Freyr - 01.09.1906, Blaðsíða 2

110
FREYR.
plantan fái sem mest upp úr þeirri kröíunni,
sem kjörin uppfylla kvað lakast. AUar vel
vaxnar villiplöntur hafa auðvitað lagað sig
eftir kjörunum á vaxtarstaðnum, því annars
gætu þær ekki lifað þar. Einnig má komast
svo að orði, að allar þær plöntutegundir, er
þrífast vel á einhverjum ákveðnum gróðravelli,
heri vott um gæði staðarins. Kröíur plantn-
anna geta verið svo mismunandi að önnur deyr
þar sem hin lifir góðu lífí. Einna áþreifanleg-
ast dæmi til að sýna þetta eru vátnaplöntur
og þurlendisplöntur. Yatnaplönturnar hafa
byggingu, sem hæfir þeim í vatninu; loftgang-
arnir eru víðir, húðin veik og stoðvefir litlir,
en þurlendisplöntur hafa þröngva loftganga,
sterka húð og mikla stoðvefi. Ekki væri til
neins að ætla sér að gróðursetja vatnasóley í
grasbrekkunum eða fjallafifilinn í tjörnum;
dauðinn væri báðum vís. Það er þó ekki
ávalt svo auðvelt, að benda á ákveðin ein-
kenni, er sýni að plöntur séu lagaðar eftir
ákveðnum kjörum, og má þar til einkum nefna
tegundir þær, er fá allar lífskröfur uppfyltar
vel og greiðlega. Oðru máli er að gegna þeg-
ar lifsskilyrðunum, einu eða fleirum, er ekki
fullnægt að staðaldri svo líf plantnanna er í
hættu, eins og t. a. m. á eyðimörkum, söltum
jarðvegi, háfjöllum, heimsskautalöndum, rok-
sandi o. s. frv. A plöntum á þesskonar stöð-
um eru glögg einkenni, er sýna hvar þær
eiga heima, þvi líkamsbyggingin hefir orðið
að breyta sér í mjög mörgu tilliti, til þess
að „alnbogabörn11 þessi gætu dregið fram lífið.
Plönturnar laga sig þó ekki einungis eftir
hinni ólífrænu náttúru, heldur einnig eftir
öðrum lifandi verum, sumpart til að verja sig
(brennihár, eiturefni) og sumpart til sambúðar.
Öll þessi aðlögun, er nú var getið, er ætt-
geng ; en þar að auki lagar hver einstakling-
ur sig eftir kjörunum bæði í uppvextinum og
síðar, það er að segja: hver einstaklingur leit-
ast við að komast í samræmi við æfikjörin.
Sem dæmi upp á þetta skal að eins benda á
hvernig blöðin breyti stöðu sinni eftir ljósinu.
Að því er aðlögun einstaklingsins snertir er
þó hinn mesti munur á hinum ýmsu tegundum.
Urn áhrif hitans. Öll lífsstörf í líkama
pilöntunnar geta því að eins átt sér stað að
hitinn sé hvorki of lár né of hár. Þessi hita-
stig eru talsvert mismunandi fyrir hinar ýmsu
plöntutegundir og meira að segja mismunandi
að því er hin ýmsu lífsstörf í líkamanum snert-
ir. Sem dæmi má nefna, að þegar hitinn er
á því stigi að plantan vex sem örast, er önd-
unin á háu stigi, en talsvert dregur úr mætti
plöntunnar til að vinna fæðu úr kolsýru lofts-
ins. Þannig er auðsætt að hitastig þau, er
örva eitt lífsstarfið, geta staðið plöntunni fyrir
þrifum, þegar á alt er litið.
Lámark köllum vér hið lægsta hitastig,
sem þarf til þess að eitthvert lífsstarfið geti
átt sér stað; beztan köllum vér hitann þegar
starfið gengur bezt, og hámark er mesti hitinn.
kallaður, er vinnan getur átt sér stað i. Sem
dæmis má geta þess að berklagerillinn hvorki
vex né deilist, þegar hitinn er undir 29° eða
yfir 41°, en hann lifir beztu lífi í 37—38 stiga
hita. Annað dæmi má og benda á, og lýtur
það að áhrifum hitans á spírun fræja:
Spíraöi ekki þegar hitinn var undir: Splraði örast jSp. ekki þegar þegarhitinnvanihitiim var yfir:
Rúgur 1—2° 25° 30°
Bygg 3—4°(?) 20° 30°
Mais 3—10° 32—35° 40—44°
Hitinn sem plantan vex örast í er þó alls
ekki sem hollastur fyrir hana í heild sinni,því
andardráttinn og sundurleysing efnasambanda
í líkamanum keyrir þá oft úr öllu hófi, en ekki
er hér rúm til að skýra það frekar.
Þau hitastig, er vér nefndum lámark,
beztan hita og hámark, ber ekki að taka sem ó-
bifanleg. Yér hljótum ávalt að hafa hugfast,
að plantan hefir eiginleika til að laga sig eftir
kjörunum, og meðan á tilraunum stendur get-
ur plantan því lagað sig eftir hinum breyttu
kjörum. Niðurstaðan er því ekki hin sama
þegar tilraunirnar eru 3kammvinnar. Það er
og auðsætt að einungis langvarandi tilraunir geta
frætt oss, svo að nokkru verulegu gagni sé,
um líf plantnanna í náttúrunni.
Að því er lægsta hitastigið snertir, er þarf
til þess að lífsstarf plantnanna geti átt sér
stað, getum vér ekki sagt neitt ákveðið. Þó
er óhætt að fullyrða að alt lífsstarf hættir þeg-