Freyr - 01.09.1906, Blaðsíða 3

FREYR.
111
ar plantan er freðin. Hitinn er neðan við 0°
þegar plantan frýs, því vökvar hennar eru ekki
hreint vatn, en upplausnir af ýmsum efnum.
Til dæmis má taka að kartöflur frjósa ekki
fyrr en kuldinn er hér um bil -4- 1,5°, og ís-
myndunin kemur ekk fyr en kuldinn er ennþá
meiri. Mörgum plöntum verður ekkert meint
við þó þær frjósi og má til þess einkum nefna
plöntur heimskautalandanna og tró og vetur-
grænar plöntur annarsstaðar þar sem vetrar-
ríki er. Ýmsar geriltegundir halda lífi hve
mikið sem þær eru kældar, því er ekki auðið
að nota kuldann til gerileyðingar. ís getur t.
a. m. verið fullur af gerlum, og þó þeir eigi
þar ekki við sem bezt kjör að búa, lifa þeir
þó og rakna skjótt við þegar ísinn leysir.
Þar sem loftslag er heitt, deyja þó plönt-
urnar úr kulda löngu fyr en ís fer að mynd-
ast í þeim, en þar sem kaldara er, deyja plönt-
urnar eða plöntuhlutarnir ekki fyr en ísinn er
kominn í vefina. Að deyja úr kulda og frjósa
i hel er þvi ekki alveg það sama. Sem dæmi
upp á plöntur, sem helfrjósa má nefna kart-
;öflur; reyndar má lækka frostpunktinn nokkuð
með því að láta þær búa við hér um bil 0°
ihita í langan tíma.
Hámarkið er miklu ákveðnara en lágmark-
ið. Allflestar plöntur deyja í 50 stiga hita og
nokkuð lægri hiti drepur allmargar plöntur, er
til lengdar lætur. Margar geriltegundir þola
þó meiri hita, en allflestar þeirra deyja í hér
um bil 60 stiga hita*, þó þola gróin miklu bet-
ur hitann; sum þola suðuhita en önnur langt
um meira, Berklagerillinn drepst ekki fyr en
hitinn er hér um bil 85°, þegar hann er í mjólk.
Gró heygerilsins (hættulaus, alstaðar nálægur)
þola 100 stiga hita í 3 klukkustundir, 105° í
fjórðung stundar og 110° í 5 mínútur. Af þessu
má ráða, að suðuhiti er ekki nægilega tryggur
til gerileyðingar. Nærri markinu má þó kom-
ast sé soðið hvað eftir annað t. a. m. með
dags millibili, því gróin, sem hafa lifað af fyrstu
suðuna spira þegar og deyja því i seinni suðunni.
*) Hveraþörungar og hveragerlar lifa þó oft
góðu lifi í hita, sem talsvert nálgast suðumark-
ið (100°).
Plantan þolir því ver mikinn hita sem hún
er safameiri, en þurkuð fræ geta t. a. m. þol-
að 65—80 stiga hita tímunum saman. Þurk-
aðir gerlar eru og miklu verri viðfangs en hin-
ir, sem eru í fullu fjöri og hafa í sér raka.
Til þess að drepa gerla í þurru ástandi þarf
150 stiga hita í hálfa eða heila klukkustund.
Hitinn er mjög mismunandi á hinum ýmsu
pörtum jarðarinnar og hefir því og í för með
sér mismunandi gróður. Eftir því sem breidd-
arstigunum fjölgar norður á bóginn eða suður,
breytist gróðurinn stöðugt, og vér rekum oss á
svipaða breytingu ef vér t. a. m. göngum upp
eftir háum fjöllum þó í heitum löndum séu.
Það er ekki svo mjög komið undir meðalhit-
anum hvort ákveðin tegund getur þrifist á
þeim og þeim stað, sem hinu, hve mikill
hitinn getur orðið, en einna mest mun það
þó komið undir því, hve lár hitinn getur orðið
eða vetrarkuldanum.
Ljósið. Grænar plöntur geta ekki lifað án
ljóss, því þá geta þær ekki unnið fæðu úr kol-
sýru loftsins; ljósið veitir plöntunni mátt til
verksins en grænkornin eru „smiðjan11. Mjög
mikill munur er þó á því, hve plöntur eru ljós-
frekar, sumar eru því kallaðar ljósplöntur en
aðrar skuggaplöntur. Birkið okkar og víðir-
inn eru t. a. m. ljósplöntur, en skuggaplöntur
má sjá hér á landi t. a. m. í hraungjótum,
(einkum mosategundir). Á þéttgrónum velli og
þó einkum í skógum er mikil baratta um ljós-
ið bæði milli hinna ýmsu tegunda og milli ein-
staklinganna, hver skarar eld að sinni köku
og teygir sig sem mestí birtuna, breytir blað-
stöðunni þannig að fletirnir nái sem mestu
ljósi o. s. frv.
Þess eru þó dæmi að birtan getur verið
of skörp og á það sér einkum stað í heitum
löndum, en plönturnar hafa ráð við því og snúa
þá blöðunum þannig að sem minst ljós komi á
þau. Gerlarnir þola illa birtuna og veslast upp
f sólskini, af því má ráða hve afar nauðsynlegt
það er að haga íbúðarhúsum manna og alidýra
þannig, að þau sé björt og sólskinið komist
sem bezt inn í þau.
Jarðvegur. Áhrif jarðvegsins á plönturn-
ar eru margbrotin og afarflókin; þau eru þó