Austurland - 24.09.1998, Blaðsíða 6

6
FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1998
Fundur um tengsl atvinnulífs og skóla
Mynd SÓ
Á fimmtudag var haldinn fundur
í Verkmenntaskóla Austurlands
þar sem farið var yfir árangur
þróunarverkefnis sem skólinn
hefur unnið í samráði við Sfldar-
vinnsluna en verkefninu er nú að
ljúka. Verkefnið var styrkt af
Evrópusambandinu, nánar tiltek-
ið af svokallaðri Leonardoáætl-
un, en dr.Gestur Guðmundsson,
félagsfræðingur, hafði yfirum-
sjón með hinum íslenska hluta
verkefnisins. Verkefnisstjórnin
hefur verið í samvinnu við hlið-
stæð verkefni í Noregi, Dan-
mörku og Þýskalandi og hefur
reynslan úr þessum verkefnum
verið notuð til að búa til hand-
bók um hvernig best sé að koma
á tengslum atvinnufyrirtækja og
skóla, með stöðuga þróun og sí-
Spumingin hér að ofan er spurn-
ing sem ég hef, sem íbúi í sjávar-
plássi, oft heyrt í gegnum tíðina.
A hverju hausti eru sjávarút-
vegsfyrirtækin í stórvandræðum
með að manna verksmiðjur sínar
og menn spyrja í forundran, hvers
vegna? Hvers vegna þurfum við
að flytja inn stóra hópa erlends
verafólks til að vinna þessi störf
þegar fólk er á atvinnuleysisskrá
í Reykjavík og jafnvel í
fjórðungnum og fullt af ungling-
um að rolast í skóla þó að þeir
hafi ekkert þangað að gera?
Hvers vegna flytur fólk í burtu
úr þessu frábæra atvinnuástandi í
atvinnuleysi og óöryggi í höfuð-
borginni? Fyrir þessu eru að
mínu mati allnokkrar ástæður. I
fyrsta lagi er fólk í auknum mæli
farið að gera kröfu um að starfið
sé eitthvað meira en tæki til að
afla helstu lífsnauðsynja. Vinna
er ekki einhver föst stærð eins og
húsnæði eða samgöngur. Menn
vilja læra nýja hluti í vinnunni
og gera kröfu um að vinnan auki
þroska þeirra. Þessi breyting
hefur að mestu farið framhjá
fiskvinnslugeiranum þar sem
fornfáleg stjórnun er víða við
lýði og vinnan er afar einhæf (Þó
eru fiskimjölsverksmiðjur undan-
10 bekkur Nesskóla stefnir á
skólaferð til Danmerkur næsta
vor. Hugmyndin er að tengja
Danmerkurferðina við dönsku-
nám í skólanum í vetur og t.d.
standa í bréfaskrifum við danska
nemendur sem heimsóttir verða í
ferðinni ásamt því að búa til kynn-
ingarefni um Island á dönsku
sem notað verði í ferðinni.
menntun starfsmanna í huga og í
raun má segja að verkefnið hafi
gengið út á að gera fyrirtæki að
námsstöðum (learning organi-
zations). Símenntun er hagur
bæði fyrirtækis og starfsmanns.
Fyrirtækin hafa fjárfest gífurlega
í tækjabúnaði, starfsmönnum
hefur fækkað, aukin áhersla er
lögð á gæði framleiðslunnar og
fyrirtækin hafa því þörf fyrir
sveigjanlegra, hæfara og mennt-
aðara starfsfólk en áður. Starfs-
menn sem eru sífellt að bæta við
þekkingu sína eru jafnframt
ánægðari í vinnu sinni, vinnan
verður þroskandi og meira gef-
andi og spillir síður frítímanum.
Þetta er sem sagt tilraun til að
nýta og efla þann mannauð sem
fyrir er í fyrirtækjunum. Mark-
tekning, en þar hafa orðið gífur-
legar framfarir síðustu árin).
Vélar stjórna hraða vinnunnar að
miklu leyti og starfsmenn eru
undir miklu eftirliti. Starfið er
því ekki aðlaðandi í sjálfu sér
fyrir flesta. Fólki er einnig illa
við að vinna vinnu sem getur
spillt fyrir þeim frítímanum.
