Morgunblaðið - 07.05.2011, Side 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MAÍ 2011
Hún tók einnig sérstaklega fram
að það væri alrangt að frumvarpinu
væri sérstaklega ætlað að stuðla að
sameiningu ofangreindra ráðu-
neyta. Frumvarpið snerist um
miklu umfangsmeira mál en það
mál.
Í athugasemdum við frumvarpið
kemur fram að það byggist að
miklu leyti á tillögum úr skýrslunni
Samhent stjórnsýsla sem gefin var
út árið 2010. Í þeirri skýrslu hafi
m.a. verið fjallað um hvernig bregð-
ast eigi við ábendingum og tillögum
í skýrslu rannsóknarnefndar Al-
þingis og skýrslu þingmannanefnd-
ar Alþings sem falið var að fjalla
um skýrslu rannsóknarnefndarinn-
ar.
Tillögu sem gæti myndað grund-
völl fyrir 2. grein frumvarpsins er
þó hvorki að finna í skýrslu rann-
sóknarnefndarinnar né í skýrslu
þingmannanefndarinnar.
Áfellisdómur yfir stjórnsýslu
Í skýrslu rannsóknarnefndarinn-
ar er þó vissulega kveðið á um að
brýnt væri að ráðast í endurskoðun
á lögum um stjórnarráð Íslands og
verulegar athugasemdir eru gerðar
við starfshætti þessi. Frumvarpinu
er einmitt ætlað að bregðast við
þessum athugasemdum.
Í skýrslu þingmannanefndarinn-
ar, sem kveður upp þungan áfell-
isdóm yfir stjórnsýslunni, er sömu-
leiðis lögð þung áhersla á að
endurskoða lög um Stjórnarráðið og
segir m.a. að svo virðist sem aðilar
innan stjórnsýslunnar telji sig ekki
þurfa að standa skil á ákvörðunum
sínum og axla ábyrgð. Þá þurfi að
koma í veg fyrir að einstakir ráð-
herrar gangi inn á valdsvið og
ábyrgðarsvið annarra ráðherra.
Af þessum þremur skýrslum sem
nefndar eru kemur tillaga um að
hætta að tilgreina nöfn og verksvið
ráðuneyta eingöngu fram í skýrsl-
unni Samhent stjórnsýsla en nefnd-
in sem skrifaði þá skýrslu var skip-
uð af forsætisráðherra.
Í skýrslunni segir m.a. að annars
staðar á Norðurlöndunum sé al-
mennt ekki farin sú leið að binda
skipulag ráðuneyta og verkaskipt-
ingu milli ráðherra í lög. Þetta eigi
við um Noreg, Danmörku og Sví-
þjóð. Skipulagsvaldið sé þannig í
höndum ríkisstjórnar eða forsætis-
ráðherra í þessum löndum. Algengt
sé að gerðar séu breytingar á ráðu-
neytum við ríkisstjórnarskipti og
verkefni færð á milli ráðuneyta.
Sömu sögu megi segja um Bretland
og Írland, Þýskaland og Frakkland
og fleiri lönd sunnar í álfunni. Í
Finnlandi eru ráðuneyti hins vegar
talin upp í lögum með svipuðum
hætti og hér.
Tíu ráðuneyti en engin nöfn
 Frumvarp um stjórnarráð lagt fram í kjölfar harðrar gagnrýni á stjórnsýsluna í aðdraganda hrunsins
 Byggist að mestu á þremur skýrslum  Í einni er fjallað um atriði sem nú er umdeildast í frumvarpinu
Morgunblaðið/Ernir
Stjórnarráð Sérstaklega er deilt um 2. grein frumvarpsins sem sögð er efla vald forsætisráðherra meira en góðu
hófi gegnir. Með 2. grein verða nöfn ráðuneyta ekki talin upp í lögum heldur einungis kveðið á um hámarksfjölda.
