Ingólfur - 01.12.1940, Síða 3

1. blað
KYGÓIiFUR
3
Þjóðín og hernámið
RÆÐA flutt á almennum
æskulýffsfundi í Gamla Bíó
sunnudaginn 13. okt. 1940.
Háttvirtu tilheyrendur!
íslenzk æska!
í meira en þúsund ár höfum
við íslendingar búið einir í þessu
landi. Við höfum unnað því og
viljað eiga það einir,en þó gjarna
hafa friðsamleg skipti við aðrar
þjóðir.
Okkur hefir verið tamt að
hugsa, að ísland væri svo fjarri
stórveldum heimsins, að átök
þeirra myndu aldrei ná hingað.
En þetta hefir skyndilega
reynzt á annan veg. ísland —
einbúinn í Atlantshafi — er nú
allt í einu komið inn í sjálfa
hringiðu heimsstyrjaldarinnar.
Þjóðin vaknaði við það 10. maí
sl., að hér — í hennar eigin
landi — var verið að mynda nýtt
þjóðfélag. Brezkt herlið var að
setjast hér að. — í fyrsta skipti,
að kalla má, hefir íslenzk jörð
glumið undir fótum vopnaðra
fylkinga erlendra manna. Við
höfum orðið að lifa í nábýli við
þá. Þeir eru sennilega fjölmenn-
ari en helmingur allra lands-
manna. Við höfum aldrei fyrr
þurft að byggja land okkar með
annarri þjóð — og þó allra sízt
herliði.
Um allt þetta er hernám ís
lands og hið nýja viðhorf, sem
vegna þess hefir skapazt, alger
lega einstætt.-----
Þetta viðhorf ræðum við hér
í dag. Það er alvarlegt og hlýtur
að vera okkur ærið íhugunar-
efni, ekki sízt hinni yngri kyn
slóð.
Nú er fengin hálfs árs reynsla
um sambúð íslendinga og setu-
liðsins. Ég álít, að rétt sé að
gera sér vel ljóst, hversu okkur
hefir tekizt í þeirri sambúð.
Hún hefir ekki verið þannig, að
við getum verið ánægð, — að
mörgu leyti langt frá því.
Nú höfum við aðeins um
tvennt að velja: að vera af-
skiptalausir og láta skeika að
sköpuðu — kann þá svo af fara,
að þjóðarstofn okkar verði al-
drei samur og áður — eða að
kappkosta að breyta sambúðinni
þannig, að sæmd okkar og þjóð-
erni verði ekki lengur misboðið.
Auðvitað veljum við síðari
kostinn. Því vali kunna að fylgja
ýmsir erfiðleikar. En það má
ekki hlafa nein áhrif. Það er
hlutverk okkar sem íslendinga,
að mæta þessum erfiðleikum og
— sigra þá.
Það má ekki breyta ákvörðun
okkar í þessu máli, að við höfum
flest samúð með brezku þjóðinni
í þeirri styrjöld, sem nú er háð.
Slíkt má alls ekki skyggja á þá
miklu hættu, sem getur fylgt
dvöl setuliðsins hér, né draga úr
aðgerðum til að minnka þá
hættu.
„íslendingar viljum vér allir
vera,“ sögðu Fjölnismenn fyrir
meira en hundrað árum síðan.
í dag er íslenzku þjóðinni ef til
vill enn meiri þörf að gera þessa
setningu að kjörorði sínú, ef hún
ætlar ekki að drekkja sjálfri sér
í hinu mikla aðstreymi erlendra
hermanna.
