort um varanlegar umbætur sé að ræða, sem hafi sín já_ kvæðu áhrif á efnahagskerf ið, mun koma í Ijós í verzlun arjöfniðinum í júlí, ágúst og septembér, þar sehi eftír fiin um venjulegu árstíðaskiftum á að gæta verulegrar breyting ar frá undanförnum mánuð- um. Náist ekki þessi breyting mun það verða skoðað sem ólæknandi bilun á verðmæti sterlingspundsins, sem ekki verði læknuð með öðrum ráð um en gengisfellingu. Ef ráðstafanirnar ná tilgangi sínum, sem menn vona, munu engin tormerki verða á því, að koma sterlingspundinu til aðstoðar. Ekkert ríki á vesturhveli jarðar hefur neinn áhuga á afleiðingunum, er það hefði fyrir heimsverzlunina og fjár hagslegt traust, sem gengis felling sterlingspundsins myndi hafa í för með sér. Það myndi fyrst og fremst bitna á U. S. A., sem með gengis falli sterlingspundsins gætu átt á hættu, að verða neydd til að breyta gengi dollarans, sem mundi rýra gullgildi hans. Það hefur kvissast, að rík- isstjórn Bandaríkjanna hafa fullvissað brezku ríkisstjórn ina u mþað, að hún muni gera nauðsynlegar ráðstafanir til þess_ að koma sterlingspund inu til hjálpar með nýrri að- stoð á haustmánuðunum, til að fyrirbyggja gengisfellingu þess. Nauðsynlegar ráðstafanir. Ráðstafanir Br^tastjórnar munu að sjálfsögðu byggjast annað en þýðingar af misjöfnum útlendum guðsorðabókum. Málið var smáð og gjörspillt. íslenzkt þjóðerni stóð upp að hnjám í sinni eigin gröf. Það var þvf við Því að búast, að þjóð, sem var svo langt leidd, mundi verða lengi að vakna til meðvitundar um sjálfa sig. Júlíbyltingin í Frakklandi 1830, snögg og sterk eins og rafmagns neisti, kveikti í tundrinu víðs v.egar um álfuna. Þjóðþing risu upp hér og þar. fslendingar áttu að eiga þing með Eydönum, eða réttara sagt, 2 fulltrúa á Þingi þeirra í Hróarskeldu. Framsýnustu menn þjóðarinn ar sáu þegar í hendi sér, að ann að eins fyrirkomulag var með öUu óhæft. Með því hófst barátt an um stjórnarskipunarmálið milli fslendinga og Danastjórnar, sem endaði með því, að Alþingi var síðan endurreist með tilskip un 8. marz 1843. Um sjálfstæðisbaráttuna á tíma bilinu 1843 til stöðulaga, sem staðfest voru af konungi 2. jan úar 1871 er óþarfi a ðrekja hér, þar sem um það mál hefur verið svo mikið ritað, Þó má geta þess, að lög þessi táknuðu merk tíma mót í stjórnmálasögu íslendinga. Með þeim játuðu Danir, að ísland hefði sérstök „landsréttindi" eigi sérstakleg málofni „er taki til íslendinga einna.‘“ Með stöðulög unum sleit danska ríkisvaldið milli sín og íslendinga deilunni um hvert vald íslendingar skyldu hafa, nú yrði eftirleiðis aðeins deilt um hvernig valdi fslendingar skyldi skipað. Hinn 5. janúar 1874 undirritaði konungur „stjórnarskrá um hin sérstaklegu málefni íslands og færði sjálfur þjóðinni að gjöf á 1000 ára afmæli fslandsbyggðar 1874. Með stjórnarskráni var næsta sporið stigið í áttina til sjálfsforræðis íslands. Með henni hefur konungur kveðið á, hvemig stjórn sérmálanna skuli háttað. Þeim var skipt í þrjá flokka. Löggjafarmál- Umboðsmál. Dóms- mál. Safkvæmt 2. grein stjómar skrárinnar hefur konungur æðsta vald yfir öllum hinum sérstak legu málefnum íslands með þeim takmörkunum, sem settar eru í stjórnarskránni og lætur ráðgjaf ann fyrir ísland framkvæma það. Vegna fjarlægðar íslands frá Dan