Morgunblaðið - 26.01.2011, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
HæstirétturÍslandshefur
dæmt almennar
kosningar í land-
inu ógildar. Það
er einstakt í sögu
þjóðarinnar, þótt
einstakar svæðisbundnar
kosningar hafi hlotið þau ör-
lög, eins og dómurinn bendir
raunar sjálfur á. Úr dóminum
má lesa tvær meginniður-
stöður. Önnur snýr að lög-
gjafanum og hin að fram-
kvæmdavaldinu sem undirbjó
kosningarnar undir yfir-
stjórn ríkisstjórnarinnar.
Hæstiréttur segir: „Það fell-
ur í hlut löggjafans að setja
skýrar og ótvíræðar reglur
um framkvæmd opinberra
kosninga þar sem tekið er
réttmætt tillit til aðstæðna
sem leiða af sérstöku eðli
þeirra.“ Af ýtarlegum dómi
Hæstaréttar má ráða að mjög
hafi þótt skorta á þessa frum-
forsendu. Og þá kemur hinn
meginþátturinn sem Hæsti-
réttur tekur til.
Þar sem löggjafinn brást
leitaðist umsjónaraðili kosn-
inganna við að bæta úr því
sem áfátt var. En það dugði
ekki. Hæstiréttur segir: „Það
var á hinn bóginn ekki á færi
stjórnvalda að víkja frá skýr-
um fyrirmælum laga um
framkvæmd þeirra vegna
fjölda frambjóðenda eða nýs
verklags sem hentugt þótti
vegna rafrænnar talningar
atkvæða.“
Alvarlegar athugasemdir
Hæstaréttar lúta vissulega
hver og ein að einstökum
framkvæmdaratriðum kosn-
inganna. En af dómnum má
ráða að þar leitist starfsmenn
framkvæmdavaldsins við að
leysa úr þeim annmörkum
sem handvömm lagasetning-
arvaldsins hafði skapað. En
„það var ekki á þeirra færi“
sagði Hæstiréttur.
Sagt er um Hæstarétt að
hann geri ekki að gamni sínu
og sé seinþreyttur til vand-
ræða. Úr ýtarlegu áliti hans
má lesa að hefðu annmarkar
hins kærða máls verið smá-
vægilegir þá hefði rétturinn
látið við það sitja að gera að-
finnslur við slíka fram-
kvæmd. En rétturinn metur
hina fjölmörgu galla við laga-
umhverfi kosninganna og
framkvæmd þeirra heild-
stætt og „kemst því ekki hjá“,
eins og hann segir sjálfur, að
ógilda þær. Réttinum er það
bersýnilega óljúft, en þó er
það ágreiningslaust í fjöl-
skipuðum dómi að hann
„komist ekki hjá því“.
Líklegt er að
þar hafi varðað
miklu að rétt-
urinn telur að
númeramerking
atkvæðaseðlanna
stangist á við bein
lagafyrirmæli og
þau lagafyrirmæli séu í „sam-
ræmi við grundvallarákvæði
stjórnarskrárinnar um opin-
berar kosningar“. Það verður
að hafa í huga að kosningin
sneri að því að kjósa til sér-
staks stjórnlagaþings, sem
svo var kallað, sem leggja átti
til breytingar á stjórnar-
skránni. Það hefði verið sér-
kennileg byrjun að líða það
að slík kosning bryti í bága
við „grundvallarákvæði
stjórnarskrárinnar“ sjálfrar.
Það gat Hæstiréttur landsins
ekki verið þekktur fyrir.
Viðbrögðin við hinum
miklu tíðindum sem dómur
Hæstaréttar sætir eru ekki
öll á eina lund. Ólöf Nordal
alþingismaður gerði í þing-
ræðu glögga grein fyrir hinni
þungu alvöru sem dóms-
úrlausninni fylgir. Það gerðu
fleiri þingmenn einnig. En
viðbrögð forsætisráðherrans,
sem ber mesta ábyrgð á laga-
setningarklúðrinu og klúðri
framkvæmdavaldsins sem í
kjölfarið kom, voru öldungis
fráleit. Ekki kom fram að
ráðherrann hefði skoðað sína
stöðu eftir hina miklu ofaní-
gjöf, sem flestum mun þó
væntanlega þykja eðlilegt.
Ráðherrann sagði að þjóðin
ætti að fá sitt stjórnlagaþing.
En þjóðin sýndi það með
ótrúlega dræmri kosn-
ingaþátttöku sinni í hinum
ógiltu kosningum að hún
hefur engan áhuga á þessu
gæluverkefni ráðherrans.
Aðeins 2% landsmanna telja
að þetta fyrirbæri hafi þýð-
ingu fyrir sig. Þegar er búið
að henda hálfum milljarði
króna út í buskann úr gal-
tómum ríkissjóði. Er ekki
mál að linni?