Breytingar
» Meðal annarra breytinga
sem lagðar eru til er að ráðu-
neytisstjórar og skrif-
stofustjórar verði skipaðir
samkvæmt mati hæfisnefndar.
Ávallt beri að ráða hæfasta
umsækjandann.
» Ráðherra verði heimilt að
ráða sér pólitískan ráðgjafa,
auk aðstoðarmanns.
» Efla á samhæfingu starfa á
milli ráðherra og er m.a. kveðið
á um skyldu ráðherra til að
leitast við að samhæfa stefnu
sína og aðgerðir þegar málefni
og málefnasvið skarast. Auk
þess er kveðið sérstaklega á
um skyldu forsætisráðherra til
að hafa frumkvæði að sam-
hæfingu starfa ef á þarf að
halda.
FRÉTTASKÝRING
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Viðamikið frumvarp um breytingar
á lögum um stjórnarráðið hefur ver-
ið tilefni töluverða deilna á Alþingi
undanfarna daga og ekki er útlit
fyrir annað en að þær haldi áfram.
Svo háttar til um þetta ríkisstjórn-
arfrumvarp að einn ráðherra, Jón
Bjarnason, hefur lýst yfir andstöðu
við það og þar með er ekki meiri-
hluti fyrir því á Alþingi, nema ein-
hverjir úr stjórnarandstöðunni veiti
því brautargengi. Fyrstu umræðu
um frumvarpið lauk á fimmtudags-
kvöld og það er nú til meðferðar hjá
allsherjarnefnd Alþingis.
Mest er deilt um 2. grein frum-
varpsins og greinar sem henni
tengjast en samkvæmt henni verður
ekki lengur talið upp hvaða ráðu-
neyti skuli starfa en í staðinn verð-
ur kveðið á um að ráðuneyti geti
aldrei orðið fleiri en tíu. Ákvörð-
unarvald um hvaða ráðuneyti verði
starfrækt verði í höndum stjórn-
valda á hverjum tíma.
Í athugasemdum með frumvarp-
inu segir að þetta sé veigamesta
breytingin á lögunum.
Má sameina en
ekki endurskíra
Jóhanna Sigurðardóttir forsætis-
ráðherra benti þó á í framsöguræðu
sinni að samkvæmt núgildandi lög-
um væri hægt að sameina, án þess
að lagabreytingu þyrfti til, iðnaðar-
ráðuneytið, sjávarútvegsráðuneytið
og landbúnaðarráðuneytið. Eftir
lagabreytingu frá árinu 2007 væri
nefnilega mögulegt að sameina
ráðuneyti, með forsetaúrskurði að
fenginni tillögu frá forsætisráð-
herra. Hins vegar væri ekki hægt
að breyta nöfnum á ráðuneytum
nema með lagabreytingu.
Róbert Marshall, þingmaður Samfylkingar og formaður
allsherjarnefndar Alþingis, segir of snemmt að segja
nokkuð til um hvenær frumvarpið verður afgreitt úr
nefndinni og hvort það takist að ljúka meðferð þess á Al-
þingi fyrir sumarhlé. Alþingi tekur sér hlé 9. júní næst-
komandi og kemur næst saman í september.
Nú verður frumvarpið sent til umsagnar og væntan-
lega muni nefndin leggja til einhverjar breytingar. „Í
öllum meginatriðum er ég sammála þessu frumvarpi,“
segir hann.
Róbert segist almennt þeirrar skoðunar að ríkisstjórn
eigi að geta skipt með sér verkum og að forsætis-
ráðherra eigi að geta gert tillögu um ráðuneytisskipt-
ingu og fjölda ráðuneyta, líkt og 2. grein frumvarpsins mælir fyrir um.
Það sé augljóst að margir í stjórnarandstöðunni hafi rangtúlkað frum-
varpið með því að gera því skóna að frumvarpið sé á einhvern hátt sett til
höfuðs Jóni Bjarnasyni, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra. Sú sé alls
ekki raunin.