Þetta gerir fiskvinnan óumdeil-
anlega því fiskveiðar eru tiltölu-
lega óútreiknanlegar og því vita
menn oft ekki hvað á að vinna
lengi, hvort á að vinna næstu
helgi o.s.frv. og ekki bætir úr
skák að upplýsingaflæði frá
stjórnendum til starfsfólk varð-
andi veiðar og aflabrögð er oft
ekki nægilega gott. Annar þáttur
sem skiptir miklu máli eru launa-
kjör. Það er nefnilega að tals-
verðu leyti launakjörum um að
kenna að Islendingar vilja ekki
vinna í fiski. Forsvarsmenn fyr-
irtækjanna benda á að verka-
menn séu nú með ansi góð árs-
laun, en staðreynd er sú að góð-
um árslaunum ná menn með því
að vinna hrikalega yfirvinnu og
á ákveðnum tímabilum eins og
sfldarvertíðum er unnið myrk-
ranna á milli, vikum og mán-
uðum saman. Ef við skoðum
þessa þætti í samhengi þurfum
Vegna þessa mun bekkurinn
standa fyrir kökubasar í
Melabúðinni frá klukkan 2 til 4 á
morgun, föstudag. Alls eru 32
nemendur í 10 bekk skólans
þannig að ljóst er að krakkarnir
verða að vera útsjónarsamir í
fjáröflun í vetur ef hugmyndin á
að ganga eftir.
mið verkefnisins er að koma fyr-
irtækjunum upp úr ákveðnum hjól-
förum stöðnunar og koma af stað
stöðugri þróun tæknivæðingar
og aukinnar nýtingar þekkingar.
Loðnuverksmiðja Síldar-
vinnslunnar var talin vera tilval-
inn vettvangur fyrir verkefnið.
Vinnan er flókin og starfsmenn
eru menntaðir á vinnustaðnum
og því miklir möguleikar fólgnir
í aukinni fræðslu í nútíð og
framtíð, en aukin fræðsla skilar
hæfara, ánægðara starfsfólki og
bættri framleiðslu. Vinnan hefur
svo falist í því að kortleggja
hvaða þekking er starfsmönnum
nauðsynleg og búa svo til náms-
efni byggt á reynslu þeirra sem
nú eru við störf í verksmiðjunni.
Þessi vinna er nú í gangi og fyrir-
við ekki að furða okkur á því að
Islendingar vilji ekki vinna í
fiski. Af hverju að velja starf
sem er einhæft, erfitt, spillir frí-
tímanum og er illa launað þegar
maður getur fengið einhverja
aðra vinnu? Pólverjar og annarra
þjóða fólk virðist vera til í að
vinna í fiskinum, en þeir eru líka
á svimandi háum launum ef
miðað er við gengismun á
gjaldmiðlum þjóðanna og mun á
verðlagi. Fólk flytur til
Reykjavíkur til að komast í
fjölbreyttara atvinnulíf þar sem
það á meiri möguleika á áhuga-
verðri vinnu. Það er svo aftur
annað mál hvort allt þetta fólk
fær áhugaverðari vinnu, en ég
held að það sé nóg fyrir marga
að hafa möguleika á því þó að
það verði e.t.v. ekki strax að
veruleika. Leiðir til úrbóta eru
jafn augljósar og ástæðurnar
fyrir því að íslendingar vilja ekki
vinna í fiski. Leiðirnar gætu t.d.
falist í að:
1. Taka upp nútímalegri og
mannlegri stjórnunararhætti og
breyta vinnuskipulagi á þann hátt
að auka fjölbreytni, t.d. með því
að láta menn skipta á milli starfa
með reglubundnum hætti. Einnig
væri heillaspor að negla
vinnutíma niður svo fólk geti
skipulagt frítíma sinn.
2. Auka sjálfvirkni, en með
því móti fækkar starfsfólki og
þau störf sem verða eftir verða
sennilega áhugaverðari og líkam-
lega auðveldari, krefjast meiri
þekkingar og eru ekki eins ein-
hæf. (Þetta byggist þó á hönnun
vélasamstæðna og vinnuum-
hverfis og er ekki sjálfgefið)
3. Hækka launin. Hækkun
launa er nauðsynlegur þáttur og
fulltrúar atvinnulífs og skola
liggjandi er áætlun fyrir næsta
árið um samvinnu Síldarvinnsl-
unnar og Verkmenntaskólans. I
framhaldinu er meiningin að
koma á fót einskonar „Bræðslu-
braut“ í Verkmenntaskólanum
helst í hendur við fækkun starfs-
mann í kjölfar aukinnar sjálf-
virkni og sífellt meiri fjárfest-
inga í tækjabúnaði.
