Morgunblaðið - 18.01.2011, Qupperneq 21

MINNINGAR 21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2011
ingu á kínverska miðaldaleikritinu
Pi-pa-ki eða Söngur lútunnar árið
1951. Í kjölfarið lék hún einnig í
Kjarnorku og kvenhylli eftir Agnar
Þórðarson, Dísu í Galdra-Lofti, Na-
tösju í Þremur systrum eftir Anton
Tsjekhof.
Það var djörfung í verkefnavali
Leikfélagsins á þessum árum þegar
Helga var að stíga sín fyrstu spor og
líklega er það þetta uppeldi sem hún
bjó að allan sinn feril sem glæsileg
og áræðin leikkona sem átti eftir að
veita okkur áhorfendum marga
ógleymanlega leiksigra. Enginn sem
ólst upp við list Helgu og eigin-
manns hennar, Helga Skúlasonar, á
eftir að gleyma stórbrotnum leik
þeirra. Margir minnast þeirra hjóna
í hlutverkum Höllu og Kára í Fjalla-
Eyvindi árið 1967 og sömuleiðis er
Helgu oft minnst fyrir Heddu Ga-
bler, Antígónu og Alísu í Dauða-
dansi Strindbergs.
Helga var tignarleg leikkona,
hugrökk og ekki síst gjafmild.
Glæsilegur ferill hennar hefur
markað djúp spor í leiklistarsögu
þjóðarinnar og við sem ung erum
munum lengi búa að óeigingjörnu
framlagi hennar og annarra frum-
kvöðla íslenskrar leiklistar. Fyrir
það erum við þakklát.
Fyrir hönd Leikfélags Reykjavík-
ur og allra í Borgarleikhúsinu votta
ég aðstandendum hennar innilega
samúð.
Magnús Geir Þórðarson,
leikhússtjóri.
Sé staðið á sviðinu og horfst í
augu við mótleikarann á leiksins við-
kvæmu stundum, fer ekki hjá því að
skyggnst sé í sálardjúpið. Stundum
getur þar að líta angist og kvíða en
oftar þó fögnuð og heilbrigða leik-
gleði sem smitar út frá sér á sviði og
í sal.
Helga Bachmann lauk upp sálar-
glugga sínum fyrir mótleikurum og
opinberaði af örlæti innviðina sem
gerðir voru af styrkleika og festu,
rósemd og öryggi, en umfram allt
djúpstæðum skilningi á verkefninu,
rökrænum jafnt sem tilfinningaleg-
um.
Það var sem hún segði: Við lesum
hvort annað ofan í kjölinn, berum
ótakmarkað traust hvort til annars
og komum á þann veg leikverkinu til
skila við áhorfendur með réttum
formerkjum. Hún var alla tíð trú
höfundinum og verki hans, hverjum
sem í hlut átti, og galt varhuga við
nýjungasmiðum, er þóttust geta lagt
í textann merkingu, sem skáldinu
sjálfu var dulin. Henni lét að leika
konur með bein í nefinu og krefðust
þær sjálfstæðis í ofanálag, fór hún
gjarnan á kostum, eins og best
sannaðist á Antígónu hennar og
Heddu Gabler, en óhætt er að full-
yrða að í þeim hlutverkum hafi list
hennar risið hvað hæst. Væri henni
hins vegar att út á hálan ís þeirra
grunnhyggnu gat hún hlotið slæma
byltu, en kæmi hún standandi niður
var glatt í höllinni, baksviðs engu
síður en framsviðs.
Silfurlampann, viðurkenningu
leiklistargagnrýnenda, hlaut Helga
fyrir túlkun sína á Heddu Gabler, og
árið 1970 var henni, fyrstum ís-
lenskra leikhúslistamanna, veitt við-
urkenning úr Minningarsjóði frú
Stefaníu Guðmundsdóttur að aflok-
inni sýningu á Kristnihaldi undir
Jökli eftir Halldór Laxness, þar sem
hún fór með hlutverk Úu hinnar
óræðu.