Einn frambjóðandi til
stjórnlagaþingsins, Pawel
Bartozek, hafði á hinn bóginn
þetta að segja: „En við búum
í réttarríki og mér sýnist að
allir dómarar séu sammála
um þessa niðurstöðu og að
það má segja að það hlýtur að
vera betra að búa í ríki þar
sem dómarar fá þó að komast
að þeirri niðurstöðu að kosn-
ingar séu ógildar, heldur en
að búa í ríki þar sem það ger-
ist aldrei.“
Þótt Hæstarétti hafi verið
óljúft að þurfa að ógilda hina
kærðu kosningu er vafalaust
að virðing hans vex.
Það þarf mjög mikið
klúður svo Hæsti-
réttur telji sig knú-
inn til að ógilda al-
mennar kosningar}
Hæstiréttur talar
Þ
að eru milljónir íbúða lausar á Spáni,
þrjár milljónir að minnsta kosti. Ég
var staddur í Barcelona um daginn
og spurði einn viðmælanda minn að
því hve margar þeirra íbúða væru
þar í borg. Hann yppti öxlum og sagði að það
vissi enginn, allra síst bankarnir sem ættu í obb-
ann af því húsnæði, að hans sögn, sem byggt
hefði verið síðasta áratug eða svo. Þær væru þó
margar, mjög margar.
Það standa og margar nýbyggingar auðar í
Barcelona vegna þess að bankarnir vilja ekki
leigja húsnæðið út, þeir vonast til að hægt verði
að selja það hærra verði ef það er ónotað og eins
vilja þeir ekki sitja uppi með leigjendur þegar
kúnninn birtist loks. Í borginni er líka grúi gam-
alla íbúða sem standa tómar, stundum vegna
þess að eigandi stigagangs er að bíða eftir því að
síðustu leigjendurnir hverfi á brott svo rífa megi húsið og
byggja nýtt eða endurnýja íbúðirnar og leigja á hærra
verði. Fyrir vikið er erfitt að finna húsnæði þar í borg, þ.e.
ef maður er að leita að löglegu húsnæði, og það er mjög
dýrt.
Sagt hefur verið að eftir helstu helgistund hippatímans,
rokkhátíðina í Woodstock í ágúst 1969, hafi gestirnir farið
heim, þvegið sér og greitt og farið að vinna fyrir pabba eða í
skólann að nýju – orðið kótelettukarlar og -kerlingar.
Áþekkt er því farið í Barcelona, og eflaust fleiri borgum
Spánar, en aðallega þó þar – miðstéttarunglingar víða að úr
Norður- og Mið-Evrópu koma þar suður, gerast hústöku-
fólk um stundarsakir og slæpast á Plaza Real
eða Plaza Trippy (sem heitir reyndar Plaza de
George Orwell á kortum).
Þessi ungmenni hafast við í yfirgefnum íbúð-
um, eða leggja undir sig gömul bíó, aflóga versl-
anir, skóla eða jafnvel leikhús. Skammt frá þar
sem ég dvel helst þá er ég er í Barcelona er til
að mynda gamalt leikhús, sögulegt segja inn-
fæddir, þar sem gengi ungmenna hefur hafst
við undanfarin ár, ekki sömu ungmennanna
reyndar, en áþekkra. Stundum stinga þau sér
jafnvel inn í íbúðir á meðan fyrri íbúar eru í
sumarfríi – ég heyrði sögu af slíku þar sem íbúi
kom heim eftir langt ferðalag til heimaslóða
sunnar á Spáni og þá voru komnir aðrir íbúar í
íbúðina og stórmál að koma þeim út, tók margar
vikur.
Oft eru hústökumenn mislöglegir innflytj-
endur sem eru að reyna að koma undir sig fótunum, en
stundum ógæfufólk, eins og það var kallað í eina tíð, utan-
garðsfólk og vandræðapésar sem ekki helst á fé eða hús-
næði vegna neysluvandamála eða annarrar óreglu. Flestir
eru þó eins og hverjir aðrir ferðamenn, en kjósa að fara
aðra leiðir, stinga sér inn í menningarkima, finna sem ódýr-
ast húsnæði, lifa spart, vinna jafnvel á bar eða aðra svarta
láglaunavinnu og kynnast borginni á annan hátt en þær
milljónir sem þangað koma á hverju ári víða að. Þegar fríið
er búið, gjarnan þegar fer að kólna á haustin, er svo kominn
tími til að fara heim, taka upp þráðinn í skólanum eða leita
sér að vinnu sem hæfir háskólagráðunni. arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Sumarfrí hústökumannsins
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Einar Örn Gíslason
einarorn@mbl.is
Á
kvörðun Hæstaréttar
um ógildingu kosningar
til stjórnlagaþings er af-
dráttarlaus. Annmarkar,
í sumum tilfellum veru-
legir, þykja hafa verið á mörgum þátt-
um framkvæmdarinnar og því rétt að
ógilda hana. Í ákvörðun sinni tekur
Hæstiréttur til nokkurra atriða. Núm-
erun kjörseðla og dreifing gerði það
að verkum að í sumum tilfellum mátti
rekja kjörseðil aftur til kjósandans
sem hann fyllti út. Pappaskilrúm sem
notuð voru töldust ekki kosninga-
klefar í skilningi laga þar um, og kjós-
endum í lófa lagið að sjá hverjum
næsti maður greiddi atkvæði sitt.
