Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.03.1943, Síða 9

T í M A R I T V. F. 1. 19 4 3
5
er þó engu nær, Það sem vantar er það, að liöfundur-
inn sjálfur álykti það með tilliti til tækja sinna og
aðferðar, hvort skekkjurnar séu 5—10%, eða eitt-
livað annað. Að liann hefir eklvi gert það verður nú
varla öðruvísi skilið, en að lionuxn sé ekki ljóst að
við mælingar sem þessar, sem öðrum er ætlað að liafa
not af við rannsóknir, er slíkt afar-þýðingarmikið.
Það er ennfremur mjög þýðingarmikið að mæland-
inn sýni svo eigi verði um villst, með einstökum
dæmum, eða samræmi milli vissra mælinga, hvað
örvggi lians og nákvænmi séu mikil. Þiá fvrst getur
liann, þegar um flóknar mælingar er að ræða, verið
þess fullviss, að ekki verði efast um niðurstöður hans.
Þegar honum liinsvegar láist þelta og ósamræmi
kemur Ixerlega fram i mælingum, hljóta þær að
falla i áliti.
Annað atriði, sem ég vil minnast á er eftirfarandi
í svari dr. Þ.: „Eitl alriði í kenningu minni um hvera-
gos gat ég búist við, að menn mundu gagnrýna, að
minnsta kosti þeir, sem uppsigað er við mig, en það
er sú lyfting i hveravalninu, sem ég eigna hveraból-
unum, svo að eðlisþyngd hverabólu- og vatnsblönd-
unnar verður í öfugu hlutfalli við rúmmál það, sem
eilt gramm af þessari blöndu lekur. Dr. T. E. hefir
])ó lítið við þetta að athuga, cn bendir á, að sama
regla gildi um stórar og litlar bólur, ef þær fara með
jöfnum liraða, en ég gei-ði ráð fyrir, að bólurnar
mættu eigi verða of stórar“ (hls. 11).
En þessi lyfting í vatninu er rétl eftir mínum skiln-
ingi og hélt ég að hæði það og liitt, sem ég segi um
stærð bólanna væri aug'ljóst mál, er ég hafði bent á,
að hraðinn vrði að vera jafn. Því að er hóla fer með
jöfnum hraða er jafnvægi milli kraftanna, sem á
hana verka, en þeir eru „uppdi-iftin“, sem er jöfn
Inmga Jxess valns, sem bólan ryður frá sér - og hins-
vegar móstaðan i vatninu. Bólan ýtir því undir vatn-
ið og dregur úr botnþrýslingnum jafnmikið og það
léttir vatnssúhma að taka úr henni það vatn, sem
hefir sama rúmmál og hólan. Og jæssi niðurstaða er
óháð slærð bólunnai’, meðan ekki þarf að taka lillit
til núnings við veggi.
Það virðist vei’a fyrst í svarinu til mín, sem dr. Þ.
sannar þctta fyrir sjálfum sér, og notar hann lil þess
all-flókinn reikning. En niðurstaðan er hin sama,
Iyftingin verður eflir hans reikningi einnig óliáð
hólustærðinni.
Það, að ég skuli ekki hafa gagnrýnl notkun Þor-
kels á setningu, sem var ósönnuð af lxans hálfu og
scm fljótl á litið virðist ekki vera rélt — heldur þvert
á móti hent á að notkun hennar væri leyfileg, það
væri ef til vill ástæða fyrir Þorkel að liugsa nánar
um, ef hann langar til að skilja tilganginn með grein
minni.
Það má verá ljóst af því, sem fram kom um hólu-
stærðina, og ég veik einnig að i grein minni, liversu
traustur sá reikningur er, er dr. Þ. þykist finna sam-
hand milli goshæfni hvera og bólustærðar i hvera-
pípunni. Sama nnáli gegnir um áhrif liitastigsins á
gosatíðleik. Hann telur sig reikna út, að Iiátt hitastig
auki gostregðu, en heitasti goshverinn hér á landi,
svo vitað sé, Gevsir, getur gosið nokkuð reglulega á
1—2 tima fresti vfir langan tíma, þegar lílil kæling
verður á vatninu utan frá. Það eru með öðrum orð-
um ytri truflanii’, sem valda tregðu á gosum hans en
ekki hinn hái liiti niðri í hvernum, enda ætla ég að
það hafi komið skýrt fram i grein minni, að jæssir
j’eikningar eru rangii’.
Loks skal ég víkja að skoðanabreytingum dr. Þor-
kels. Þær skipta i sjálfu sér ekki miklu máli, en ég
gat þeirra meðal annars. Hver sem les ritgerð hans
með athygli hlýtur að verða þeirra var og ælti því
ekki að vera þörf liér á frekari rökstuðningi. En þar
eð dr. Þ. vill ekki við þær kannast skal ég levfa mér
að koma með nokkrar tilvitnanir úr ritum hans.
Spurningin er um það hvar hverahitirin eigi upptök
sín og almennt um eðli jarðhitans.
Á bls. 30—31 í ritgerðinni frá 1940 segir: „Suppos-
ing tliat the nitrogen in the laugs, or nitrous sjn’ings,
as I have called them on an eai’lier occasion (1910, p.
254), is of atmospheric origin, we inust conclude
that Ihe gases, in their suhterranean circulation lxave
been deprived of the oxygen hy reducing agencics;
and, further, tlrnt the volcanic gases arising from the
primary seal of heat have either been captured by
similar agencies, (so have disappeared from the
spi’ing gases) or tlxese volcanic gases have had not
access lo the actual channels of the hot springs. I am
still in favour of the second alternative, which is
further explained in „Hot Springs of Iceland, ]).
264“.
Það sem vísað er til mun vera þetta (bls. 264):
„The nitroris hot springs apparenlly do not communi-
cate directly witli the fluid magma____“. „One has
more reason for assuming tliat the channels of these
spi’ings go down so deep that the necessary heat is
easily supplied to them by conduction from the lower
strata of magma. It is not allogether impossible tliat
Ihese sjji’ings may to some extenl communicate with
Ihe magma. The small quantities of sulphuretted
hvdrogen (and carhon dioxide) found in the spring
gases from Laugarás and Grafarbakki might perhaps
he looked upon as the last renmants of sulphui’ous
exhalations from the interior of the earth“.
Til frekari skilnings á þessu er í’étt að taka það
mcð, sem stendur ofar á sömu hls.: „Sulphurous
s])rings usually come into existence immediately
after volcanic eruptions, and on this account it is
probable that their channels extend deep down into
the earth; 1 have already adduced reasons whicli
seem to indi cate that these springs are direetly
connected with the fluid interior of the earth
(magma)“.