Helga naut samstarfsins við mann
sinn, Helga Skúlason leikara og
leikstjóra, allt frá fyrstu tíð og fram-
undir það síðasta að hann lést. Þeg-
ar þau hjónin voru upp á sitt besta
var samvinna þeirra – „Helgi og
Helga“ eins og hún hét meðal leik-
húsfólks – ávísun upp á alvöru-
þrungið leikhús, listrænan metnað
og vönduð vinnubrögð. En þótt
halda megi því fram að á samlífinu
hafi hún hagnast listrænt, þarf samt
ekki að liggja í þagnargildi, að ung
að árum kynntist hún vinnubrögð-
um eldri og reyndari leikara, þar á
meðal Þorsteins Ö. Stephensen og
Helgu Valtýsdóttur, sem settu á
oddinn vitræna túlkun og gættu
þess að ekki hlypi tilfinningalegur
ofvöxtur í leikinn.
Eftir að Leikfélag Reykjavíkur
gerðist atvinnuleikhús 1963 varð
hún strax einn af máttarstólpunum í
öflugum leikhópi félagsins sem
tryggði því lengi ákveðið forystu-
hlutverk í íslensku leikhúslífi.
Í einni veifu fennir í sporin, og
þeirra sem listirnar iðka, leikaranna
fyrr en annarra. Af er sú tíð er
Helga Bachmann var prímadonnan í
Iðnó. Kveðjuorð þessi lúta svipuðu
lögmáli og byggjast öðru fremur á
minningum, sem teknar eru að
dofna þótt ljúfar séu, um heilsteypta
og kæra samverkakonu er ég bið að
megi fara í friði. Við Valgerður
sendum börnum hennar og öðrum
aðstandendum innilegar samúðar-
kveðjur.
Þorsteinn Gunnarsson.
Mikil kona er fallin frá. Gáfuð,
skapmikil, hugrökk og skemmtileg
kona. Þetta er Helga Bachmann.
Haustið 1995 buðu Helga og Helgi
Skúlason mér að vera með í leikriti
Edwards Albee „Þrjár konur stór-
ar“. Helgi var leikstjórinn og við
tókum okkur góðan tíma til að vinna
að þessu flókna leikriti, enda vorum
við frjáls leikhópur og réðum okkur
sjálf. Það var kafað djúpt, hlegið
hátt og mikið reykt á þessu gefandi
æfingatímabili. Hlutverk Helgu var
orðmargt og enginn hægðarleikur
að koma þeim mikla texta frá sér á
jafn lifandi og blæbrigðaríkan hátt
og hún gerði. Skömmu eftir að sýn-
ingunum lauk greindist Helgi með
krabbamein og daginn áður en hann
lagðist inn á spítala og átti að hefja
baráttuna við meinið, komu þau
hjónin við á heimili mínu og áttum
við Gísli, maðurinn minn, ógleym-
anlega stund með þeim. Daginn eftir
var Helgi allur. Þvílíkt högg, þvílík
sorg. Konan stóra brotnaði þó ekki í
storminum og það var aðdáunarvert
að fylgjast með hvernig hún tókst á
við þann mikla missi.
Helgi og Helga höfðu alltaf verið
sem eitt og nú þurfti hún að reyna
að lifa án hans. Hún bjó áfram á
heimili þeirra, ræktaði vini sína og
starfaði áfram sem leikkona við
Þjóðleikhúsið, en ekki mörgum ár-
um síðar steig hún inn í heim
gleymskunnar og þar var hún síð-
ustu ár ævi sinnar. Helga og Helgi
störfuðu mikið saman sem lista-
menn og voru órög við að finna nýj-
ar leikhúsleiðir. Leika Njálu í Rauð-
hólunum eða búa til leikhús í
kjallara Hlaðvarpans, nýta hlaðna
veggi hans sem leikmynd og búa þar
með til eitt mest spennandi leikhús
bæjarins. Leikgerð Helgu og leik-
stjórn á Reykjavíkursögum Ástu
Sigurðardóttur var listrænn sigur.
Fyrstu kynni mín af þeim hjónum
voru árið 1965, þegar Helgi var einn
af kennurum okkar leiklistarnema
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
Helga leikstjóri okkar í barnaleikriti
LR, Grámanni í Garðshorni. Helga
var þá rúmlega þrítug og óhrædd
við að vera ein af fyrstu kvenleiks-
tjórum landsins. Við nemarnir vor-
um lukkunnar pamfílar. Það var
einnig hluti af náminu að fylgjast
með æfingum og sjá leiksýningar og
í endurminningunni er Helga sem
Hedda Gabler ljóslifandi, stórbrotin
og dularfull. Þar tókust á tvær kon-
ur stórar.