Þessar lausnir eru þó ekki all-
ar einfaldar og þægilegar þrátt
fyrir að þær séu augljósar. Lausn-
irnar krefjast stórra hugarfars-
breytinga af hálfu sjávarútvegs-
fyrirtækjanna, sérstaklega hvað
varðar stjórnunarhætti, en hvað
þá varðar er fiskiðnaðurinn hálfri
öld á eftir öðrum starfsgreinum,
sérstaklega ef við förum út í að
bera okkur saman við hin
Norðurlöndin, en þar eru menn
orðnir mjög meðvitaðir um það
að vinnuumhverfið getur valdið
andlegu álagi getur haft skaðleg
áhrif á fólk. Einnig er ekki nóg
að auka sjálfvirkni í framleiðsl-
unni heldur þarf að taka tillit til
starfsfólks þegar framleiðslulín-
ur eru hannaðar, en það virðist
hafa gleymst mjög víða og má
jafnvel færa rök fyrir því að
aukin sjálfvirkni hafi í sumum
fyrirtækjum gert störf enn ein-
hæfari og gjörsneiddari inni-
haldi. Hækkun launa krefst einn-
ig hugarfarsbreytingar, en í ljósi
þess hve sjávarútvegsfyrirtækin
eru að skila góðum hagnaði ætti
í kjölfar aukinnar sjálfvirkni að
vera auðvelt að hækka laun verka-
fólks ef viljinn er fyrir hendi. Hins
vegar geta fyrirtækin örugglega
bjargað sér áfram fyrir hom með
því að ráða erlenda verkamenn
sem halda launakostnaði niðri,
og ef fer sem horfir verða nánast
eingöngu útlendingar í þessum
störfum í framtíðinni. Það er að
mínu mati kominn tími til að
sjávarútvegsfyrirtækin fari að
gera sér grein fyrir hvað liggur
mikill auður í starfsfólkinu og
hverskonar fjármunir eru að
tapast vegna þess skipulags sem
nú er á framleiðslu flestra slíkra
fyrirtækja. Nú eru góðir tímar í
sjávarútvegi og ætti því að vera
auðvelt fyrir fyrirtækin að bæta
rekstur sinn og gera eitthvað
fyrir starfsfólkið og auka
þar sem menn yrðu undirbúnir
undir vinnu í loðnuverksmiðju.
Hugsanlegar námsgreinar á
slíkri braut væru greinar eins og
vélfræði, uppbygging verk-
smiðjunnar, tölvufræði, tungu-
mál og öryggismál. Reynsluna
af verkefninu má svo nota í
framtíðinni, t.d. ef álver á Reyð-
arfirði verður að veruleika.
Einnig er líklegt að þörf á slíku
námi fyrir fiskvinnslufólk muni
aukast í framtíðinni, en sjálf-
virkni er að aukast mikið um
þessar mundir í fiskvinnslunni
og þar hefur verið einna mest
stöðnun.
Dr. Gestur Guðmundsson,
verkefnisstjóri, sagðist á fundin-
um vera nokkuð ánægður með
árangurinn af verkefninu. Hann
sagði fyrirstöður í vinnumenn-
ingu verksmiðjunnar hafa verið
litlar, en í slflcum verksmiðjum
getur verið fyrir hendi vinnu-
menning sem er í mikilli and-
stöðu við framþróun. Gestur
segir hins vegar enn vera of
snemmt að segja til um hver
raunverulegur árangur verði, því
koma verði í ljós hvemig tengsl-
um skólans og Síldarvinnslunnar
reiðir af og hvort raunveruleg
námsleið verði til í framhaldi af
þeirri vinnu sem unnin hefur
verið. Það sé hins vegar ljóst að
það velti mjög á frumkvæði
fyrirtækisins hvort framhald
verður á tengslunum og hvað
verður úr samstarfinu. I umræð-
um eftir erindi Gests kom fram
að ýmis vandamál þarf að leysa
varðandi námið. T.d. eru starfs-
mennimir í verksmiðjunni með
mjög misjafnan bakgrunn og
þeir eru einnig á mjög ólíkum
aldri og því þarf að sníða náms-
efnið eftir því og jafnvel að
skipta starfsmönnum í hópa eftir
aldri og getu. Einnig em fyrirsjá-
anleg vandamál vegna þess hve
vinnan í verksmiðjunni er óút-
reiknanleg, en menn vita aldrei
fyrir víst hvenær hráefni berst og
því þarf skólinn sífellt að vera í
startholunum með námskeið sem
svo þarf að klára meðan vinnslu-
stöðvun er í verksmiðjunni. Þó
getur verið að í framtíðinni muni
námið fara fram á meðan vinnsla
er í gangi og starfsmenn fari þá á
námskeið á frívöktunum.
Vangaveltur
Af hverju vilja Islendingar ekki vinna i fiski?
Sigurður Olafsson veltir vöngum
Safnað fyrir Danmerkurferð