Við erum fámenn þjóð, sem
laut um langt skeið fjarlægu ríki
miklu fjölmennara. Þá skapaðist
hjá okkur minnimáttarkennd og
sérstök virðing fyrir þegnum
hinnar sterkari þjóðar, sérstak-
lega ef þeir voru einkennis-
klæddir. Vonandi erum við nú
yfir þetta hafnir og búnir að
strjúka áþjánarmerkin burt. í
sambúð okkar við herliðið reynir
mjög á, hvort svo er. Það er a.
m. k. sérstök ástæða til að vera
vel á verði gegn þessari gömlu
kennd. Hinir brezku hermenn
tilheyra miklu heimsveldi, sem
hefir á sér ljóma gamallar
frægðar. Við verðum að berjast
einhuga gegn þeirri skoðun, að
það sé þess vegna fínt að um-
gangast þá sem mest.
Þeir dvelja hér ekki sem venju-
legir ferðamenn, heldur sem her-
menn rikis, er hefir hernumið
land okkar. Viðhorf okkar hlýtur
að mótast af því.
Við eigum ekki að hafa við þá
meiri samskipti en brýn nauðsyn
krefur. Slíkt táknar alls ekki
andúð, heldur beinlínis að við
viljum vernda þjóðarheiður
okkar. Enginn skyldi halda, að
við getum verndað þjóðerni okk-
ar og menningu með þjónslund
og undirgefni. Því lægra sem við
lútum í sambúðinni við hið er-
lenda herlið, því meira verður
gengið á rétt okkar.
En hins ber líka vel að gæta,
jafnframt því, sem við leitumst
við að halda rétti okkar með ein-
urð og festu, að sambúðin sé af
okkar hálfu bæði prúðmannleg
og frjálsleg, þrátt fyrir fámenn-
isaðstöðu okkar.
Við íslendingar höfum notið
hér frjálsræðis og þeirra hlunn-
inda að búa í eylandi, sem vegna
legu sinnar hefir verið okkur
hinn bezti styrkur við verndun
þjóðernis okkar og menningar.
Vegna breyttra aðstæðna,
reynir nú sérstaklega á, hversu
okkur sjálfum tekst þessi vörn.
Að einu leyti getum við fagnað
þeirri þrekraun, sem nábýlið við
herlið voldugrar þjóðar hlýtur
að vera okkur. Hún sýnir, hvers
virði okkar þúsund ára menning
er.
Mér finnst, að íslendingurinn
ætti sízt að kinoka sér við slíka
raun. Einn meginþátturinn í
mannshugsjón forfeðra okkar,
sem mynduðu hér hið frjálsa
þjóðríki, var að duga vel í sér-
hverri raun. Konan skyldi varð-
veita heiður sinn með þreki, og
hetjulund karlmannsins mátti
aldrei bregðast. Orðstírinn,
sæmdin, skyldi metin lífinu
meira.
íslendingasögurnar sýna, að
þetta tókst. Þær greina oft frá
miklum raunum, sem mætt var
með hugrekki og þreki. Þannig
tókst þeim að sýna, hvað í ein-
staklingnum bjó.
íslenzku þjóðinni er hollt að
minnast þessa nú.
Við getum litlu ráðið í þeim
mikla hildarleik, sem nú er háð-
ur um víða veröld. Við getum þó
a. m. k. eitt, þótt fámennir séum.
íslenzka þjóðin getur varðveitt
og aukið sæmd sína og orðstír.
Okkur gefst sérstætt tækifæri
til að sýna í verki, að enn sé
þróttur í íslenzkri menningu, að
við eigum viljastyrk og árvekni
til að vernda okkar litla þjóðfé-
lag, þótt skuggi heimsstyrjaldar-
innar hafi fallið á það um stund.
Eitt þjóðskáld okkar hefir
sagt: „Vort heimslíf er tafl fyrir
glöggeygan gest.“ Þessi orð eru
aldrei sannari en nú.