Morguninn eftir frumsýningu var
bankað upp á hjá Helgu og Helga.
Hún fór til dyra og sá bara haf af
eldrauðum rósum. Hún vissi ekki
hvaðan á sig stóð veðrið, en þá kíkti
rósaberinn fram og óskaði leikkon-
unni til hamingju með stórleik.
Aðdáandinn var Jón Leifs. Helga
var dramatísk leikkona, en hún var
líka stórkostleg gamanleikkona, en
gafst alltof sjaldan tækifæri til að
sýna þá hlið. Það var óborganlegt að
leika á móti henni í gamanleikritinu
Hjálparkokkunum sem sýnt var í
Þjóðleikhúsinu. Samvinnan í Sumr-
inu 3́7 eftir Jökul Jakobsson, Marm-
ara eftir Guðmund Kamban og Bréfi
til Sylvíu var einnig dýrmæt.
Nú kveð ég vinkonu mína og óska
henni góðrar ferðar til landsins þar
sem Helgi bíður hennar. Við Gísli
sendum Þórdísi, Hallgrími Helga,
Skúla, Helgu Völu og fjölskyldum
þeirra innilegar samúðarkveðjur.
Edda Þórarinsdóttir.
Kæra vinkona. Þú varst engum
lík; gáfuð, gefandi, fyndin, orðhepp-
in, hrekkjótt, athugul, erfið, krefj-
andi, en fyrst og síðast falleg og til-
finningarík manneskja, tryggur
vinur og sannur listamaður.
Leiðir okkar lágu fyrst saman
þegar við unnum að uppfærslu á
einleiknum um Geirþrúði Stein,
Geirþrúði Stein, Geirþrúði Stein í
Þjóðleikhúsinu. Ég að stíga mín
fyrstu skref sem leikstjóri, þú með
langa reynslu. Við sem komum að
þessari uppfærslu upplifðum eitt-
hvað nýtt, stórt og kórrétt. Ógleym-
anlegt hvernig þú af ákveðni en þó
af varfærni og auðmýkt nálgaðist
viðfangsefnið, auðvitað sló í brýnu á
stundum, sem var bara hressandi,
leiddi okkur á nýjar brautir í vinnu-
ferlinu, ávallt án eftirmála. Þarna
fannst mér berlega koma í ljós hvað
þú varst í mörgu langt á undan þínu
samferðafólki hvað næmi, skapandi
hugsun og áræði varðaði.
Og í hlutverki Geirþrúðar vannst
þú enn einn leiksigurinn …það er
alltaf … alltaf … erfitt … erfitt …
alltaf … erfitt að finna réttu orð-
in … en þarna varst þú listaverk-
ið … Geirþrúður Stein í öllu sínu
veldi. Snilld. Það fundu allir og sáu
sem vildu. Síðar átti ég því láni að
fagna að vinna oftar með þér, fyrir
þá samfylgd og vináttu vil ég þakka
– rós er rós er rós.
Andrés Sigurvinsson.
Helga Bachmann var í hálfan
þriðja áratug ein helsta leikkona
Leikfélags Reykjavíkur og lék þar
hvert stórhlutverkið á fætur öðru.
Leikur hennar í Heddu Gabler árið
1968, er einkar minnisstæður, en
Helga fór snilldarlega með titilhlut-
verkið, fegurðardísina og ólíkinda-
tólið Heddu, enda uppskar hún mik-
ið lof fyrir leik sinn og helstu
viðurkenningu þess tíma, Silfur-
lampann.
Árið 1977 flutti Helga sig yfir til
Þjóðleikhússins og einnig þar lék
mörg burðarhlutverk, allt til þess
tíma að hún lét af störfum árið 1999.
Af minnisstæðum hlutverkum
Helgu í Þjóðleikhúsinu má nefna
Siri von Essen-Strindberg í Nótt
ástmeyjanna og Gertrud Stein í
samnefndum einleik.