Sammála í meginatriðum
Róbert
Marshall
Róbert Marshall, Samfylkingunni
Birgir Ármannsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins
og fulltrúi í allsherjarnefnd, segir margt í þessu
frumvarpi og sumt af því geti verið til bóta. Það felist
hins vegar mikil breyting í því að í stað þess að heiti
ráðuneyta og verksvið sé ákveðið í lögum, eigi nú að
færa ákvörðunarvald um það til ríkisstjórnar en þó
einkum til forsætisráðherra. Í þessu felist ótvírætt
valdaframsal frá Alþingi til forsætisráðherra en með
því aukist hætta á alls kyns geðþóttaákvörðunum og
pólitískum hrossakaupum. Breytingin feli einnig í sér
að formfesta verði minni og ráðuneytisskipanin los-
aralegri. Þar að auki verði lagabreytingin til þess að auka vald for-
sætisráðherra á kostnað annarra ráðherra í ríkisstjórn. „Ég held að
það sé óæskilegt í ljósi almennra sjónarmiða um valddreifingu,“ segir
Birgir. Síðast en ekki síst muni breytingarnar leiða til meira for-
ingjaræðis í stjórnmálum. Öll þessi atriði eru í miklu ósamræmi við
þær umræður sem hafa átt sér stað síðustu 2-3 árin, meðal annars í
skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis og í skýrslu þingmannanefndar
sem fjallaði um þá skýrslu, um að það ætti frekar að bregðast þannig
við að það ætti fremur að efla völd þingsins á kostnað ríkisstjórnar og
auka valddreifingu.
„Það er alveg klárt að þessi breyting, að færa þetta vald frá þinginu
til ríkisstjórnar og forsætisráðherra, á sér engar rætur í skýrslu rann-
sóknarnefndar eða þingmannanefndar Alþingis,“ segir hann.
Valdaframsal frá Alþingi
til ríkisstjórnar
Birgir
Ármannsson
Birgir Ármannsson, Sjálfstæðisflokki
Gunnar Helgi Kristinsson, prófessor í stjórnmálafræði
við Háskóla Íslands, sat í nefnd sem forsætisráðherra
skipaði um endurskoðun laga um stjórnarráð Íslands.
Nefndin skilaði skýrslu í desember 2010 þar sem m.a. er
lagt til að heiti ráðuneyta verði ekki lengur tilgreind í
lögum. Formaður hennar var í fyrstu Anna Kristín
Ólafsdóttir en síðan tók Arnar Þór Másson við.
Gunnar Helgi segir að uppbygging stjórnarráðsins
eigi að taka mið af forgangsmálum ríkisstjórnar í hvert
skipti. Það sé í raun undarleg hugmynd að löggjafar-
þingið eigi að setja lög um hvernig ríkisstjórnin eigi að
haga sínu innra skipulagi. Þar að auki sé í 15. grein
stjórnarskrár Íslands sérstaklega mælt fyrir um að forseti skipi ráðherra
og skipti með þeim störfum, en ekki Alþingi. Það sé almennt fyrirkomulag
að framkvæmdavaldið ráði skiptingu ráðuneyta, þótt það leiði af hlutarins
eðli að viss ráðuneyti verða að vera starfrækt. Þetta sé t.d. svo í Danmörku
og Noregi. Það þýði þó ekki að heilu ráðuneytin séu færð til af hentugleika
hverju sinni heldur ríki um þetta ákveðin formfesta.
Gunnar Helgi segir að nefndin hafi ekkert fjallað um hvaða ráðuneyti
ættu að vera til, heldur hugsað um hvernig stjórnarráðið ætti að virka. Það
væri almennt ekki heppilegt að vera með mörg lítil ráðuneyti því slíkt
stuðlaði ekki að öflugri stjórnsýslu.
Ríkisstjórnin ráði sínu skipulagi
Gunnar Helgi
Kristinsson
Gunnar Helgi Kristinsson, prófessor við HÍ