Þegar land okkar var hernum-
ið, var sú yfirlýsing gefin, að
setuliðið skyldi flutt héðan burt
jafnskjótt og núverandi styrjöld
væri lokið. Við treystum þessari
yfirlýsingu og tryggjum bezt að
hún verði haldin með því að
sýna nábýlismönnum og öllum
Eígíngírní
Sú saga er sögð um þingmann
einn, er sat á þingi laust eftir
aldamótin, að hann hafi eitt sinn
greitt atkvæði gegn því að brú
yrði byggð yfir eina stærstu ána
í kjördæmi hans. Rökstuddi
hann gerðir sínar með því, að
margar ár væru óbrúaðar á
landinu, sem verri væru yfir-
ferðar en þessi.
Þetta er athyglisverð og lær-
dómsrík saga fyrir okkur, sem
erum enn ungir og eigum fram
undan starf á sviði þjóðmála og
félagsmála.
Þessi þingmaður hefir litið á
sig sem fulltrúa allrar þjóðar-
innar fyrst og fremst. Kjörinn
til þess að leggja þeim málum lið,
er hann taldi bezt og þörfust
fyrir þjóðarheildina. Hann var
ekki á þingi eingöngu til þess að
kría saman fé úr ríkissjóði í
vegarspotta, símalínu, skálda-
slík atkvæðaverzlun er fordæmd
í kosningum, er ekki síður ástæða
til gagnrýni, þegar slíkt á sér
stað á sjálfu Alþingi. Það verður
líka að líta svo á, að þeir menn,
sem verzla með atkvæði sitt-og
sannfæringu, séu of andlega
veikir, til þess að vera leiðtogar
þjóðarinnar.
Það á að sannfæra menn um
ágæti mála með rökum og skýr-
ingum, en ekki með verzlunartil-
boðum.
Þótt það sé vissulega rétt og
mannlegt að hugsa vel um sinn
hag, þá á reglan að vera sú, ef
greinir á um hagsmuni þjóðar-
innar og einstaklingsins, að
þjóðin sé fyrst, svo flokkurinn
og ég, en ekki ég fyrst — svo
flokkurinn og þjóðin.
Okkur íslendingum hættir um
of til þess að vera eigingjarnir,
einkum ef ríkið, hið opinbera, á
í hlut. En hvað er ríkið? Það er-
um við sjálf — þjóðin. Við erum
..... . . * | eigingjarnir, af því að við höfum
styrk handa kunnmgjunum, eða I „ íl,,, w TT{ .
svo lltIu Þurft að fórna. Víst
launuð nefndarstörf handa sjálf
um sér, heldur sem fulltrúi þjóð-
arheildarinnar.
Vafalaust var honum það ljóst,
að með þessu gaf hann andstæð-
ingunum höggstað á sér heima
í héraði og átti á hættu að tapa
einhverju af atkvæðum. En samt
valdi hann það, er hann taldi
þjóðarhagsmuni fram yfir hags-
muni flokksins og sjálfs sín.
í hinni hörðu stjórnmálabar-
áttu síðustu ára, hafa flokkarnir
mjög orðið að herða á samheldni
í atkvæðagreiðslum.
Upp úr þessari hörðu baráttu
hafa spunnizt hin alþekktu
„hrossakaup", sem nú eru orðin
hættulega algengt fyrirbrigði í
íslenzkum stjórnmálum og fé-
lagslífi.
„Hrossakaupin" eru ekkert
annað en verzlun með atkvæði
og stuðning. Þessi flokkur eða
einstakiingur lofar hinum stuðn-
ingi sínum í þessu máli, gegn
endurgjaldi, sem oft er falið í
stuðningi við eitthvert áhuga-
mál flokksins eða einstaklings-
ins, eða bein fjárhagsleg hlunn-
indi við skipanir í launaðar
nefndir eða embætti. Á þennan
hátt geta flokkar og einstakling-
ar komið fram vafasömum mál-
um, og óheppilegir menn valizt
til ýmissa trúnaðarstarfa.