Síðasta hlutverk Helgu við Þjóð-
leikhúsið var hlutverk Lilju í leikrit-
inu Maður í mislitum sokkum, sem
sýnt var á Smíðaverkstæðinu og í
leikferð um landið yfir hundrað
sinnum veturinn 1998-1999.
Helga vann einnig sem leikkona á
vettvangi sjálfstæðu leikhúsanna
auk þess að leika mikið í útvarpi,
sjónvarpi og kvikmyndum, meðal
annars í kvikmyndunum Í skugga
hrafnsins og Atómstöðinni.
Helga lét einnig að sé kveða sem
leikstjóri og leikstýrði bæði hjá
Leikfélagi Reykjavíkur og í Þjóð-
leikhúsinu, auk þess sem hún leik-
stýrði eigin leikgerð á Reykjavík-
ursögum Ástu Sigurðardóttur í
Kjallaraleikhúsinu og Njáls sögu
eftir Jóhann Sigurjónsson á útisviði
í Rauðhólum í Heiðmörk.
Helga var stór persónuleiki og
mikilhæf leikkona, sem setti mark
sitt á íslenskt leikhúslíf um áratuga-
skeið. Hún hefur nú kvatt leiksviðið,
eftir langan og glæstan feril, en
minning hennar lifir áfram í hugum
þeirra fjölmörgu sem nutu hæfileika
hennar og listgáfu.
Sjálf heillaðist ég fyrst af leik
Helgu í Heddu Gabler, þá sjálf vart
af barnsaldri. Síðar á ævinni átti ég
eftir að njóta þess að kynnast henni
sem samstarfskonu og vinnufélaga á
leiksviðinu og í kvikmyndum, en sá
ljómi sem hún sveipaðist í huga mér
í upphafi, fylgdi henni alla tíð og var
hluti af nærveru hennar og marg-
slungnum þokka.
Þjóðleikhúsið þakkar Helgu vel
unnin störf í þágu íslenskrar leik-
listar og vottar aðstandendum henn-
ar innilega samúð.
Tinna Gunnlaugsdóttir,
þjóðleikhússtjóri.
HINSTA KVEÐJA
Með innilegri þökk og virð-
ingu kveðjum við Helgu Bach-
mann leikkonu og leikstjóra.
Ástvinum hennar og fjölskyldu
sendum við hugheilar samúðar-
kveðjur.
Fyrir hönd stjórnar Félags
íslenskra leikara,
Randver Þorláksson.
Helga Bachmann og Helgi Skúlason í hlutverkum Höllu og Fjalla-Eyvindar á sviði Leikfélags Reykjavíkur 1967.
 Fleiri minningargreinar um Helgu
Bachmann bíða birtingar og munu
birtast í blaðinu næstu daga.
Ljósmynd/Oddur Ólafsson
Yndislegur sonur okkar, bróðir, barnabarn og
frændi,
FANNAR INGI KÁRASON,
Vatnsholti 10,
Reykjavík,
lést á bráðamóttöku Barnaspítalans fimmtudaginn
13. janúar eftir skyndileg alvarleg veikindi.
Útför verður frá Háteigskirkju föstudaginn 21. janúar
kl. 13.00.
Kári Halldórsson, Inga Hrund Gunnarsdóttir,
Anna Valgerður Káradóttir,
Halldór Halldórsson, Ragnheiður Héðinsdóttir,
Gunnar Ingi Gunnarsson, Vigdís Hallgrímsdóttir,
Skarphéðinn, Ingólfur, Kjartan, Ketill.
✝
Okkar ástkæri eiginmaður, faðir, tengdafaðir, afi,
langafi og bróðir,
ÁRNI BALDVIN HERMANNSSON,
Hátúni 26,
Keflavík,
andaðist á Heilbrigðisstofnun Suðurnesja
þriðjudaginn 11. janúar.
Jarðsungið verður frá Keflavíkurkirkju föstudaginn
21. janúar kl. 13.00.
Þóra Svanlaug Ólafsdóttir,
Sveindís Árnadóttir,
Hermann Árnason, Ásta Baldvinsdóttir,
Jón Ólafur Árnason, Soffía Karen Grímsdóttir,
barnabörn, barnabarnabörn,
Sigríður Hermannsdóttir.