mörku er hið æðsta vald innan lands á ábyrgð ráðgjafans fengið í hendur landshöfðinga, sem konungur skipar, og hefur aðsetur sitt á íslandi, samkvæmt 34. grein stjórnarskrárinnar á lands höfðingi sæti á Alþingi. Með stofnun iandshöfðingadæm isins hefur danska stjórnin í raun inni kannast við réttmætiskröfur íslendmga um heimastjóm. Með skipun þessa embættis, var gróður __________________________LL á því, að þær verði gerðar fram 1 tímann á þann hátt, að þær komi sterlingspundinu af því hættusvæði, sem það er nú á. Eins og stendur er úti- lokað a ðsjá framá, til hvaða ráðstafana verður gripið. Ensk blöð hafa rætt um lán töku erlendis til langs tírns, En það er ekki útlit fyrir, að slíkt lán muni fást með þeim kjörum, sem Bretland vill ganga að. Krafa um, að það bindist hækkun á gullverðinu, eins og gætir í gjaldmiðli Vesturlandanna og gerð hef ur verið uppástunga um af fjármálaráðherra Frakka, mun skilyrðislaust verða hafn að .sérstaklega með tilliti til Bandaríkjanna. Aðrar leiðir til lagfæring ar á brezkum efnahagsmálum hafa einig verið ræddar. Með al annars hefur verið rætt um að herða á takmörkunum á útflutningi fjármagns, stöðv un á leyfum til kaupa á ferða mannagjaldeyri og almennur niðurskurður heima fyrir. Ennfremur er rætt um að grípa til stórfeldra innflutn ingstakmarkana, en það er ráðstöfun sem talað er um, að ríkisstjórnin geti lögfest, án þess að leggja það fyrir þingið. En slíkt væri í al- gjörri mótsögn við skuldbind ingar Breta gagnvart öðrum þjóðum, eins og t. d. GATT, OEGD og síðast en ekki sízt, EFTA. settur vísir til heimastjómar, sem þó var aðeins vísir, þar sem stjórn in hafði .svo öflug tök á lands höfðingjanum, en vegna haið- fylgis þeirra mætu manna, sem aldrei gáfust upp, þokaðist málið áfram. Heimastjórnarkrafan var hjartaslag íslepzks þjóðernis fram undir hálfa öld, að við fengum stjórnarskrána. Jón Sigurðsson barðist fyrir henni allt sitt líf. Hún ein hefur kveðið við á Alþ. fslendinga frá 1851 — 1897. Stjórnarmálið lá niðri á fyrstu 3 þingunum frá 1874, en kom aft ur á dagskrá 1881. Eins og kunn ugt er, tók Benedikt Sveinsson við forustunni í stjórnarskrármál inu að Jóni Sigurðssyni látnum. Bar hann málið upp á Alþingi 1881. Hið merka frumvarp hans varð ekki útrætt á Alþingi 1881, og bar hann það því fram á ný 1883, en það fór á sömu leið, að það varð ekki útrætt. Á Alþingi 1885 var borið fram hið svokallaða endurskoðunar- frumvarp. Frá dönsku sjónarmiði var fyrirkomulag það, sem fólst í frumvarpinu allsendis óaðgengi- legt. Þessvegna var það vonlaust að fá það samþykkt hjá ríkisstjórn Dana. Konungur aftók með aug- lýsingu 2. nóv. 1885, að samþykkja frumvarpið. Svo kom fram á Alþingi 1889 frumvarp „Miðlunin“, sem svo var kölluð. Eins og endurskoðun arfrumvarpið frá 1885 gerði það ráð fyrir innlendri stjórn, lands stjóra með ráðherrum, en j'afn- framt henni, annarri stjórn í Kaup mannahöfn. konungi með ráf herra fyrir fsland Fruni- . þetta sofnaði á Alþingi 1889. Það var vakið upp aftur á Alþingi 1891, 1893 og 1894 Loks var það vakið upp á ný 1895, en var svæft í þinginu.

x

Nýr Stormur

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Nýr Stormur
https://timarit.is/publication/793

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.