Þegar margir flokkar hafa
samstarf í ríkisstjórn, er mjög
mikil hætta á „hrossakaupum“
Þó að einn flokkurinn vilji
sporna við þeirri spillingu, sem
af þeim leiðir, verður oft að láta
undan óbilgjörnum, eigingjörn-
um kröfum samstarfsflokkanna,
til þess að forðast samvinnuslit.
En öll verzlun með atkvæði og
sannfæringu er ékki aðeins
hættuleg einstaklingum og
flokkum, heldur er manndómur
og heiðarleikur þjóðarinnar sett-
ur í voða. Hvers konar atkvæða-
verzlun er spilling og hefir verið
með réttu fordæmd sú aðferð,
sem viss flokkur hefir allmjög
notað sér til framdráttar í kosn-
ingum að undanförnu að kaupa
atkvæði manna fyrir peninga
eða atvinnuloforð. En þar sem
eigum við fórnarvilja, en hann
sefur. Við eigum ættjarðarást,
en hún er eins og falinn eldur.
Ógnir ófriðarins kenna þjóðun-
um samheldni, fórnfýsi og þegn-
skap. Þessa dagana eru þúsundir
og aftur þúsundir manna og
kvenna reiðubúnar til þess að
fórna öllu fyrir föðurlandið,
jafnvel sjálfu lífinu. Af þessu
megum við, sem búum í friði,
læra margt.
Ég er ekki að óska þess, að
hörmungar stríðsins dynji yfir
okkur, til þess að kenna okkur
þegnskap. Sá lærdómur yrði of
dýrkeyptur. En okkur er engu
að síður nauðsynlegt að glæða
þegnskap okkar og ættjarðarást
og þoka eigingirninni ofurlítið
til hliðar.
Eigingirni þjóðarinnar er vax-
andi löstur. Kemur margt til.
Minnkandi lestur fornbók-
mennta okkar og þjóðkvæðanna,
skortur á þjóðlegum baráttu-
málum, og loks það miður góða
fordæmi, sem ýmsir af forráða-
mönnum þjóðarinnar gefa.
Baráttumál síðustu ára hafa
að mestu snúizt um skiptingu
arðsins og f jármunanna og hags-
muni hinna ýmsu stétta þjóðfé-
lagsins. Þessi mál eru vel til þess
fallin, að skipta þjóðinni í harð-
snúna hagsmunahópa, sem deila
um of og oft öllum til skaða.
Slík barátta elur á eigingirni
einstaklinga og stétta. Þegar svo
allt er að fara í bál og brand er
friður saminn með tilheyrandi
„hrossakaupum“ og þeirri spill-
ingu, sem þeim er samfara.
„Hrossakaupin", verzlunin með
atkvæðin og sannfæringuna,
þurfa að hverfa úr stjórnmála-
og félagslífi okkar. Andi fórn-
fýsi og þegnskapar þarf a3 ráða
í hugum þjóðarinnar. í þeim
anda á æskan, arftakar landsins,
að alast upp. Æðsta boðorð allra
stjórnmálamanna á að vera:
Þjóðin fyrst.... Þegar það er
orðið, verður grafizt fyrir rætur
margra þeirra meina, sem nú
er að finna í stjórnmálum okk-
ar íslendinga.
E. B.
heimi að hér sé þróttmikið og
sérstætt menningarlíf og að við
eigum rétt til að lifa hér frjálsir
og óháðir.
Öllum góðum íslendingum —
og þó sérstaklega æsku þessa
lands — hlýtur að vera ljúft að
keppa að því, að þetta geti tek-
izt.
J. E. G.
Þetta blað Ingólfs er með
nokkuð öðru sniði en ætlunin
er að hafa á blaðinu í framtíð-
inni. Mun veröa lögð áherzla á
stuttar greinar. — Áskilur rit-
stjórnin sér rétt til þess að
stytta aðsendar greinar, sem eru
lengri en 1 y2 dálkur í blaðinu.
INGÓLFUR, Reykjavík.
Pósthólf 1044.