Þessu til viðbótar uppfylltu kjör-
kassar ekki skilyrði laga um að unnt
væri að læsa þeim. Þá var því hægt að
opna án mikillar fyrirhafnar og kom-
ast þannig í kjörseðla. Þessi þrjú at-
riði teljast, samkvæmt ákvörðun
Hæstaréttar, hafa dregið úr öryggi og
leynd kosninganna. Númerun kjör-
seðlanna er talin hafa farið í bága við
ákvæði um leynilegar kosningar, og
vísar Hæstiréttur til grundvallar-
ákvæðis stjórnarskrárinnar um opin-
berar kosningar.
Dómarar samhljóða að mestu
Það að frambjóðendum skuli ekki
hafa verið heimilað og gert kleift að
hafa umboðsmann sinn viðstaddan
kosninguna sjálfa og síðan talningu er
talinn verulegur annmarki á fram-
kvæmd kosninganna. Talningin fór
ekki fram fyrir opnum dyrum, og
samkvæmt upplýsingum frá lands-
kjörstjórn lék vafi á því hvað stóð á 13-
15% kjörseðla. Í því ljósi hafi það verið
sérstaklega mikilvægt að kjósendum
væri gert kleift að hafa umboðsmann
viðstaddan þegar skorið var úr um
vafaatriði. Um þessi atriði voru allir
dómarar sammála í ákvörðun sinni.
Ofantöldu til viðbótar töldu fjórir
dómarar af sex að farið hefði verið í
bága við lög um meðferð kjörseðla,
þar sem ekki hefði verið heimilað að
brjóta þá saman áður en þeir voru
settir í kjörkassa. Kosningalög kvæðu
á um að þetta þyrfti að gera, en í lög-
um stjórnlagaþing væri ekki „vikið
berum orðum frá þessari reglu svo
einfalt sem það hefði verið ef vilji hefði
staðið til þess“. Hæstiréttur metur
framangreinda annmarka heildstætt
og er það niðurstaða hans að „vegna
þeirra verði ekki hjá því komist“ að
ógilda kosninguna.
Nóg til að ógilda kosninguna
Málsástæður og lagarök þeirra
sem kærðu kosninguna voru hins
vegar fleiri. Hæstiréttur ákvað fyrr í
mánuðinum að sameina mál þeirra
Óðins Sigþórssonar, Skafta Harð-
arsonar og Þorgríms S. Þorgríms-
sonar þar sem þau lytu öll að al-
mennri framkvæmd kosninganna og
vörðuðu ekki sérstaka hagsmuni
þeirra að lögum. Hæstiréttur tekur
eins og áður segir beina afstöðu til
kæruatriðanna, sem hann metur
ámælisverð eða verulega ámælisverð.
Þeim til viðbótar var það kært að
kjósendur skyldu vera sviptir rétti til
að kjósa í annarri kjördeild en þar
sem þeir væru heimilisfastir. Þá var
það kært að kjörbréf hefðu
verið send út til fulltrúa sem
ekki hlutu tilskilinn sætishlut
og jafnframt að talning hefði
farið fram í vélum. Engin
vissa hefði verið fyrir því að
talning vélanna hefði verið
rétt framkvæmd. Ætla má að
Hæstiréttur hafi metið það
svo að þau atriði sem afstaða
var tekin til hafi nægt til þess
að komast að þeirri niður-
stöðu að ógilda bæri kosn-
inguna.
Verulegir annmarkar á
lögum og framkvæmd
Í niðurlagi ákvörðunar Hæsta-
réttar er vikið að því hlutverki
löggjafans að setja „skýrar og
ótvíræðar reglur um fram-
kvæmd opinberra kosninga“ og
í framhaldinu skerpt á því að
það sé ekki framkvæmdaraðila
kosninganna að bæta fyrir það
sem upp á vantar í löggjöfinni.
Segja má að ákvörðunin í heild
leiði það í ljós, og sé áfell-
isdómur yfir því að einmitt
þetta hafi átt sér stað, að fram-
kvæmdaraðilinn hafi leitast við
að „redda“ því
sem upp á vantaði
í löggjöfinni, og í
sumum tilfellum
hreinlega farið í
bága við þau lög
sem gilda almennt
um kosningar, þar
sem umfang, eðli
og fyrirkomulag
kosninganna nú
hafi verið annað en
áður hafi þekkst.
Óskýrt og
tvírætt
ÁFELLISDÓMUR
Garðar
Gíslason
Gunnlaugur
Claessen
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Páll
Hreinsson
Viðar Már
Matthíasson
Árni
Kolbeinsson